HALK SAĞLIĞI EĞİTİM SUNUSU Kuş Gribi Hakkında merak ettikleriniz Prof.Dr.Mustafa TAYAR Uludağ Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı Başkanı HALK SAĞLIĞI EĞİTİM SUNUSU 2006/1 BURSA

Kuş gribi nedir? Tavuk vebası (Avian Influenza) adıyla da bilinen hastalık, kuş gribi virüslerinin sebep olduğu, kanatlı hayvanların çok bulaşıcı ve öldürücü seyreden bir hastalığıdır. Kanatlılarda bu hastalığın iki formu vardır: Düşük Patojeniteli Avian Influenza Hafif solunum sistemi hastalığı Tüylerde kabarma ve yumurta veriminde düşüş Yüksek Patojeniteli Avian Influenza Son derece bulaşıcıdır Kısa sürede ani ölümler oluşur

Hastalık hangi hayvanlarda görülür? Kuş gribi, evcil kanatlı hayvanları daha çok etkilemekle beraber, bütün kanatlı hayvanlarda ve domuzlarda görülebilir. Göçmen kuşlar (özellikle yaban ördekleri) virüsü barsaklarında taşır, ancak kendileri hastalanmaz, bunların salya, burun akıntısı ve dışkılarıyla doğrudan ya da bu salgılarla kirlenmiş şeylerle temas eden evcil kanatlı hayvanlar (tavuk, hindi, güvercin v.d.) ise hastalığa yakalanabilir ve 3-5 gün içerisinde bütün bir sürünün ölümü ile sonuçlanabilir. Bunların yanı sıra,hastalık insanlara, atlara, balina ve fok balığı gibi deniz memelilerine de bulaşabilir.

Pandemik hastalık döngüsü Doğal kuş gribi döngüsü Kuş gribinin bulaşma döngüsü nedir? Sahil Kuşları Pandemik hastalık döngüsü Doğal kuş gribi döngüsü Memeli hayvanlar (özellikle domuz) Su kuşları Evcil kanatlılar İnsan Direkt insana bulaşma da söz konusudur

Kuş gribi virüsu çevre koşullarından nasıl etkilenmektedir? Kuş Gribi virüsü, düşük ısılarda uzun süre canlı kalabilmektedir. Virüs hasta hayvanların burun akıntıları ve dışkıları ile etrafa saçılır ve kümes şartlarında 5 hafta canlılığını korur. Virüs kontamine gübrede düşük ısılarda en az 3 ay canlı kalabilirken, suda 22 °C’de 4 gün, 0 °C’de ise 30 gün canlılığını sürdürebilmektedir. 60oC’de 30 dakikada; 70oC’de 5-6 dakikada ölür Formalin ve iyotlu dezenfekte edici maddelerle virüs ölmektedir.

Dünya kuş gribinden neden bu kadar korkuyor? “Avian influenza” virüslerinin bir çok tipi insanlarda hastalık yapmaz. Bir alt grubun farklılaşarak insandan insana bulaşan bir özellik kazanmasıyla, dünyada pandemi(salgın) meydana gelmesinden korkulmaktadır. H5N1 tipinin bu potansiyeli taşıdığı düşünülmektedir.

Dünyada daha önce önemli grip salgınları yaşandı mı? 1918 yılında İspanyol gribi, 1957 Asya gribi 1968 Hong Kong gribi tüm dünyada yayılarak salgına yol açmıştır. İspanyol gribi 40-50 milyon, Asya gribi 2 milyon insanın ölümüne yol açmıştır ve İspanyol gribi insanlık tarihine en fazla öldüren hastalık olarak geçmiştir.

Kuş gribi insanlara nasıl bulaşabilir? Taşıyıcı, hasta ya da ölmüş hayvanlarla doğrudan temas, bu hayvanlara ait gözyaşı, salya, burun akıntısı veya dışkı gibi maddelerle temas sonucunda ya da bunlarla kirlenmiş maddelerle temas sonucunda, Virüsün karıştığı havanın solunmasıyla bulaşma olmaktadır. Hasta ya da ölmüş kanatlı hayvanların eti ya da yumurtası ile bulaşma olduğu bildirilmemekle beraber, iyice pişirilmeyen materyallerin virüs taşıması nedeniyle riskli olabileceği unutulmamalıdır. İnsandan İnsana Bulaşma: : Şu ana kadar bu şekilde bir bulaşma görülmemiştir.

