TASAVVUF

Tasavvuf X. yy dan sonra etkili olmaya başlamıştır Tasavvuf X. yy dan sonra etkili olmaya başlamıştır. Tasavvuf kelimesi duruluk, berraklık, saflık anlamına gelen savf kökünden, ‘’ Benu Sûfe’’ kabilesinden, ‘’suffe’’ ashabından, bir çöl bitkisi olan ‘’sufane’’ den, Yunanca hikmet anlamına gelen ‘’sophia’’ dan ve Arapça yün anlamına gelen ‘’suf’’kökünden türemiştir. Fakat en genel görüş tasavvufun ‘’suf’’ kökünden türemiş olmasıdır. Çünkü Peygamberlerin ve zühd ehlinin kibir, gurur, bencilliğin ifadesi olan ipek giysiler yerine yünden yapılmış giysiler giymeleri zühd ve takva belirtisi olarak kabul edilir.

Sofilere göre tasavvuf Cüneyd-i Bağdadi: tasavvuf, Hakk’ın seni sende öldürmesi ve kendisi ile diri kılmasıdır. Tasavvuf; nefisten fani olmak, Hakk ile baki olmaktır. Ma’ruf el Kerhi: tasavvuf hakikatleri almak ve insanların elinde bulunan varlıklara göz dikmemektir. Hallac el-Mansur: sofi yaratıcı zatı birleyen öyle bir kişidir ki, ne kimse onu kabul eder, ne o kimseyi İmam-ı Rabbani: tasavvuf; şeriatın yardımcısı olup, şeriatın üçüncü merhalesi olan ihlası elde etmeye yarar.

Zühd: Dünyayı ahiretle bir ve eşit tutmak veya ondan daha üstün tutmamak; madde ve eşyaya karşı tavır ortaya koymaktır. Zühd tasavvufun temelidir, ibadet ise zühdün tabii bir sonucudur. Zühdde korku, tasavvufta aşk ağır basmaktadır. Örnek olarak efendisi tarafından azad edilmiş bir köle olan Rabia Hatun’un hikayesini gösterebiliriz.

Rabia Hatun bir elinde meşale bir elinde ibrikle Basra sokaklarında yürümektedir. Bu davranışının hikmeti sorulduğunda şu cevabı verir: cenneti ateşe vermek, cehenneme de son vermek için bu haldeyim. Böylece engeller ortadan kalktığında Allahj’a kimin aşkla, kimin cennet kaygısıyla ibadet ettiği görülecektir.

Hz. Peygamber, sahabe ve tabiin döneminde insanlar, büyük ölçüde ayet ve hadislerin etkisiyle zühd hayatına yönelmişlerdi ve böylece bu dönemde Peygamber ve sahabe hayatları bu yaşamın iskeletini oluşturmuştur. Fakat Medine’de islam devleti’nin kurulmaya başlamasıyla insanlar zühd hayatından koparak dünyaya temayül göstermeye başlamışlardır

Tasavvufun tarihi gelişimine baktığımızda ise 3 kısma ayırıyoruz Tasavvufun tarihi gelişimine baktığımızda ise 3 kısma ayırıyoruz. İlk devir, tekke devri ve son devirdir. İlk devir; peygamber devri ve Zahidler devri olmak üzere ikiye ayrılır. Peygamber devrinde kaynak tektir. Peygamberin yaşadığı gibi yaşamaktır. Zahidler devri ise sahabeleri görenler devridir. Zahidane hayat tarzı vardır. İnsanlardan ayrılma, yalnız yaşama, nefsi isteklerden uzaklaşma,sabır, tevekkül, Allah korkusu, çok ağlama, şüpheli şeylerden kaçınma gibi özellikler taşımaktadır. IX. Ve X. Yüzyıllara kadar büyük sufiler ve zahidler yetişmiştir.Tasavvufla ilgili eserler yazılmış ve sufiliğin esasları yazılı hale getirilmiştir.

