ÖZÜRLÜ VATANDAŞLARIN HAYATLARINDA YENİ BİR DÖNEM BAŞLIYOR Bu sunum; 07 Temmuz 2005 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan “Özürlüler Kanunu” nun toplum tarafından anlaşılması ve özürlü vatandaşların sahip oldukları hakları öğrenebilmesi amacıyla hazırlanmıştır.

TEMEL SORUNLAR Toplumda var olan “özürlü acizdir” anlayışı, Meslek seçme ve bu alanda eğitim alma sürecindeki engeller, Özürlülerin istihdam edilmeleri ve çalışma şartları boyunca ayrımcılığa tabii tutulmaları, Özürlülerin kendilerini toplumdan soyutlamaları, Var olan fiziksel ve sosyal şartların özrü engele dönüştürmesi,

Özel Eğitim hizmetlerinde “eğitimde fırsatlık ilkesi”nin göz ardı edilmesi, Sosyal hayatta var olan şartların özürlülerin göz ardı edilerek düzenlenmesi, Süre gelen şartlar ve olumsuzluklar doğrultusunda özürlülerde “öğrenilmiş acizlik” güdüsünün baş göstermesi, Özürlüler alanında yatırım yapılmaması, Ailesi bakacak durumda olmayan ve sosyal güvencesi olmayan özürlülere yönelik herhangi bir bakım hizmeti sunacak kaynağın olmaması,

Bağ-kur dışında sosyal güvencesi olan ya da sosyal güvencesi olmayan özürlü çocukların eğitim masraflarının karşılanamaması, Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinin tek koldan koordine edilememesi, Bakıma muhtaç özürlülerin, ailelerinin bulunduğu bölgelerde okul olmaması nedeniyle eğitim göremiyor olması, Sosyal güvencesi olmayan 18 yaşından küçük özürlü çocuğu olan kişilerin 2022 kapsamında maaş alamıyor olması,

Kamuya arz edilmiş bir hizmetten özrü dolayısıyla kişilerin yararlanamaması, Özürlü vatandaşlara günlük hayatlarında özürlerinden dolayı farklı muamelelerde bulunularak ayrımcılık yapılması, İşaret dili sisteminde dil birliğinin olmaması, Özürlü vatandaşların günlük yaşamlarını kolaylaştıracak araç- gereç ve cihazların temininde karşılaşılan güçlükler, Noter işlemleri ve çeşitli işlemler sırasında görme özürlü vatandaşların imzasının kabul görmemesi,

“ÖZÜRLÜLER KANUNU” SORUNLARA ÇÖZÜM GETİRİYOR MU?

SORULAR ve ÇÖZÜM YOLLARI Başkalarının bakımına muhtaç olan özürlüler genellikle çaresiz bir şekilde ortada kalmaktadır. Özürlülerin her türlü bakım ihtiyaçları nasıl giderilecektir? ÖZÜRLÜLER KANUNU MADDE 6- “Özürlü kişilerin yaşamlarını öncelikle bulundukları ortamda sağlık, huzur ve güven içinde sürdürmesi, toplum içinde kendi kendilerini idare edebilecek ve üretken hâle gelebilecek şekilde bakım ve rehabilitasyonlarının yapılması, bunlardan ihtiyacı olanların geçici veya sürekli bakım altına alınması veya bunlara evde bakım hizmeti sunulması esastır.”

SORU : Kanunun özürlünün bakımıyla ilgili sorumlu tuttuğu herhangi bir kurum ya da kuruluş var mıdır? ÖZÜRLÜLER KANUNU MADDE 7 “Özürlülere yönelik bakım hizmetlerini, Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğünden ruhsat alan gerçek ve tüzel kişiler ile kamu kurum ve kuruluşları verebilir.”

SORU : Bakım hizmeti alan özürlü vatandaşların bakım esnasında her türlü ihtiyaçları temin edilebilecek mi? ÖZÜRLÜLER KANUNU MADDE 8 “Bakım hizmetlerinin sunumunda kişinin biyolojik, fiziksel, psikolojik ve sosyal ihtiyaçları da dikkate alınır. Bakım hizmetlerinin standardizasyonu, geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması için Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü koordinasyonunda çalışmalar yürütülür.Bakım hizmetleri ile bakımın nitelikli temini sağlanır.”

