Arıtılmış Evsel Atıksuların Tarımsal Sulamada Kullanılması Türkiye’de Faaliyette Olan Atıksu Arıtma Tesislerinin Envanteri ve Sulamada Kullanılabilecek Atıksu Potansiyeli Prof. Dr. Filiz B. Dilek Arıtılmış Evsel Atıksuların Tarımsal Sulamada Kullanılması Çalıştayı MEDAWARE PROJESİ ODTÜ 9-10 Haziran 2005

İÇERİK Türkiye’de Evsel Atıksu Arıtma Tesis Sayıları Arıtma Teknolojileri Alıcı Ortamlar Alıcı Ortama Etkileri Sulamada Kullanım Sağlık Riski

129 Evsel Atıksu Arıtma Tesisi (AAT) AAT Sayıları 129 Evsel Atıksu Arıtma Tesisi (AAT) 28 AAT (12 Büyükşehirde) 68 AAT (Nüfus> 15 000) 33 AAT (Nüfus< 15 000) + 4 AAT 2004 yılında işletime alınması 5 AAT inşaatı devam 3 AAT proje aşaması

Türkiye’de Atıksu Arıtma Tesisleri dağılımı AAT Sayıları Türkiye’de Atıksu Arıtma Tesisleri dağılımı

AAT Sayıları Detaylı çalışma İTÜ - 22 AAT ODTÜ – 37 AAT

Kriterler Nüfus Tesis performansı Tarımsal araziye yakınlık AAT Sayıları Kriterler Nüfus Tesis performansı Tarımsal araziye yakınlık Geri kullanım potansiyeli

AAT Sayıları Yöntem DİE Belediyeler kanalizasyon ve atıksu istatistik envanteri (1999-2003). Anketler ( suyun geri kullanım potansiyeli !!) Tesis yetkilileri ile görüşme

Arıtma Teknolojileri

AAT Teknolojileri Fiziksel Arıtma (46 AAT) Biyolojik Arıtma (74 AAT) İleri Arıtma (9 AAT)

Arıtma Teknolojisi Dağılımı (%) AAT Teknolojileri Arıtma Teknolojisi Dağılımı (%)

AAT Sayı-Kapasite-Teknoloji AAT Teknolojileri AAT Sayı-Kapasite-Teknoloji

AAT Teknolojileri Biyolojik Teknolojiler (Sayı bazında dağılım) CAS: Konv.Aktif Çamur; EAS: Uzun Hav.Akt.Çam; TF: Damlat.Filt.; BF: Biyolojik Filt.; NR: Nutrient Gider.; SBR: Ardışık Kesik.Reak.

AAT Teknolojileri Biyolojik Teknolojiler (Debi bazında dağılım)

Nutient Gideren AAT (BNR) Sayı 1 3 5 TOPLAM 9 AAT Teknolojileri BNR Nutient Gideren AAT (BNR) Sayı Biyol. Filtre (BF) 1 Uzun Hav. Akt. Çam. (EAS) (Oks. Hend.) 3 Konvan. Akt. Çam. (CAS) 5 TOPLAM 9

EAS EAS Sayı 41 3 TOPLAM 9 AAT Teknolojileri Organik gideren Nutrient gideren 3 TOPLAM 9

AAT servisi alan nüfus AAT Teknolojileri Yıl 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2003 AAT servisi alan nüfus, % 20.4 21.2 22.3 28.5 31.2 - 45

AAT Performansları Tesis Performansları

Örnek AAT Performansları AAT Kodu Çıkış Suyu Debi (m3/ year) Çıkış Suyu Kalitesi KOİ mg/l BOİ5 mg/l AKM mg/l pH TR-01-01 25.550.000 188 127 47 7,9 TR-06-01 192.695.550 44 9 15 NA TR-06-02 6.307.200 49 8 7,8 TR-07-01 16.425.000 26 10 TR-07-02 25 6,5 TR-07-03 3.468.960 4 7,6 TR-07-04 4.162.460 32 7 11 7,4 TR-07-06 3.721.180 35 TR-07-07 2.112.620 52 13,5 TR-07-11 8.030.000 40 6 6,0