Tasavvuf sözcüğünü ilk kullanan Ma’ruf-i Kerhī’dir Tasavvuf sözcüğünü ilk kullanan Ma’ruf-i Kerhī’dir. Tasavvuf düşüncesine mārifet unsurunu getiren Zün-Nûn Mısrī’dir. Tasavvufi ahvalleri, inceleyen ilk kişi Serī es- Sakātī. Zühd ve tasavvufa yeni boyutlar getiren Bayezid-i Bistami. Sevgili uğruna candan geçen Hallac-ı Mansur. Gazali’yi hazırlayan ve Bağdat sufilerinin üstadı kabul edilen Cüneyd-i Bağdadi. Allah korkusuna dayanan takva anlayışı ile Hasan Basri. İlk tekkeyi kuran ve sufi lakablı ilk zahid Ebu Haşim es-Sufi. Tasavvufa Allah aşkını getiren Rabia el Adeviyye gibi zahidler ve sufiler kendi devirlerinde tanınmış isimlerdir.

İlk tarikatın ortaya çıktığı XII İlk tarikatın ortaya çıktığı XII. yy a kadar olan dönem tasavvufi düşüncenin doğup geliştiği ve şekillendiği dönemdir. XII. yy dan itibaren tarikatler dönemi başlamaktadır. Bayezid-i Bistāmī, Cüneyd-i Bağdadi gibi sufilerin ortaya koyduğu anlayış, Gazāli tarafından sistemleştirilmiştir. Gazali’den sonra İbn-i Arabi önemli bir isimdir. Onun vahdet anlayışı tasavvufun temelini oluşturmaktadır. Allah’ın bilinmesi konusunda akıl ve felsefe yeterli değildir. Allah’ı bulmanın asıl rehberi aşktır. Varlık anlayışı da şuna dayanmaktadır. Gerçekte var olan hiç bir şeyin aslında var olmadığı, var olan maddeler de Alllah’ın isimleri ve sıfatlarıyla tecessüm ettiğidir.

XII.yy da halk edebiyatının tasavvufi halk edebiyatı türü Hoca Ahmed Yesevi ile başlar. Anadolu’da tasavvufun, onun öğrencileri tarafından yayıldığı kabul edilir. Tasavvufçular (mutasavvıflar, sofiler) düşüncelerini halka yaymak için edebiyatı, özellikle şiiri araç kabul ederler. Bunun sonucu olarak Anadolu’da 13. yy’dan itibaren güçlü bir tasavvuf (tekke) edebiyatı olmuştur.

IVIII. yy a kadar gelişme gösteren dini tasavvufi Türk edebiyatı bu yy da genel bir duraklama ve gerileme içine girmiştir. Şeyh Galip hariç eskisi kadar güzel eserler verilememiştir. XIX. Yy da eskiler tekrarlanmış, XX. Yy da Cumhuriyetin ilanı ile tekke ve zaviyeler kapatılmıştır. Var olan tekke şairleri ise yeni gelişme gösteremeden eskiyi tekrarla yetinmişlerdir. Tasavvuf felsefesine göre kainatın yaratılış sebebi tanrının kendi güzelliğini görmek ve bilinmek istemesidir. Tanrının "ol" emri ile kainat yaratılmıştır. Varlıklar tanrıdan kopma bir parçadır. Dolayısıyla Tanrı "vahded-i Vucut" yani tek varlıktır. Dolayısıyla evrendeki varlıklar asıl varlığa dönmek ister. Varlığın kendi varlığını tanrı varlığında yok etmesi tasavvufta en son aşamadır.