SORU : Özürlü vatandaşların durumuna uygun bakım hizmetleri nasıl sunulacaktır? ÖZÜRLÜLER KANUNU MADDE 9 “Bakım hizmetleri, evde bakım veya kurum bakımı modelleriyle sunulabilir. Öncelikle kişinin sosyal ve fiziksel çevresinden ayrılmaksızın hizmetin sunulması esas alınır.” Bu düzenleme ile bakım hizmetlerinden , özürlü vatandaşlar durumuna uygun bakım modelini seçerek kendisine uygun şartlarda bu düzenleme ile yararlanabilirler. Artık , bakıma muhtaç bir özürlüye kim tarafından nasıl ve hangi şartlarda bakılacağı konusu çözüme kavuşturulmaktadır.

SORU : Ülkemizde yeni doğan çocuklarda özürlülüğün önlenmesi ya da şiddetinin azaltılmasına yönelik kanunda herhangi bir düzenleme var mıdır? ÖZÜRLÜLER KANUNU MADDE 11 “Yeni doğan, erken çocukluk ve çocukluğun her dönemi fiziksel, işitsel, duyusal, sosyal, ruhsal ve zihinsel gelişimlerinin izlenmesi, genetik geçişli ve özürlülüğe neden olabilecek hastalıkların erken teşhis edilmesinin sağlanması, özürlülüğün önlenmesi, var olan özrün şiddetinin olabilecek en düşük seviyeye çekilmesi ve ilerlemesinin durdurulmasına ilişkin çalışmalar Sağlık Bakanlığınca planlanır ve yürütülür.” Bu düzenleme ile erken tanı ve tedavi sonucunda toplumdaki özürlü oranı her geçen gün giderek azalacaktır.

Mesleki rehabilitasyon hizmetlerinin sunumu nasıl sağlanacak? Soru : Mesleki rehabilitasyon hizmetlerinin sunumu nasıl sağlanacak? Rehabilitasyon hizmetleri bağlı bulunduğu belediye tarafından verilmiyor ise nasıl bir uygulama olacak? Özürlüler Kanunu Madde 13 “ Özürlülerin yeteneklerine göre mesleğini seçme ve bu alanda eğitim alma hakkı kısıtlanamaz.” “Sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilir. Belediyeler bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapar. Özürlünün rehabilitasyon talebinin karşılanamaması halinde özürlü, hizmeti en yakın merkezden alır ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı hizmetin satın alındığı merkeze öder.”

SORU: Kanun özürlünün özrünün koşulları mevcut işyerlerinde istihdamına yönelik her hangi bir düzenleme öngörüyor mu? Özürlüler Kanunu Madde 14 “İşe alımda; iş seçiminden, başvuru formları, seçim süreci, teknik değerlendirme, önerilen çalışma süreleri ve şartlarına kadar olan safhaların hiçbirinde özürlülerin aleyhine ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz. Çalışan özürlülerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, özürleriyle ilgili olarak diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz.”

Soru: Özürlü birey eğitim süresince ihtiyaç duyduğu araç gereçlerin temininde karşılaştığı güçlükler nasıl giderilecektir? Kültürel gelişim imkanına sahip olabilecekler mi? Özürlüler Kanunu Madde 15 “Hiçbir gerekçeyle özürlülerin eğitim alması engellenemez. Özürlü çocuklara, gençlere ve yetişkinlere, özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve özürlü olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır.” “Özürlü üniversite öğrencilerinin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için Yükseköğretim Kurulu bünyesinde araç-gereç temini, özel ders materyallerinin hazırlanması, özürlülere uygun eğitim, araştırma ve barındırma ortamlarının hazırlanmasının temini gibi konularda çalışma yapmak üzere Özürlüler Danışma ve Koordinasyon Merkezi kurulur.” “Özürlülerin, her türlü eğitim ve kültürel ihtiyaçlarını karşılamak üzere kabartma, sesli, elektronik kitap; alt yazılı film ve benzeri materyal üretilmesini teminen gerekli işlemler, Millî Eğitim Bakanlığı ve Kültür ve Turizm Bakanlığınca müştereken yürütülür.”

