Yönetmeliklerin ve Rehber Yönergelerin Geliştirilmesi Prof. Dr. Celal F Gokcay ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Ankara

... konulu sunumlar: "Yönetmeliklerin ve Rehber Yönergelerin Geliştirilmesi Prof. Dr. Celal F Gokcay ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Ankara"— Sunum transkripti:

1 Yönetmeliklerin ve Rehber Yönergelerin Geliştirilmesi Prof. Dr. Celal F Gokcay ODTÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Ankara e-mail: cfgokcay@metu.edu.tr

2 Türkiye’de Tarım İstatistikleri 2001 Genel Tarım Sayımından Alınmıştır (GTİ)2001 Genel Tarım Sayımından Alınmıştır (GTİ) Toplam alan 66.88 milyon hektar (ha)Toplam alan 66.88 milyon hektar (ha) Toplam tarım yapılan alan 22.16 milyon ha (%33)Toplam tarım yapılan alan 22.16 milyon ha (%33) % 22.78 Alan halen sulanmıyor% 22.78 Alan halen sulanmıyor 4.9 milyon ha Alan sulanıyor4.9 milyon ha Alan sulanıyor 1.7 milyon ha GAP ile eklenecek1.7 milyon ha GAP ile eklenecek Her yıl % 5.6 alan nadasa bırakılıyor.Her yıl % 5.6 alan nadasa bırakılıyor. 8. Beş yıllık plan hedefi 4.2 milyon ha8. Beş yıllık plan hedefi 4.2 milyon ha 37472 Tarımsal birimin sadece % 13.24’ü yeterli sulama imkanlarına sahip olduğunu ifade etmiş37472 Tarımsal birimin sadece % 13.24’ü yeterli sulama imkanlarına sahip olduğunu ifade etmiş

3 Türkiye Su İstatistikleri Toplam yıllık su potansiyeli 187 milyar m3Toplam yıllık su potansiyeli 187 milyar m3 30-35 Milyar m3 doğrudan sulamada kullanılmakta30-35 Milyar m3 doğrudan sulamada kullanılmakta Yaklaşık 5 milyon m3 ‘ün evsel amaçla kullanıldığı var sayılıyorYaklaşık 5 milyon m3 ‘ün evsel amaçla kullanıldığı var sayılıyor Her ne kadar ülkemizde önemli su potansiyeli olduğu düşünülse de potansiyelin yer ve zaman içinde homojen dağılmaması nedeniyle yerel su sıkıntılarından ve krizlerden korunmak için atıksuların arıtıldıktan sonra yeniden kullanılmaları düşünülmelidirHer ne kadar ülkemizde önemli su potansiyeli olduğu düşünülse de potansiyelin yer ve zaman içinde homojen dağılmaması nedeniyle yerel su sıkıntılarından ve krizlerden korunmak için atıksuların arıtıldıktan sonra yeniden kullanılmaları düşünülmelidir

4 Dünya Su İstatistikleri Kaynak: Beyond Limits, Club of Rome, 1990

5 Türkiye Atıksu İstatistikleri -1 Kaynak: DIE & the MEDAWARE Projesi Toplam 3215 belediyeToplam 3215 belediye 1327 Belediyenin kanalizasyon sistemi mevcut1327 Belediyenin kanalizasyon sistemi mevcut Toplam nüfusun % 60’ı kanalizasyon sisteminden yararlanmaktaToplam nüfusun % 60’ı kanalizasyon sisteminden yararlanmakta Toplam nüfusun % 45’i bir tür arıtma tesisine bağlıToplam nüfusun % 45’i bir tür arıtma tesisine bağlı Yılda toplam 2.08 milyar m3 atıksu arıtılmaktadırYılda toplam 2.08 milyar m3 atıksu arıtılmaktadır 3000 ve Üstü nüfusa hizmet veren toplam 138 arıtma tesisi bulunuyor3000 ve Üstü nüfusa hizmet veren toplam 138 arıtma tesisi bulunuyor 78 Arıtma tesisinde ikincil (biyolojik) arıtım mevcut78 Arıtma tesisinde ikincil (biyolojik) arıtım mevcut Yaklaşık 1 milyar m3 atıksu ikincil (biyolojik) arıtımdan geçirilmekte.Yaklaşık 1 milyar m3 atıksu ikincil (biyolojik) arıtımdan geçirilmekte.