Tasavvufla ilgili unsurlar: Vahdet-i vücut(varlığın birliği) evrende sadece Allah’ın varlığı söz konusudur. Diğer varlıklar Allah’ın bir parçası ve görüntüsüdür. Tekke: tasavvuf ehli kişilerin, tarikat mensuplarının barındıkları, eğitim gördükleri yer, kuruluş. Pir: Tarikat kurucusu Şeyh: 1) Tarikat kurucusu 2) Tarikatta en yüksek dereceye ermiş kişi 3) Tarikat kollarından birinin başında bulunan kişi Tarikat: Allah’a varma yolunda benzer biçimde düşünenlerin oluşturduğu topluluk. Derviş: Bir tarikata girmiş ve onun kurallarına uygun şekilde yaşayan kimse Abdal: Gezgin, derviş Halife: Tarikat kurucusunun ya da şeyhin kendisine vekil tayin ettiği, yetki verdiği kimse

Tasavvuf edebiyatı şairleri, tarikat merkezi olan tekkelerde yetişmişlerdir. yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla şiirler yazdılar. Tasavvuf şiirinin genel adı, özel bestelerle okunan ve tarikatlara göre değişik isimlerle anılan ilahilerdi. Nazım birimi dörtlüktü. Ama gazel biçimde yazılmış ilahiler de vardır. İlahi, nefes, nutuk, şathiye, devriye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.aşık, maşuk, şarap, saki, gibi mazmunlara yer verilmiştir. Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, efsaneler, masallar, fıkralar ve tarikat büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur.

Bu özelliklerin dışında kalan; eserlerini aruz ölçüsüyle ve divan edebiyatı diliyle, hatta tamamıyla Arapça-Farsça yazan tasavvufçularda vardır. Örneğin Mevlana Anadolu’da yetişen ilk ve en büyük Türk mutasavvıf olduğu halde eserlerini Farsça yazmıştır.

Yüzyıllara göre Anadolu’daki Mutasvvıflar 13. yy:Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Mevlana, Sultan Veled, Ahmed Fakih, Şeyyad Hamza, Nasreddin Hoca 14.yy: Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Gülşehri, Aşık Paşa, Kadı Dariri 15.yy: Hacı Bayram-ı Veli, Eşrefoğlu Rumi 16.yy: Pir Sultan Abdal 17.yy: Niyaz-i Mısri, Sinan-ı Ümmi, Hüdai 18.yy: Sezai 19.yy: Kuddusi,Turabi 20.yy: Deruni, Edip Harabi

Orta Asya’daki Mutasavvıflar Yusuf Has Hacib- Kutadgu Bilig Kaşgarlı Mahmud- Divan-ü Lügati’t –Türk Ahmed Edib Yükneki- Atabetü’l Hakayık Ahmet Yesevi- Divan-ı Hikmet ve Fakr- name

Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatı’nda Nazım Türleri Allah hakkında yazılan türler: Tevhit İhlasname İlahi Vahdet-name Esma-i Hüsna Münacaat Elif-name

P e y g a m b e r l e r h a k k ı n d a y a z ı l a n t ü r l e r 1 - N a ’ t 2 - G e v h e r n a m e 3 - D o l a b n a m e 4 - E s m a - ı N e b i 5 - S i r e t ü ’ n N e b i 6 - m u c i z a t - ı N e b i 7 - H i c r e t n a m e 8 - M i r a c n a m e 9 - M e v l i d 1 0 - H i l y e 1 1 - K ı r k h a d i s 1 2 - Ş e f a a t n a m e

c- Din ve tasavvuf yolunun büyükleri hakkında yazılan türler 1-Menakıbname 2-velayetname 3-Methiye 4-Mersiye 5-Maktel-i Hüseyin 6-Düvazname

d- Dini ve Tasavvufi Düşüncelerle İlgili Olarak Yazılan Türler 1-Vücudname 2-Ayet-name 3-nasihat-name 4-İbretname 5-Hikmet 6-Devriye 7-Şathiye

YAPILAN TEZLER

Hacı Bektaş-ı Veli'nin Makalat'ında din ve tasavvuf Hamiye Duran Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Hacı Bektaş-ı Veli=Hacı Bektaş-ı Veli · Makalat=Makalat · Tasavvuf=Mystic · Din=Religion · Biyografi=Biography

Hayreti Divan'ında din ve tasavvuf Mustafa Tatcı Danışman: Prof. Dr Hayreti Divan'ında din ve tasavvuf Mustafa Tatcı Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Divanlar=Divans · Hayreti=Hayreti · Tasavvuf=Mystic · Din=Religion

