Bölüm 4 Bilişsel Gelişimi

Tartışalım... Bebek niçin sakladığınız oyuncağı bulma çabasını göstermez? Çocuklar niçin kendi kendileriyle konuşurlar? Çocuklar niçin 1 kilo demirin 1 kilo pamuktan daha ağır olduğunu düşünür? Kız çocuğu niçin bebeğiyle oynarken onunla sanki canlıymış gibi konuşur?

Bilişsel gelişim? İlk çalışmalar: ‘zeka düzeyi’ ve ‘düşünme hızı’ ilişkisi 1930’lar - Arnold Gesell: Olgunlaşmanın önemi Farklı niteliklere sahip dönemlerin varlığı ve her dönemin gelişim ödevlerinin yerine getirilmesi ELEŞTİRİ Bireysel farklılıkların ve çevresel yaşantıların göz ardı edilmesi

Piaget, bilişsel gelişimi, biyolojik ilkelerle açıklamıştır Piaget, bilişsel gelişimi, biyolojik ilkelerle açıklamıştır. Piaget’e göre gelişim, kalıtım ve çevrenin etkileşiminin bir sonucudur. Bu gelişimi etkileyen ilkeler: Olgunlaşma Yaşantı Uyum Örgütlenme Dengeleme

Bilişsel gelişim, olgunlaşma ve yaşantı kazanma arasındaki sürekli etkileşimin bir ürünüdür.

Zeka Şema Örgütleme Adaptasyon Dengeleme Özümleme Uyumsama (Düzenleme)

٭ Piaget’e göre zeka, çevreye uyum yapabilme yeteneğidir ٭ Piaget’e göre zeka, çevreye uyum yapabilme yeteneğidir. (iyi uyum= iyi zeka) ٭ Piaget: Örgütleme ve uyum sağlama insanın doğuştan getirdiği iki temel eğilimdir.

Örgütleme: Süreçleri sistematik ve tutarlı hale getirme ve bu amaçla birleştirme, koordinasyon sağlama, fikirleri ve eylemleri birleştirme eğilimidir. Her bir uyum haraketi, organize edilmiş bir davranışın parçasıdır. Adaptasyon (Uyum Sağlama) : Çevreye uyum sağlama. (yeni duruma göre şema değiştirme)  Örnekler veriniz...

Şema: Örgütlenmiş davranış veya düşünce örtüsüdür Şema: Örgütlenmiş davranış veya düşünce örtüsüdür. Çocuğun etkileştikçe geliştirdiği davranış ve düşünce kalıplarıdır. Şema en temel zihinsel yapıdır, yeni gelen bilginin yerleştirileceği bir çerçevedir. Çevreye uyum sağlamayı sağlar. Yeni öğrenilecek bilgi daha önceki şema içinde özümlenilir ve öğrenilir. Şemalar sürekli olarak olgunlaşma ve yaşantı kazanma yoluyla değişmeye uğrayıp yeniden organize edilebilir.  Örnekler veriniz...

Özümleme: Bireyin, yeni karşılaştığı durumları olayları vs Özümleme: Bireyin, yeni karşılaştığı durumları olayları vs. Kendisinde önceden var olan bilişsel yapılara (şemalara) yerleştirerek uyumununu sağlayan bilişsel bir süreçtir. Uyumsama (Düzenleme): Mevcut şemayı yeni durumlara, objelere, olaylara göre yeniden biçimlendirme, şekillendirme sürecidir.  Örnekler veriniz....

Dengeleme: Bireyin özümleme ve düzenleme yoluyla çevremize uyum sağlayarak dinamik bir dengeye ulaşması sürecidir. Dengeleme süreci bireyin çevreye uyumunu ve dengeye ulaşmasını sağlar. Her dengesizlik özümleme ve düzenleme yoluyla giderilir ve yeni bir denge durumu sağlanır.  Örnekler veriniz....