Kuş gribi insanlara nasıl bulaşıyor? H5 N1 virüsü kuşlardan insanlara solunum yoluyla bulaşmaktadır, ancak bulaşma çok kolaylıkla olmamaktadır. Bulaşmanın olabilmesi için hasta kuşlarla yakın temasın olması gerekir. Öncelikle kümes hayvanlarının veya kuşların bakımıyla ilgilenen kimseler risk grubunda yer alırlar. Virüs kuşların dışkısıyla atıldığı için dışkıların bulaştığı materyallerle yakın temas halinde olmak, bir diğer bulaşma nedenidir.

Kuş gribi hayvanlara nasıl bulaşıyor? Hasta ya da taşıyıcı hayvanın salya, burun akıntısı ya da dışkısıyla doğrudan temas ya da bunlarla kirlenmiş şeylerle temas sonucu Yatay Bulaşma; Hastalık hayvandan hayvana bulaşmasıdır ve çok rastlanır Dikey Bulaşma; Tavuktan yumurta yolu ile civcive geçiş; kesin kanıt bulunmamakla birlikte yumurta kabuklarından bulaşma olabilir. Embriyo hasta olmasa bile civciv yumurtadan çıktığında kabuktaki dışkı bulaşmalarından hastalık kapabilir. Hava yolu ile bulaşma: Birkaç kilometre ile sınırlıdır. Fakat haşerelerle (uçucu haşereler vs..), göçmen kuşlarla bu sınır genişleyebilir.

Hastalık kümes hayvanı etinin yenmesiyle insanlara bulaşır mı? Bilimsel olarak virüs hayvanların dışkısıyla atılır ve insan vücuduna solunum yoluyla girer. Kümes hayvanlarının etinin yenmesiyle bulaşmaz. Tavuk eti (iyi de pişmişse) yenmesinde çekinilecek bir neden yoktur.

Veteriner hekim kontrolünden geçen ürünlerde tehlike yoktur

Kuş gribi gıda güvenliği riski oluşturuyor mu? Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO), kuş gribinin tavuk ve ürünleri (tavuk eti ve yumurta) aracılığıyla insanlarda enfeksiyon oluşturması yönünden bir gıda güvenliği riski olmadığına dikkat çekerek, insanlara bu hastalığın bulaşmasının tek koşulunun enfekte hayvanlarla yoğun doğrudan temas olduğunu bildirmiştir.

Kuş gribinin insanlardaki belirtileri nelerdir? Karantina bölgelerinde hasta ya da ölmüş hayvanlarla temas edenlerde; bu hayvanların bakımı, taşınması, beslenmesi ya da barınaklarının temizlenmesi ile ilgilenenlerde; ölmüş ya da hasta hayvanların itlafı sırasında gerekli korunma önlemlerini almadan görev alanlarda başka herhangi bir sebeple açıklanamayan: 38,5oC’nin üzerinde yüksek ateş, Boğaz ağrısı, Kuru öksürük, Yaygın kas ve eklem ağrıları, Solunum güçlüğü ve zatürre belirtileri, Nadiren karın ağrısı ve ishal hastalığın belirtileri olarak değerlendirilmelidir.

Dünyada kuş gribi olguları nelerdir? KUŞ GRİBİ (A/H5N1) OLGULARI Kuş gribi olguları Hayvan vakası görülen ülkeler Hayvan vakası görülen yerler İnsan vakası görülen yerler Rusya Fed. Tula 14.10.05 Ukrayna Kırım 25.11.05 Romanya Tulcea, Vaslui, Constanta, Braila, Buzau, Ialomita, Calarasi 04.10.05 Hırvatistan Virovidicko, Podravska, Osjenko-Baranjska 19.10.05 Türkiye Balıkesir 01.10.05 Türkiye Doğubeyazıt ve çevresi Aralık ’05 – Ocak ‘06