Soru: Eğitim çağındaki özürlülerin hangi alanda nasıl eğitim görebileceğine karar konusundaki çok başlılık nasıl giderilecektir? Özürlüler Kanunu Madde 16 “ Özürlülerin eğitsel değerlendirme ve tanılaması il milli eğitim müdürlükleri rehberlik araştırma merkezlerinde uzman kişilerden oluşan ve özürlü ailesinin yer aldığı özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından yapılır ve eğitim plânlaması geliştirilir. Bu plânlama her yıl yeniden değerlendirilerek gelişmeler doğrultusunda gözden geçirilir.” “ Çıraklık eğitimi almak isteyen özürlülerin ilgi, istek, yetenek ve becerileri doğrultusunda ve sağlık kurulu raporunu da dikkate almak suretiyle hangi meslek dalında eğitim alacaklarına kurul karar verir.”

Soru: Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezleri tek elden denetlenerek koordine edilebilecek mi? Özürlüler Kanunu Madde 17 Madde 17’ye göre; “ Özel Öğretim Kurumları Kanunun daha önceki kapsamında “özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri” ibaresine yer verilmemişti.Bu madde ile “özel eğitim ve rehabilitasyon merkezleri” ifadesi eklenerek Özel Öğretim Kanunu kapsamına alınmıştır.Böylelikle Özel Eğitim ve Rehabilitasyon merkezlerinin tamamı Milli Eğitim Bakanlığı ‘na bağlanmıştır.” Bu düzenleme ile Özel Eğitim Rehabilitasyon Merkezleri tek çatı altına toplanmıştır.Böylece Kurumlar Milli Eğitim Bakanlığı Müfettişleri tarafından denetlenebilmektedir.Bunun yanında özürlüler hangi Özel Eğitim Rehabilitasyon Merkezine giderlerse gitsinler aldıkları hizmet açısından tek kurumla muhatap olurlar.

Soru: Zihinsel özürlüler eğitim durumu gözetilmeden istihdam edilebilecekler mi? Özürlüler Kanunu Madde 20 “Özürlülerin Devlet memurluğuna alınmaları: Özürlülerin Devlet memurluğuna alınma şartları ile hangi işlerde çalıştırılacakları, mesleklerini icra ve infazda hangi yardımcı araç ve gereçlerin kurumlarınca temin edileceği, zihinsel özürlülerin hangi görevlere atanmasında asgari eğitim şartından istisna edileceği hususları Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Özürlüler İdaresi Başkanlığı ve Devlet Personel Başkanlığınca müştereken hazırlanacak yönetmelikle düzenlenir.”

Soru: Bakıma muhtaç özürlünün ailesinin bulunduğu ilde eğitim alabilecek kurumun olmaması halinde özürlüye bakmakla yükümlü olan memur ne yapacaktır? Özürlüler Kanunu Madde 21 “Devlet memurlarının, hayatını başkasının yardım veya bakımı olmadan devam ettiremeyecek derecede özürlü olduğu sağlık kurulu raporu ile tespit edilen eşi, çocukları ile kardeşlerinin, memuriyet mahalli dışında resmî veya özel eğitim ve öğretim kuruluşlarında eğitim ve öğretim yapacaklarının özel eğitim değerlendirme kurulu tarafından belgelendirilmesi hâlinde, ilgilinin talebi üzerine eğitim ve öğretim kuruluşlarının bulunduğu il veya ilçe sınırları dahilinde kurumunda bulunan durumuna uygun boş bir kadroya ataması yapılır.”