PİAGET’YE GÖRE BİLİŞSEL GELİŞİM DÖNEMLERİ Duyusal Motor dönem (0-2 yaş) İşlem öncesi dönem (2-7 yaş) Somut işlemler dönemi (7-12 yaş) Soyut işlemler dönemi (12 yaş +)

Birey bu dönemleri sırasıyla geçirmektedir. Evreler bir hiyerarşi oluştururlar. Gelişim oranlarında farklılıklar vardır. Gelişim kuramları her evre için tipik olan gelişim özelliklerini belirtmektedir. Bu dönemler geçişli bir özelliğe sahiptir. Bir dönemden diğerine geçerken her iki dönemin özellikleri görülebilir. Ergenlik dönemi ve sonrasına denk gelen soyut islemler dönemine bazı yetişkinler ulaşmayabilir. NİÇİN? Bu dönemler farklı kültür ortamlarında farklı yaşlarda görülebilir. 

Duyusal Motor (0-2 yaş) Bu dönemin başlıca özellikleri: Motor ve duyusal etkinlikler yoluyla bilgi edinilir. Motor etkinliklerin koordinasyonu gelişir. Duyusal etkinliklerin koordinasyonu gelişir. Nesne devamlılığı kazanılır. Taklit yeteneği gelişir ve oyunlar oynar. Konuşma ve sembolik düşünce başlar. Karmaşık olmayan zihinsel işlemler başlar. Kendisini nesnelerden ayırt eder. Döngüsel tepkiler ortaya koyar.

Nesne Devamlılığı: Nesnelerin görülebilir ya da ulaşılabilir olmasa dahi var olduğunun bilinmesi özelliğidir. Taklit: Bir davranış örneğini ya da modeli takip ve kopya etme yeteneğidir. Sembolik Düşünce: Çocukların öncelikle, nesne ve olayları zihinsel olarak sembolleştirmesi ve resmedmesi

İşlem öncesi dönem (2-7 yaş) Başlıca özellikler: Sembolik dönem (2-4 yaş) Dil kullanmayı, nesneleri imgeler ve sözcükleri belirtmeyi öğrenir. Nesneleri tek bir özelliğe göre sınıflar. Düşünceler ve konuşmalar ben-merkezlidir. Mantık yürütmede tümevarım ya da tümdengelim yollarını kullanamazlar. Konuşmalarda animizm ve kolektif monolog tarzı görülür. Kişilerin sürekliliği oluşur.

Animizm: Doğadaki cansız nesnelere canlıymış gibi davranmak Animizm: Doğadaki cansız nesnelere canlıymış gibi davranmak. (tahta parçasını araba yapmak) Kolektif Monolog: Bir grup içinde çocukların birbirlerine karşılık vermeden kendilerine göre bir seyler konuşmaları.

Sezgisel dönem (4-7 yaş) Problemler mantık kurallardan ziyade sezgilere dayalı olarak çözülür. Sıralama ve sayı uygunluğunu kavrayamaz. Korunum henüz gelişmemiştir. Çocuklar işlemleri tersine çeviremezler (tersine dönebilirlik) Tek yönlü mantık kullanılır Çocuklar (5 yaş) fikirlerini düzgün bir şekilde uzun cümlelerle ifade edebilmektedirler.

Korunum: Herhangi bir nesne ya da nesne gurubunun fiziksel biçimi ya da mekândaki konumu değiştiğinde, nesnenin miktar, sayı, alan, hacim vb. özelliklerinin değişmeyeceği ilkesidir. Madde korunumu (6-7 yaş); Uzunluk korunumu (6-7 yaş); Nitelik değişmezliği (6-7 yaş); Sayıların korunumu (7 yaş); Alan korunumu (7 yaş); Ağırlık korunumu (9-12 yaş); Hacim korunumu (11-12 yaş)  

Somut işlemler dönemi (7-12 yaş) Başlıca özellikler: Nesnelerin yüzeysel özelliklerine bakmak yerine mantıksal çıkarsamalar yapmak söz konusudur. Nesneler arası değişmeyen ilişkiler nesneyi görmeden mantık yoluyla kavranabilir. Tersine dönebilirlik ve korunumla ilgili sınırlılıklar giderilir. Sıralama ve sınıflama yeteneği gelişir. Sınıf içermesi yapılabilir. Benmerkezciliğin yerini sosyal davranış almaya başlar. Soyut kavramlar konuşulabilir ama içerik olarak kavramada problem olabilir.