6 Türkiye Atıksu İstatistikleri -2 9 Adet ileri arıtım yapan -nutrient arıtan- (BNR) tesis halen işletimde9 Adet ileri arıtım yapan -nutrient arıtan- (BNR) tesis halen işletimde BNR tesisleri 91-EU Directifine uygun atıksu üretmekteBNR tesisleri 91-EU Directifine uygun atıksu üretmekte Toplam 0.208 milyar m3 atıksu ileri derecede arıtılmaktaToplam 0.208 milyar m3 atıksu ileri derecede arıtılmakta 14 Tesis uzatmalı havalandırmalı aktif çamur prosesini uyguluyor. Bu tesislerde bakteri arıtımının yüksek olması beklenmeli14 Tesis uzatmalı havalandırmalı aktif çamur prosesini uyguluyor. Bu tesislerde bakteri arıtımının yüksek olması beklenmeli Toplam 0.103 milyar m3/yıl atıksu uzatmalı havalandırma tesislerinde arıtılmaktadırToplam 0.103 milyar m3/yıl atıksu uzatmalı havalandırma tesislerinde arıtılmaktadır 3 Tesis damlatmalı filtre türüdür. Yılda 0.089 milyar m3 atıksu bu tesislerde arıtılmaktadır. Bu tesislerde de bakteri arıtımının yüksek olması beklenmelidir3 Tesis damlatmalı filtre türüdür. Yılda 0.089 milyar m3 atıksu bu tesislerde arıtılmaktadır. Bu tesislerde de bakteri arıtımının yüksek olması beklenmelidir Geriye kalan 52 tesisin çoğu konvasiyonel aktif çamur tesisi olup bir kaçı havalandırmalı lagündür.Geriye kalan 52 tesisin çoğu konvasiyonel aktif çamur tesisi olup bir kaçı havalandırmalı lagündür.

7 Türkiye’de Su Kaynaklı Bulaşıcı Hastalıkların Dağılımı

8 Orta, Doğu, G.Doğu Anadolu ve B. Karadenizde Arıtılmış Atıksuların Sulamada Kullanılmaları İLYer Tesisin adı m3/yılAlıcı OrtamSulama Aksaray (ön arıtım)MerkezAksaray belediye AAT9 125 000Karasu IrmağıDOLAYLI * Ankara-ASKI, Ankara belediye AAT192 695 545Ankara Çayı DOLAYLI * Eskisehir ** #-ESKI, belediye AAT24 820 000Porsuk ırmağı DOLAYLI * Gaziantep ** #-GASKI, belediye AAT73 000 000S. ÇayıDOĞRUDAN Igdır (aer. Stabilizasyon)MerkezIgdır belediye AAT551 880Aras Irmağı DOLAYLI * Kayseri #-Kayseri belediye AAT32 850 000Karasu Irmağı DOLAYLI * AdanaKozanKozan belediye AAT2 780 000Kozan Çayı DOLAYLI * AdanaYumurtalıkYumurtalık belediye AAT48 000Ayas Çayı DOLAYLI * KonyaIlgınIlgın belediye AAT2 838 240Bulasan Irmağı DOLAYLI * NevsehirÜrgüpÜrgüp belediye AAT Damsa Çayı DOLAYLI * İzmir #MerkezIZSU belediye AAT182 500 000Izmir Körfezi DOĞRUDAN/ Gediz Ovası AAT: Atıksu Arıtma Tes.; * DOLAYLI: Arıtılmış atıksular akarsuya verilir buradan çekilererk sulamada kullanılır; ** GASKI ATT 8 000 ha sulanmasında kullanılır ; ESKI ATT 5 000 ha sulanmasında kullanılır. # Sulama projeleri tamamlanacak. Daha küçük tesisler, Konya-Kadınhanı ve Niğde-Bor AAT’ler doğrudan sulamada kullanılmakta