Soru: Kanun’da Noter işlemleri sırasında özürlülere kolaylık sağlayacak herhangi bir düzenleme var mıdır? Özürlüler Kanunu Madde 23 “İlgilinin işitme, konuşma veya görme özürlü olması: Madde 73.- Noter, ilgilinin işitme, konuşma veya görme özürlü olduğunu anlarsa, işlemler özürlünün isteğine bağlı olmak üzere iki tanık huzurunda yapılır. İlgilinin işitme veya konuşma özürlü olması ve yazı ile anlaşma imkânının da bulunmaması hâlinde, iki tanık ve yeminli tercüman bulundurulur.” Özürlüler Kanunu Madde 24 “Bir noterlik işleminde imza atılmış veya imza yerine geçen el işareti yapılmış olmasına rağmen, ilgilisi ister veya adına işlem yapılan ve imza atabilen görme özürlüler hariç olmak üzere noter, işlemin niteliği, imzayı atan veya el işaretini yapan şahsın durumu ve kimliği bakımından gerekli görürse, yukarıdaki fıkradaki usûl dairesinde ilgili, tanık, tercüman veya bilirkişinin parmağı da bastırılır. Mühür kullanılması hâlinde parmağın da bastırılması zorunludur.”

Soru: Sosyal güvencesi olmayan 18 yaşından küçük olan kişiler 2022 den maaş alabilecekler mi? Özürlüler Kanunu Madde 25 “Her ne ad altında olursa olsun her türlü gelirleri toplamının aylık ortalamasına göre bu Kanunun 1 inci maddesinde belirtilen gösterge rakamının memur aylık katsayısı ile çarpımı sonucu bulunacak tutardan daha az geliri olduğu halde, kanunen bakmakla yükümlü olduğu 18 yaşını tamamlamamış özürlü yakını bulunanlara, bakım ilişkisi fiilen gerçekleşmek kaydıyla bu Kanunun 1 inci maddesine göre belirlenecek aylık tutarının % 200'ü tutarında, aylık bağlanır.”

Soru: Ailesi bakacak durumda olmayan yada herhangi bir ailesi veya sosyal güvencesi olmayan bakıma muhtaç özürlülere yönelik bir bakım hizmeti sunulacak mı? Özürlüler Kanunu Madde 30 “ Sosyal güvenlik kurumlarına tâbi olmayan, bakıma muhtaç özürlülerden ailesini kaybetmiş olanlar ile ailesi ekonomik veya sosyal yoksunluk içerisinde bulunanlara bakım hizmetinin resmî veya özel bakım kurumlarında ya da ikametlerinde verilmesi sağlanır . Bakıma muhtaç özürlülere sunulacak bakım hizmetlerinin kapsamı ve bu hizmetleri verecek olan gerçek ve tüzel kişilerin izin, çalışma usûl ve esasları, denetlenmeleri ile ücretlendirme ve ödemeleri kurumun koordinatörlüğünde, Maliye Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ve Özürlüler İdaresi Başkanlığınca müştereken çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.” Bu madde ile SHÇEK bütçesine konacak bir parayla bu durumdaki özürlülerin bakımı ,özel bakım evleri ve evde bakım hizmeti veren kuruluşlar tarafından yapılır.

Özürlüler Kanunu Madde 31 Soru : Özürlü araçları için ayrılmış park yerlerine park edenlere cezai bir işlem uygulanacak mı? Özürlüler Kanunu Madde 31 “13.10.1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 61 inci maddesinin birinci fıkrasına (n) bendinden sonra gelmek üzere aşağıdaki bent ve ikinci fıkrasına aşağıdaki cümle eklenmiştir. o) Özürlülerin araçları için ayrılmış park yerlerinde, (o) bendinin ihlâli hâlinde para cezası iki kat artırılır.”

Soru: Özrü nedeniyle herhangi bir araç gereç kullanmak durumunda olan bireylerin bu araç gereçleri teminine yönelik herhangi bir kolaylık sağlanıyor mu? Özürlüler Kanunu Madde 32 “25.10.1984 tarihli ve 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 17 nci maddesinin (4) numaralı fıkrasına aşağıdaki bent eklenmiştir. s) Özürlülerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç ve özel bilgisayar programları.” Bu düzenleme ile bu tür araçlarda katma değer vergisi kaldırılarak özürlü bireylerin bunları elde etmeleri kolaylaştırılmıştır

Soru : Bağ-kur dışında sosyal güvenceye sahip ya da hiç sosyal güvencesi olmayan özürlü çocukların eğitim masrafları karşılanacak mı? Özürlüler Kanunu Madde 35 “Görme, ortopedik, işitme, dil-konuşma, ses bozukluğu, zihinsel ve ruhsal özürlü çocuklardan özel eğitim değerlendirme kurulları tarafından, özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine devam etmeleri uygun görülenlerin eğitim giderlerinin, her yıl bütçe uygulama talimatında belirlenen miktarı Milli Eğitim Bakanlığı bütçesine konulacak ödenekten karşılanır.”