Lali-zade Abdülbaki Efendi'nin Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyyesi (inceleme-metin) Ayşe Yücel Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Lali-zade Abdülbaki Efendi=Lali-zade Abdülbaki Efendi · Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyye=Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyye · Menakıbname=Menagip · Türk tasavvuf edebiyatı=Turkish mysticism literature · Biyografi=Biography

Yunus Emre'nin eserlerinin tahlili Behçet Dede Danışman: Prof. Dr Yunus Emre'nin eserlerinin tahlili Behçet Dede Danışman: Prof.Dr. Bilge Seyidoğlu Yer Bilgisi: Uludağ Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Tasavvuf edebiyatı=Literature of mysticism · Türk edebiyatı=Turkish literature · Yunus Emre=Yunus Emre · Biyografi=Biography

Türk İslam edebiyatında "ilahiler, nefesler ve devriyeler" [Turkish Islamic literature "ilahi, nefes and devriye] Murat Özgökmen Danışman: Prof. Dr. Ahmet Yılmaz Yer Bilgisi: Selçuk Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Yüksek Lisans Türkçe 2009 102 s.

Yunus Emre Divanı (inceleme-metin) (2 cilt) Mustafa Tatçı Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Divanlar=Divans · Tasavvuf=Mystic · Yunus Emre=Yunus Emre · Din=Religion Doktora Türkçe 1990 1284 s.

Türk-İslam ve tasavvuf geleneğinde rüya Hasan Avni Yüksel Danışman: Prof.Dr. Umay Günay Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Halk Bilimi (Folklor) Dizin Terimleri: İslam dini=Islam religion · Rüya=Dream · Tasavvuf=Mystic Doktora Türkçe 1990 0271 s.

Erzurum'lu Kadı Mustafa Darir'in Siretü'n-Nebi adlı eserinde dini ve tasavvufi unsurlar Emine Kırcı Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Erzurumlu Mustafa Darir=Erzurumlu Mustafa Darir · Tasavvuf=Mystic · Din Yüksek Lisans Türkçe 1991 0268 s.

Divan şiirindeki na'tlarda dini ve tasavvufi unsurlar Osman Kavalcı Danışman: Prof.Dr. Naci Okçu Yer Bilgisi: Atatürk Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Dini unsurlar=Religious elements · Divan edebiyatı= · Şiir=Poem · Tasavvufi unsurlar=Mystical elements · Divan edebiyatı=Divan literature Doktora Türkçe 1992 0460 s.

Makaleler

Id :5749  Yazar :Salih Uçak  Makale :Fuzuli'nin "Sana" Redifli Gazeli Üzerine Tasavvufi Bir Şerh Denemesi  Tarih :02.10.2009  Link :Fuzuli'nin "Sana" Redifli Gazeli Üzerine Tasavvufi Bir Şerh Denemesi 

Id :5738  Yazar :İsmail Güleç  Makale :Tekke Edebiyatı mı, Türk Tasavvuf Edebiyatı mı?  Tarih :01.10.2009  Link :Tekke Edebiyatı mı, Türk Tasavvuf Edebiyatı mı? 

Id :5694  Yazar :Nilgün Çıblak  Makale :Değerlendirmeler: Erman Artun: Dinî Tasavvufî Halk Edebiyatı, (Kitaplar - Tenkit)  Tarih :18.08.2009  Link :Değerlendirmeler: Erman Artun: Dinî Tasavvufî Halk Edebiyatı, (Kitaplar - Tenkit) 

Id :2067  Yazar :H. Dilek Batislam  Makale :Divan Şiiriyle Alevi-Bektaşi Şiirinde Kullanılan Bazı Ortak Tasavvuf Terimleri  Tarih :01.10.2007  Link:Divan Şiiriyle Alevi-Bektaşi Şiirinde Kullanılan Bazı Ortak Tasavvuf Terimleri 

Id :3362  Yazar :Hüseyin Özcan  Makale :Nasrettin Hoca Fıkralarının Tasavvufi Yönü  Tarih :15.04.2008  Link :Nasrettin Hoca Fıkralarının Tasavvufi Yönü 

Yazar :Rıfat Araz  Makale :Dinî -Tasavvufî Türk Şiirinde Ölüm Terennümleri...  Tarih :17.03.2009  Link :Dinî -Tasavvufî Türk Şiirinde Ölüm Terennümleri... 