9 Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği, Teknik Usuller Tebliği –1991. Tarımsal Sulamada Atık Suların Geri Kullanım Standardı- 1

10 Kalite Kriteri Sulama Suyu Sınıfı Sınıf I (çok iyi) Sınıf II (iyi) Sınıf III (kullanıla- bilir) Sınıf IV (ihtiystla kullanıla- bilir) Sınıf V (zararlı kullanıl- maz) İLETKENLİK 25 umhos0–250250–750750–20002000-3000>3000 % Na <2020–4040–6060–80>80 Sodium Adsorption Ratio (SAR) <1010–1818–26>26 Sodium karbonat bakiyesi), meq/l >1.251.25–2.5>2.5 Aynısı, mg/l<6666–133>133 Cl -, meq/l mg/l 0–4 0–142 4–7 142–249 7–12 249–426 12–20 426–710 >20 >710 SO 4 -2, meq/l mg/l 0–4 0–192 4–7 192–336 7–12 336–575 12–20 575–960 >20 >960 Toplam Tuz, mg/l0–175175–525525–14001400-2100>2100 Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği, Teknik Usuller Tebliği –1991. Tarımsal Sulamada Atık Suların Geri Kullanım Standardı- 2

11 Kalite Kriteri Sulama Suyu Sınıfı Sınıf I (çok iyi) Sınıf II (iyi) Sınıf III (kullanıla- bilir) Sınıf IV (ihtiyatla kullanıla- bilir) Sınıf V (zararlı kullanıl- maz) Bor, mg/l0–0.50.5–1.121.12–2>2 Sulama Suyu Sınıfı C1S1C1S1 C 1 S 2. C 2 S 2. C 2 S 1 C 1 S 3.C 2 S 3. C 3 S 3.C 3 S 2. C 3 S 1 C 1 S 4.C 2 S 4. C 3 S 4.C 4 S 4. C 4 S 3.C 4 S 2. C 4 S 1 NO 3 - or NH 4 +, mg/l0–55–1010–3030–50>50 Fekal Koliformlar, /100ml 0–22–2020–100100–1000>1000 BOİ 5, mg/l0–2525–5050–100100–200>200 AKM, mg/l20304560>100 pH6.6–8.56.5–8.5 6.5–9 9 Sıcaklık30 3540>40 Su Kirliliği Kontrolu Yönetmeliği, Teknik Usuller Tebliği –1991. Tarımsal Sulamada Atık Suların Geri Kullanım Standardı- 3

12 Arıtılmış Sular için Mikrobiyolojik Sulama Suyu Kriterleri- 1 Title 22: ABD, Teknoloji tabanlı standart., Sıfır F. coli/100 mLTitle 22: ABD, Teknoloji tabanlı standart., Sıfır F. coli/100 mL WHO Önerisi: Pragmatik yaklaşım. FC<1000 /100 mL ve < 2 NTU. Yüzme suyu kriterlerinden geliştirilmişWHO Önerisi: Pragmatik yaklaşım. FC<1000 /100 mL ve < 2 NTU. Yüzme suyu kriterlerinden geliştirilmiş En yeni. Australya standardı, Japonya ve G. Afrika tarafından da kullanılmakta. her türlü tarımsal kullanıma açık sular için 100-200 FC/ 100 mLEn yeni. Australya standardı, Japonya ve G. Afrika tarafından da kullanılmakta. her türlü tarımsal kullanıma açık sular için 100-200 FC/ 100 mL

13 Arıtılmış Sular için Mikrobiyolojik Sulama Suyu Kriterleri- 2 Blumenthal ve. ark. 2000. Risk hesaplamaları ve modelleme çalışmaları sonucunda Akdeniz ülkeleri için rehber (guideline) sulama suyu yönergesi geliştirdiler.Blumenthal ve. ark. 2000. Risk hesaplamaları ve modelleme çalışmaları sonucunda Akdeniz ülkeleri için rehber (guideline) sulama suyu yönergesi geliştirdiler. Akdeniz ülkelerinin sosyolojik, kültürel ve ekonomik durumları göz önünde bulundurulduğunda optimum gibi görünüyor.Akdeniz ülkelerinin sosyolojik, kültürel ve ekonomik durumları göz önünde bulundurulduğunda optimum gibi görünüyor.