Soru : Ülkemizde özürlülüğe neden olan faktörlerin ortadan kaldırılmasına yönelik her hangi bir düzenleme yapılmış mıdır? Özürlüler Kanunu Madde 36 “ 28.12.1993 tarihli ve 3960 sayılı Kalıtsal Hastalıklarla Mücadele Kanununun 1 inci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.” “Madde 1.- Devlet, kalıtsal kan hastalıklarından thalessemia ve orak hücreli anemi dahil olmak üzere, bütün kalıtsal kan hastalıklarıyla ve özürlülüğe yol açan diğer kalıtsal hastalıklarla koruyucu sağlık hizmetleri kapsamında mücadele eder. Bunun için gerekli ödenek Sağlık Bakanlığı yılı bütçesine konulur.”

Soru : Özürlü çalıştırmayan işyerlerine ve işverenlere yönelik cezai işlem uygulanacak cezai işlem uygulanacak mı?Uygulanacak ise bunu hangi Kurum uygulayacak? Özürlüler Kanunu Madde 39 Bu değişiklik yapılmadan önce özürlü çalıştırma zorunluluğunu yerine getirmeyen iş verenlerin haklarında cezai işlem yapılması çok zordu.Bir başka ifade ile özürlü çalıştırma zorunluluğunun yerine getirilmediğini İşkur tespit ediyor , bir dizi yazışmalarla çalışma bölge müdürlükleri ve teftiş kurullarına bildiriyordu.Yazışmalar uzun sürüyor ve teftiş kurullarının iş yükünü artırıyor. Bu değişiklikle bu problemler ortadan kaldırılmış oldu.Artık ,iş kur tespit ettiği özürlü çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmeyen işveren hakkında doğrudan cezai işlem yapabilir..Bununla ilgili detaylı bilgiler İşkur tarafından yayınlanacak tebliğde yer alır.

Soru : Kanun ; özürlülere sunulan hizmetlerin yerel bazda da sunulabilmesi için bir düzenleme getiriyor mu? Özürlüler Kanunu MADDE 40 “10.7.2004 tarihli ve 5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanununa aşağıdaki ek madde eklenmiştir. EK MADDE 1.- Büyükşehir belediyelerinde özürlülerle ilgili bilgilendirme, bilinçlendirme, yönlendirme, danışmanlık, sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri vermek üzere özürlü hizmet birimleri oluşturulur. Bu birimler, faaliyetlerini özürlülere hizmet amacıyla kurulmuş vakıf, dernek ve bunların üst kuruluşlarıyla işbirliği hâlinde sürdürürler.”

Soru Kamuya arz edilmiş bir hizmetten özrü dolayısıyla yararlanamayan özürlülerin kanuni bir itiraz hakkı var mıdır? Özürlüler Kanunu Madde 41 Bu hüküm , özürlülere karşı yapılan ayrımcılığın ; din ,dil ,ırk, cinsiyet, mezhep ,siyasi görüş vb. gibi gerekçelerle yapılan ayrımcılık kadar suç olduğunu hükme bağlamıştır. Eğitim ,sağlık ,taşıma ,konaklama ,alışveriş,kültürel faaliyet gibi kamuya arz edilmiş bir hizmeti o kişinin özürlü olmasını gerekçe göstererek yapmayı reddeden gerçek veya tüzel kişiler ayrımcılık yapmış olmaktadırlar. Bu maddeye göre ayrımcılık suçu işleyen kişiler cezalandırılırlar.Cezaları ise 6 aydan biri yıla kadar hapis yada para cezasıdır.