İnsanlarda Avian İinfluenza olayları Hong kong 1997 18 olay 6 ölüm 2003 2 olay 1 ölüm Hollanda 2003 89 olay 1 ölüm Hong kong 1999 2 olay 2003 1 ölüm Kamboçya 2005 1 olay 1 ölüm Kanada 2004 2 olay Intervention: Tayland 2004 17 olay 12 ölüm Vietnam 2004-2005 37olay 29 ölüm

Kuş gribi açısından kimler risk grubundadır? Herhangi bir koruyucu önlem almadan kanatlı hayvan yetiştiren, bakımını yapan ya da bu hayvanlarla yakın temasta olan kişiler, Ölmüş, hasta ya da taşıyıcılık şüphesi bulunan kanatlı hayvanlarla ve bunların salya, gözyaşı, dışkı gibi vücut materyalleriyle temas eden kişiler risk altındadır. Bu alanlarla ilgisi olmayan diğer insanlar için risk yoktur.

Kuş gribinin aşısı var mı? Halihazırda Kuş Gribine karşı kesin sonuç veren bir aşı mevcut değildir. A.B.D., Fransa ve Çin’de değişik merkezlerde bu hastalığa karşı prototip bazı aşıların geliştirme ve üretme çalışmaları sürdürülmektedir. Virüsün mutasyon (kendini değiştirebilme-yenileyebilme) yeteneği aşı çalışmalarını güçleştirmektedir. İnsan grip virüsü ile hastalık sırasında kuş gribi virüsü ile eş zamanlı karşılaşıldığında, kuş gribi virüsünün mutasyon geçirerek insana bulaşma olasılığı yüksek olduğundan Dünya Sağlık Örgütü, riskli gruplarda normal grip aşısı yapılmasının, kuş gribinin mutasyonuna engel olabileceğini ve kısmen koruyucu olabileceğini bildirmiştir.

Kuş gribinin tedavisi var mı ? Bazı anti-viral ilaçlar, insanlarda ortaya çıkan kuş gribinin tedavisinde başarılı olmuş ve halen kullanılmaktadır. Hastalığı taşıdığı ya da kuş gribinden öldüğü doğrulanmış hayvanlarla koruyucu önlem almadan temas eden kişilerin ancak doktor kontrolünde ilaç kullanmaları uygun olacaktır. Kontrolsüz anti-viral ilaç kullanımı, virüsün ilaca direnç geliştirmesine yol açabileceğinden, doğru değildir.

Kuş gribinden korunmak için neler yapabiliriz ? Pandeminin ne zaman olacağı ve ne kadar etkileyeceği bilinmemektedir ve virüse karşı henüz koruyucu aşı geliştirilebilmiş değildir. Hastalığa karşı etkili olduğu iddia edilen antiviral ilaç mevcuttur, ancak ülkemizde ve dünyada yeterli stok bulunup bulunmadığı konusunda çelişkili ifadelere rastlanmaktadır. Bireyler yayılımın önlenmesi için bildirim ve karantina kurallarına uyarak kamu görevlilerinin işini kolaylaştırmak ve desteklemekten sorumludur. Ayrıca kişisel korunma için, bireysel olarak temastan kaçınma ve el yıkama gibi genel hijyen ilkelerini uygulamaya biraz daha titizlikle özen gösterilmelidir.

Kuş gribinde beslenme ile ilgili öneriler? Açıkta satılan ya da kaynağı belirsiz kanatlı hayvan etleri ile çıplak elle temastan kaçınılmalı, kesinlikle yenilmemelidir. Üretim yeri belli, veteriner kontrollü, markalı ve nakil, saklama ve satış aşamaları güvenilir ürünlerin tüketilmesinde sakınca görülmemekle birlikte, kanatlı hayvan etlerinin iç ısıları 70oC olacak şekilde, yani suyu iyice çekilnceye ya da pembe-kırmızı kısım kalmayana kadar pişirilip tüketilmesi, Tüm hayvansal ürünlerin İYİ pişmiş olarak tüketilmesi uygun olacaktır.