Soyut işlemler dönemi (12 yaş +) Dönemin başlıca özellikleri: Nesne ve olaylar göz önünde olmadığı halde soyut düşünülebilir. Hipotezler vasıtasıyle düşünülebilir. (Eğer X . . . ise, o zaman Y. . . olur) Analiz, sentez ve değerlendirme düzeyinde soyutlamalar yapılabilir. Soyut problemler sistematik olarak sınanabilir. Ulaşılan sonuçlar hakkında genellemeler yapılabilir. Soyut bağlamlardan tamamen sıyrılmış kavramlar oluşturulur. (Oran, enerji vs.) Duygu ve düşüncelerin sembollerle aktarıldığı etkinliklere (resim, müzil vs.) ilgi artar ve uğraş olarak seçilir. Ergen benmerkezciliği. (ergenin ona bakılması ve gözlenildiğini düşünmesi)

Dil Gelişimi Bireyin motor gelişimi ve dil gelişimi arasında bir ilişki var mı? Bireyin dil gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?

Davranışçı Kuram Çocuklar dili öğrendikleri gibi öğrenirler. Pekiştirilen sesler kullanılır. Dil taklit edilerek öğrenilir.  Dil yalnızca taklit ve pekiştireçle öğrenilebilir mi?

Biyolojik Temelli Kuramlar (Psikolinguistik kuram) Chomsky, McNeill, Lenneberg’e göre dil gelişimi biyolojik ve psikolojik temellidir. İnşanlar doğuştan dil öğrenebilecek mekanizmaya sahiptir. Belirili aşamaları geçen ve olgunluğa ulaşan birey konuşmayı öğrenir. Dil öğrenmede ‘temel yapı’ (sözcüklerin anlamını kavrama), ‘yüzeysel yapı’ (konuşulan sözcükler) içeren süreçlerin ve bilişsel gelişimin gerçekleşmesi gerekir.

Dil gelişimi yaşa göre nasıl değişme gösterir? Dil gelişim Dönemleri 1) Agulama Evresi (0-1yaş) Ses var mana yok. Ağlama evresi (0-2 ay): ağlama ve sesler Babıldama evresi (2-5 ay): ünlü+ünsüz (ba, ma, agu...) Çağıldama (Heceleme) (6-12 ay) evresi: konuşma organları olgunlaşmış ve öğrenmeyle yeni kelimeler öğrenilir. 2) Tek sözcük evresi (12-18 ay) tek sözcükle duygular ifade edilir. 3) Telegrafik Konuşma Evresi (18-24 ay) 2-3 sözcükle şahıs ve zaman ekleri olmayan ifadeler (süt anne ver) 4) İlk Gramer Evresi (24-60 ay) dilbilgisi kurallarına uygun cümleler kurulur. - Dilde genellemeler görülür (kitap-lık. –lık eki eklenir oyuncaklık)

Öğretmenlere Öneriler Öğrencilerin içinde bulundukları dönemin özelliklerini göz önünde bulundurmak. Soyut kavramları somut materyallerle desteklemek. Bireysel farklılıkları ve öğrenci potansiyelini göz önünde bulundurmak. Öğrenci dikkatini toplamak, öğrenciyi farklı materyallerle güdülemek. İlköğretimin her basamağında farklı dönemlerde bulunan öğrencilere göre öğretimi farklılaştırmak

6-7 yaşlarında okuma yazma yanında telaffuz çalışmaları yapmak. İlköğretim 4.-5. sınıflarda soyut düşünceyi geliştirmek için bağımsız çalışmalar vermek; okumayı geliştirmek & sevdirmek için okul dışı okumayı teşvik etmek. 6.-8. sınıflarda Bilimsel çalışma yapmaya yönelik merak ve ilgiyi artırmak Soyut kavramları somutlaştırmak ve bazı derslerde deneyler yapmak. Derslerde kuramsal tartışmalara yer vermek Türkçe öğretiminde farklı yazı çalışmalarıyla dil kullanımını geliştirmek. Sosyal Bilimler öğretiminde neden-sonuç tartışmaları yapmak. Soyut düşünceyi uygulamaya koymakta yardımcı olmak.