Örnek-EAS AAT Performansları İl Belediye Giriş (mg/l, ort.) Çıkış (mg/l, ort.) Arıtma verimi (%) KOİ BOİ AKM Düzce Akcakoca 425 210 115 40 32 20 90.6 88.1 82.6 Kocaeli Izmit 110 50 100 80 85 27.3 15 Nevşehi Ürgüp <20 Icel Tarsus 1400 700 1000 25 8 3 98.2 98.9 99.7

Örnek-CAS AAT Performansları İl Belediye Giriş (mg/l, ort.) Çıkış (mg/l, ort.) Arıtma verimi (%) KOİ BOİ AKM Ankara 350 175 190 44 9 15 88 95 92 G.antep 400 225 250 65 18 84 94 Kocaeli K.42 evler 1040 360 1230 507 118 302 51 67 75 Balıkesir 450 380 35 20 12 97

Örnek-CAS Endüstriyel Atıksu Karışımı AAT Performansları Örnek-CAS Endüstriyel Atıksu Karışımı İl Belediye Endüstriyel katkı (%) Ankara 10 Aydin Nazilli Balikesir Burhaniye Yok Elazig Eskisehir 4.4 Gaziantep 5 Nizip 15 – 20 Isparta Istanbul Tuzla 60 – 75 Kocaeli Kocaeli – 42 Evler 56 Kutahya

Örnek-BNR AAT Performansları 200 248 107 355 140 130 312 45 35 11.4 İl Iskenderun BNR Antalya (Hurma) Fethiye Kayseri Giriş BOİ5 (mg/L) 200 248 107 355 Giriş AKM (mg/L) 140 130 312 Giriş N (mg/L) 45 35 11.4 56.3 Giriş P (mg/L) 10 7.6 3.1 8.4 Çıkış BOİ5 (mg/L) 22 9 8 12 Çıkış SS (mg/L) 24 13 ÇıkışN (mg/L) - 6 8.6 Çıkış P (mg/L) 1.7 1.5 2 BOİ5 Arıtma verimi (%) 89 96 92 97 % AKM Arıtma verimi (%) 83 93 N Arıtma verimi (%) 25 86 P Arıtma verimi (%) 78 53 76

Toplam Debi Kalite Çoğu AAT SKKY Deşarj Standardlarına uygun AAT Performansları Toplam Debi Kalite 2 083 470 000 m3 / yıl Çoğu AAT SKKY Deşarj Standardlarına uygun

AAT Performansları / SKKY(2004) Tablo 21.3: Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Sınıf 3: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 600-6000  Kg/Gün’den Büyük, Nüfus=10000-100000) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 SAATLİK 24 SAATLİK BİYOKİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (BOİ5) (mg/L) 50 45 KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (KOİ) 140 100 ASKIDA KATI MADDE (AKM) 30 pH - 6-9

AAT Performansları / SKKY(2004) Tablo 21.4: Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Sınıf 4: Kirlilik Yükü Ham BOİ Olarak 6000 Kg/Gün’den Büyük, Nüfus > 100000) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 SAATLİK 24 SAATLİK BİYOKİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (BOİ5) (mg/L) 40 35 KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (KOİ) 120 90 ASKIDA KATI MADDE (AKM) 25 pH - 6-9

AAT Performansları / SKKY(2004) Tablo 21.5: Sektör: Evsel Nitelikli Atıksular (Eşdeğer Nüfusun Ne Olduğuna Bakılmaksızın Doğal Arıtma (Yapay Sulak Alan) ve Stabilizasyon Havuzları Sistemiyle Biyolojik Arıtma Yapan Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri İçin) PARAMETRE BİRİM KOMPOZİT NUMUNE 2 SAATLİK 24 SAATLİK BİYOKİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (BOİ5) (ÇÖZÜNMÜŞ) (mg/L) 75 50 KİMYASAL OKSİJEN İHTİYACI (KOİ) 150 100 ASKIDA KATI MADDE (AKM) 200 pH - 6-9  