Kuş gribiyle mücadele yolları nelerdir? Antiviral madde kullanmak Enfeksiyon kontrolü karantina tedbrileri İthalat yasağı Sınır kontrolleri Av yasağı Erken teşhis/ihbar Karantina tedbirleri Panik yönetimi Erken teşhis/ihbar Biyogüvenlik Koroyucu tedbirler Panik yönetimi Sınır kontrolü Karantina tedbirleri İzolasyon Kişisel hijyen

Kuş gribinde korunma önerileri nelerdir? Başta kanatlı hayvanların yetiştiriciliği, bakımı, nakli, satışı veya itlafı ile görevli olanlar olmak üzere herkes kişisel hijyen kurallarına uymalı, eller sık sık sabunlu ve bol su ile yıkanmalıdır. Kanatlı hayvanlarla uğraşanların uygun maske, eldiven ve diğer koruyucu donanımı kullanmaları; bu hayvanların itlafı ile görevli olanların sızdırmaz tulum, temiz hava beslemeli ve yüz koruyuculu solunum cihazı, biyolojik tehlikelere dayanıklı eldiven ve çizme kullanmaları gereklidir. Hastalığın görüldüğü yerlere seyahat durumunda kanatlı hayvan pazarlardan uzak durulmalıdır.

Kuş gribinde korunma önerileri 2 Çocuklarınızı dikkatle gözleyin: Özellikle küçük çocuklar herşeyle oynama ve ellerini yeterince iyi yıkamadan ağıza götürme eğilimindedirler. Onların hayvanlar ve atıkları ile tehlikeli temaslarını önleyin ve hijyenlerine dikkat edin. Kendisi ya da yakınlarından evlerinin bahçelerinde kümes hayvanı veya güvercin gibi kuşları besleyenlerin en kısa sürede veteriner hekimle temasa geçerek hayvanlarının durumu konusunda bilgi edinmeleri gereklidir.

Kuş gribinde korunma önerileri 3 Hasta hayvanlar derhal Tarım İl Müdürlükleri ve İl Sağlık Müdürlüklerine bildirilerek uygun şekilde itlaf edilmeli; ölen hayvanlar yakılarak ya da derin çukurlara, üzerlerine sönmemiş kireç dökülerek gömülmelidir. Hasta hayvan etleri ya da ürünleri ile kesinlikle temas edilmemeli ve yenilmemelidir.

Kuş gribinde korunma önerileri 4 Tavuk tüketimi azaldığında raflarda beklemiş ürünler besin zehirlenmesi tehlikesi yaratabilir, üretim yeri-tarihi, son kullanma tarihi ve saklanma koşullarına dikkat edilmelidir. Tarım ve Sağlık İl Müdürlükleri ekiplerinin hayvanlardan geçen hastalıklar, gıda güvenliği ve denetimi, karantina ve itlaf görevlerini yerine getirirken yardımcı olunması çok önemlidir.

SONUÇ Önlem almak gereklidir Panik yapmanın ve gereksiz önlemlere başvurmanın yararı yoktur / zararı vardır Hastalık çıkan bölgelerin beslenme, aşırı doğurganlık, zoonoz hastalıklar gibi sorunları halen çok çok daha önemli boyutlardadır Tarım bakanlığının sağlıkla ilgili görevleri konusunda (hayvanlardan geçen hastalıkların kontrolü, gıda denetimi vb) güçlendirilmesi gerekir.

Sonuç Olarak : TAVUK ETİ YENİLECEK Her zamanki gibi,    YUMURTA YENİLECEK   Hamama götürülüp yıkanmasına gerek olmadan,    ETLERE DOKUNULACAK  Sadece hijyen kurallarına dikkat edilecek,    YEMEKTEN ÖNCE ve SONRA ELLER YIKANACAK  Her zamanki gibi. GENEL TEMİZLİK KURALLARINA UYULACAK Her zamanki gibi el, yüz, giysi ve çevre temizliği yapılacak, GRİBE KARŞI DİKKATLİ OLUNACAK Her zamanki gibi, PANİĞE KAPILINMAYACAK  Hiçbir zaman ..... .Yemeklerde sağlıklı  beyaz etler, kahvaltılarda yumurtalar omletler yenilecek..

SONSÖZ Bilgi paylaştıkça değerlidir. Bu nedenle bu sunuyu istediğiniz şekilde kullanabilirsiniz. SAĞLIKLI GÜNLER DİLERİM. Prof.Dr.Mustafa TAYAR BURSA 2006   http://www.mustafatayar.cjb.net mtayar@uludag.edu.tr