14 Kate gori Kullanım şekli Kalite Kriteri Kriteri sağlayacak arıtma gereksinimi Mikrobiyolojik Fizik sel Bağır. kurdu egg/L E.coli, cfu/ 100 mL AKM (mg/ L) IYerleşim yeri geri kullanım Rekrasyonel (vücut temaslı) < 0.1< 200< 10İkincil arıtma +filtrasyon + dezenfeksiyon IISebze sulama Rekrasyonel (vücut temassız) Endüstriyel kullanım (gıda hariç) < 0.1 - < 1000< 20İkincil arıtma (veya dengi) +filtrasyon + dezenfeksiyon veya İkincil arıtma (veya dengi) Maturasyon havuzları IIITahıl, tohumlu ekin, hayvan yemi, meyve ağaçları sulama < 1-< 35İkincil arıtma (veya dengi) + bekletme veya oksidas. Havuzları

15 Kate gori Kullanım şekli Kalite Kriteri Kriteri sağlayacak arıtma gereksinimi Mikrobiyolojik Fizik sel Bağır. kurdu egg/L E.coli cfu/ 100 mL) AKM mg/L IVSebze sulama (yenen kısım ile temas etmeden) Damlatmalı, püskürtmeli ekin sulama Park bahçe, golf sahası sulama -- Sulama tipine göre değişken ama ön çökeltmeden az değil VYeraltısuyu beslenmesi İçilebilir akifer İçilemez akifer-- < 1000 < 35 < 20 İkincil arıtma (veya denki) +filtrasyon + ileri dezenfeksiyon

16 Akdeniz Ülkeleri için Geliştirilen Rehber Sulama Suyu Standartları Blumenthal et. al. (2000) - 1

17 Kaynak: Blumenthal, U. J., Mara, D. D., Peasey, A., Ruiz-Palacios, G. and Scott, R., 2000. Guidelines for the microbiological quality of treated wastewater used in agriculture: recommendations for revising WHO guidelines. Bulletin of the WHO Vol.78 ( Akdeniz Ülkeleri için Geliştirilen Rehber Sulama Suyu Standartları Blumenthal et. al. (2000) - 2

18 Geri Kullanılan Sular için İsrail Sulama Suyu Standartları

19 Orta, Doğu, G.Doğu Anadolu ve B. Karadeniz Bölgelerinde Yer Alan Tesis Atıksularının Deşarj Standartlarına Uygunluğu Arıtılmış sular ile ilgili bakteriyolojik ve parazitolojik veri bulunmadığı için değerlendirme eldeki veriler üzerinden geçici olarak yapılmıştır.Arıtılmış sular ile ilgili bakteriyolojik ve parazitolojik veri bulunmadığı için değerlendirme eldeki veriler üzerinden geçici olarak yapılmıştır. Tesislerin çoğunda ikincil arıtımı takiben filtrasyon ve dezenfeksiyon birimi yoktur.Tesislerin çoğunda ikincil arıtımı takiben filtrasyon ve dezenfeksiyon birimi yoktur. Gösterilen uyumluluk tablolarında parantez içinde uyum dışı kalan yanlız parametreler gösterilmektedir.Gösterilen uyumluluk tablolarında parantez içinde uyum dışı kalan yanlız parametreler gösterilmektedir. Proses akım şemasını ifade etmek için aşağıdaki kısaltmalar kllanılmıştır: 1= kaba ızgara 2=ince ızgara 3=parçalayıcı 4=kum tutucu 5=ön çöktürme 6=damlatmalı filtre 7=havalandırma tankı 8=son çöktürme 9=havalandırmalı lagün 10=oksidasyon hendeği 11=dezenfeksiyon 12=odiğer ** ( nutrient arıtımı için anaerobik + anoksik tankslar)