YAPILAN ÇALIŞMALAR

Hacı Bektaş Veli ve Makalat Hacı Bektaş Veli, Makalat'ında İslam dininin genel hükümlerini Türk'ün anlayabileceği bir yorumla işler. O, Kur'an-ı Kerim ve hadislerin ışığında tıpkı Hazreti Muhammed'in ashabının yaptığı gibi Türk insanını halka halka birlik ve beraberlik ülküsü etrafında toplamaya, eğitmeye ve lider olarak yetiştirmeye çalışıyordu. Yazar: Abdurrahman Güzel Yayınevi: Akçağ Yayınları ISBN: 975338372X Basım tarihi: Ocak 2002 Kategori: Sufizm / Tasavvuf Piyasa fiyatı: 18.00 TL

Dr. Mustafa Tatcı/ Prof. Dr. Cem Yayınevi: Akçağ Yayınları Sayfa sayısı: 136 ISBN: 975338276 Basım tarihi: 1999 Kategori: Sufizm / Tasavvuf Büyütmek için

Orta Asyalı birçok ilim ve sanat adamı, özellikle Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren Osmanlı ülkelesine gelerek faaliyet göstermiştir. Bunların önde gelen isimlerinden birisi de Emir Ahmed-i Buharî (1443- 1516)’dır. O, Simavlı Abdullah İlâhî’den sonra Nakşibendiyye yolunun Anadolu’daki ikinci ismidir. Nakşî erkanını İstanbul’a ilk getiren odur. . Bu kitapta, Emîr Buhârî’nin Türkçe şiirlerinin yanında Farsça şiirleri ve Mevlânâ’ya ait bir gazelin şerhi de yer almaktadır. Yazar: Prof. Dr. Cemal Kurnaz, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Tatcı Yayınevi: Akçağ Yayınları Sayfa sayısı: 280 ISBN: 975338284 Basım tarihi: 1999 Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Yazar: Osman Horata,Umay Günay Yayınevi: Akçağ Yayınları ISBN: 975338620-6 Basım tarihi: Aralık 2004 Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Yazar: Tahir Olgun Yayınevi: Akçağ Yayınları Sayfa sayısı: 256 ISBN: Basım tarihi: Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Yazar: Melahat Ürkmez Yayınevi: Nüve Kültür Merkezi Sayfa sayısı: 312 ISBN: 9789944116862 Basım tarihi: Aralık 2008 Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Dervişler Hüma Kuşu & Yunus Emre Yorumları H YAYINLARI Dr Dervişler Hüma Kuşu & Yunus Emre Yorumları H YAYINLARI Dr. Mustafa Tatcı

Aşk Bir Güneşe Benzer & Yunus Emre Yorumları H YAYINLARI Dr Aşk Bir Güneşe Benzer & Yunus Emre Yorumları H YAYINLARI Dr. Mustafa Tatcı

Divan-ı İlahiyat (Aziz Mahmud Hüdayi) SAHHAFLAR KİTAP SARAYI Dr. Mustafa Tatcı/ Dr. Musa Yıldız

Şehir-Hayat ve Derviş Yazar: Bilal Kemikli Yayınevi: Kitabevi Yayınları Sayfa sayısı: 166 ISBN: 9786054208111 Basım tarihi: Nisan 2009 Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Sufi Şairin İzinde Şiir ve İrfan Yazar: Bilal Kemikli Yayınevi: Kitabevi Yayınları Sayfa sayısı: 232 ISBN: 9786054208104 Basım tarihi: Nisan 2009 Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Müfid ü Muhtasar Oğlanlar Şeyhi İbrahim Yazar: Bilal Kemikli Yayınevi: Kitabevi Yayınları ISBN: 9757321818 Basım tarihi: Şubat 2003 Kategori: Sufizm / Tasavvuf