Alıcı Ortam

Alıcı Ortam/ Arıtılmış atıksu deşarj Arıtma tesisi sayısı Toplam debi (m3/yıl) % toplam debi Nehir,ırmak 53 732 780 650 35.2 Deniz 49 1 150 746 000 55.2 Göl-Baraj 10 68 622 850 3.3 Arazi (tarım) 17 131 320 500 6.3 TOPLAM 129 2 083 470 000 100

Arıtılmış Atıksu Alıcı Ortama Deşarj Yüzdeleri

Arıtılmamış Atıksu Deşarj Yüzdeleri ve Alıcı Ortamları

Alıcı Ortama Etkiler

Alıcı Ortam Su Kalitesi ve AT nin Etkisi Alıcı Ortama Etkileri Alıcı Ortam Su Kalitesi ve AT nin Etkisi İl AAT adı TP-Q m3/yıl DSU AO AO- Q AO SINIF* (yukarı AO SINIF (aşağı) Etki Adana Doğu Adana AAT ? Seyhan 6.2x106 II Yok Aksaray Aksaray Bel. AAT 9x106 Karasu 5.3x106 IV Çok yüksek Ankara ASKİ Ankara AAT 192x106 Evet Ankara çayı Yok (zaten kirli) DSU: Deşarj standardına uyumluluk ; AO: Alıcı Ortam

Alıcı Ortam Su Kalitesi ve AT nin Etkisi Alıcı Ortama Etkileri Alıcı Ortam Su Kalitesi ve AT nin Etkisi İl AAT adı TP-Q m3/yıl DSU AO AO- Q AO SINIF* (yukarı AO SINIF (aşağı) Etki Eskişehir ESKİ AAT 24.8x106 Evet Porsuk 286x106 III Az Gaziantep GASKİ AAT 73x106 Saur deresi ? ??

Alıcı Ortam Su Kalitesi ve AT nin Etkisi Alıcı Ortama Etkileri Alıcı Ortam Su Kalitesi ve AT nin Etkisi İl AAT adı TP-Q m3/yıl DSU AO AO- Q AO SINIF* (yukarı AO SINIF (aşağı) Etki İçel Tarsus Belediyesi AAT 12x106 Evet Berdan 2.8x109 II Az Kayseri Kayseri AAT 33x106 Karasu 123x106 IV

Atıksuların Sulamada Kullanımı

Sulamada Kullanım Doğrudan veri yok ! Nehirlere dejarj edilenler kısmen doğrudan ya da dolaylı olarak kullanılıyor

ODTÜ Anket Sulamada Kullanım 12 AAT sulamada kullanıyor 9 AAT – Dolaylı (Aksaray, Ankara, Eskişehir, Gaziantep (8 000 ha), Kayseri, Ilgın, Ürgüp, Kozan, Yumurtalık) 3 AAT – Doğrudan (Iğdır, Kadınhanı, Bor) – 5250 ha

Sağlık Riski

Sağlık Riski Atıksuların sulamada kullanımı kaynaklı epidemik bilgi yok! Ancak, su orijinli hastalık istatistikleri var!

Su orijinli vaka ve altyapı ilişkisi Sağlık Riski Su orijinli vaka ve altyapı ilişkisi Yıl 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Toplam vaka 72469 73904 63242 61786 64464 63007 Toplam Ölüm 58 90 21 26 49 9 Kanalizasyon servisi alan nüfus, % 75.6 77.7 - 60 AAT servisi alan nüfus, % 28.5 31.2 45

Su Kaynaklı Hastalık Risk Haritası Sağlık Riski Su Kaynaklı Hastalık Risk Haritası

Vaka- GAP/Diğer Bölgeler Sağlık Riski Vaka- GAP/Diğer Bölgeler

TEŞEKKÜRLER...