20 ATT İsmi Proses * AKM mg/L Sulama S. Sınıfı Sınıflandırma Akdeniz Rehber Yönergesi Israel Std. Türk Std**** ASKI, Ankara Merkezi ATT 1+2+4+5+7+8152A, BI-III(N) Alanya Merkezi ATT 1+2+4+7+8+11+ 12**81A, BI Antalya Hurma ATT 1+2+4+7+8+9+ 11+12**101A, BI-II(N) Elazig Belediye ATT 1+2+4+5+7+8+ 12162A, B I- II(BOI 5 ) Erzincan Belediye ATT 2+4+7+8152A I-III (BOI 5 ) Seçilmiş Atıksu Arıtma Tesislerinin Türk ve Israil Standardları ile ve Akdeniz Ülkeleri için Önerilen Rehber Standarda Uyumlulukları - 1

21 ATT İsmi Proses * AKM mg/L Sulama Sınıfı Sınıflandırma Akdeniz Rehber Yönergesi Israel Std. Türk Std**** ESKI ATT 1+2+4+5+7+8122A, BI-III (N) GASKİ ATT 1+2+4+5+7+8152A, BI Nizip Belediye ATT *** 1+2+4+5+7+8174 YOK IV-V Iskenderun Belediye ATT 1+2+4+5+7+8+12* *152A, BI Isparta Belediye ATT 1+2+4+5+7+8253A, BI Kayseri ATT 1+2+4+5+7+8+12* *101A, BI-III (EC) Kadınhanı Belediye ATT 5+1248 YOK AI-III (SS) Tarsus ATT 1+2+4+7+831A, BI-III (EC) Sarıköprü ATT 1+2+4+5+7+8+12202A, BI Bor ATT 1+1039,5 YOK A, BI-III (SS) Seçilmiş Atıksu Arıtma Tesislerinin Türk ve Israel Standardları ile Ve Akdeniz Ülkeleri için Önerilen Rehber Standarda Uyumlulukları-2

22 SONUÇLAR Ülkemizde toplumun önemli bir kısmı (45 %) arıtma sistemine bağlıdır. Bu kesim şehirlerde oturan nüfusturÜlkemizde toplumun önemli bir kısmı (45 %) arıtma sistemine bağlıdır. Bu kesim şehirlerde oturan nüfustur Kırsal alan ele alındığında nüfusun sadece ufak bir kesmi arıtma tesislerine bağlıdır. Bu ise küçük, merkezi olmayan (decentralized) arıtma ve geri kullanım tesislerine olan ihtiyacı işaret etmektedir.Kırsal alan ele alındığında nüfusun sadece ufak bir kesmi arıtma tesislerine bağlıdır. Bu ise küçük, merkezi olmayan (decentralized) arıtma ve geri kullanım tesislerine olan ihtiyacı işaret etmektedir. SKKY- Atıksuların Geri Kullanımı ile ilgili Teknik Usuller Tebliği’nde verilen mikrobiyolojik standartlar ülke gerçekleri göz önünde bulundurulduğunda aşırı sıkıdır.SKKY- Atıksuların Geri Kullanımı ile ilgili Teknik Usuller Tebliği’nde verilen mikrobiyolojik standartlar ülke gerçekleri göz önünde bulundurulduğunda aşırı sıkıdır. Bu nedenle yeniden gözden geçirilmeli, bilimsel ve teknik verilere dayandırılmış gerçekci verilerle güncellenmelidir.Bu nedenle yeniden gözden geçirilmeli, bilimsel ve teknik verilere dayandırılmış gerçekci verilerle güncellenmelidir. Örneğin, Akdeniz Ülkeleri için önerilen rehber standart (Blumenthall..) kabul edilebilir. Bu şekilde bölge ülkeleri ile bir bütünlük de sağlanabilir.Örneğin, Akdeniz Ülkeleri için önerilen rehber standart (Blumenthall..) kabul edilebilir. Bu şekilde bölge ülkeleri ile bir bütünlük de sağlanabilir.

23 İLGİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER cfgokcay@metu.edu.tr