Omurgalı ve Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemleri SEZER ACIR

Omurgalı hayvanlarda sinir sistemleri En gelişmiş sinir sistemi omurgalı organizmalardadır. Omurgalı hayvanlarda sinir sistemi balıklardan memelilere doğru giderek daha gelişmiştir. Omurgalılarda sinir sistemi 2 gruba ayrılır: 1)merkezi sinir sistemi 2)Çevresel sinir sistemi 1)MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ: Beyin kurbağalardan itibaren iki yarım küre halinde görülür. Memeli beyinlerinde, beyin kıvrımlarının sayısı diğer canlılardakinden daha fazladır.Merkezi sinir sistemi 2 gruba ayrılır; a)Beyin b)Omurilik A)Beyin: Beyin dıştan içe doğru; sert zar, örümceksi zar ve ince zar olmak üzere üç katlı zarla örtülüdür.Sert zar, kafatası kemiklerine yapışık ve çok dayanıklıdır.Örümceksi zar, ortada olup ince bağ dokusu ipliklerinden oluşur.İnce zar, beyne yapışıktır ve yapısında bulunan kan damarlarıyla beyni besler.İnce zar ile örümceksi zar arasında bulunan sıvıya beyin – omurilik sıvısı denir.

Beyin başlıca üç kısımda incelenir: 1)Ön beyin:Dışta boz madde, içte ak madde oluşur. Boz madde, miyelinsiz nöron gövdelerinden, ak madde ise akson demetlerinden meydana gelir. Beyin yarımküreleri, kıvrımlar oluşturarak kabuk yüzeyini arttırır. Yarımkürenin değişik bölümleri değişik görevler üstlenir. a) Uç beyin(Telensefalon): Uzunlamasına bir yarıkla bir birinden ayrılan 2 yarımküre (serebral hemisfer ) den oluşur.Yarımküreler çok gelişmiş olduğu için diğer bölümleri üstten örterler.beyin yarımküreleri ortadan geçen köprüler ile birbirine bağlıdır. Sağ ve sol yarımkürelerin arasında, önden arkaya doğru uzanan Rolando yarığının üst kısmında motor, alt kısmında duyu nöronları bulunur. Konuşma, hafıza, öğrenme, değerlendirme, öğrenilmiş davranışlar, istemli yüz, kol, bacak hareketleri, beş duyu organıyla ilgili faaliyetleri idare eden merkezler uç beynin kabuk bölgesinde yer alırlar. b) Ara beyin(diensefalon): Talamus, Hipotalamus ve hipofiz bezinin arka bölgesinden oluşur. Talamus ve hipotalamus, duyu organlarından gelen bilgileri bütünleştirerek sinir ve endokrin sistemin karşılıklı etkileşimini sağlar. Hipotalamusun susuzluk, açlık gibi duyumları idare etme, sıcaklık kontrolü, uyku düzenlemesi gibi görevleri de vardır. Hipofizin arka bölümünden ise oksitosin ve ADH(antidiüretik hormon) salgılanır.

2)Orta beyin(mezensefalon): Pons denilen kısmın üzerinde ve beyin kökünün kısa bir parçasından oluşmuştur. İşitme ve görme refleks hareketleri ile kas tonusu ve vücudun duruşu buradan kontrol edilir. 3)Arka beyin(metensefalon ve miyelensefalon): Serebellum(beyincik), Pons ve medulla oblongata(omurilik soğanı)dan meydana gelir.Serebellum, istemli ve otomatik hareketlerin koordinasyonunu, devamlı ve düzgün yapılmasını, ayrıca denge korunmasını sağlar. İki yarım küreden meydana gelmiştir. Beyindeki gibi dışta boz, içte ak madde bulunur. Pons, beyinciğin önünde ve yarımküreleri arasında bulunan, omurilik soğanı ile orta beyin arasındaki lif köprüsüdür. Omurilik soğanı (medulla oblongata) ise arka beynin en alt kısmındadır.Dışta ak içte boz madde bulunur. Solunum, boşaltım, kan damarlarının daralıp genişlemesi, kalp çalışma hızı, ayıca yutma, kusma gibi istem dışı hareketler buradan kontrol edilir. Beynin temel görevleri şöyle sıralanabilir: 1) Kendisine gelen ve kendisinden çıkan impulsları iletmek. 2) Bir refleks merkezi olarak çalışmak. 3) Alışkanlık hareketlerini denetlemek.

B)Omurilik: Omurga kanalı içinde uzanır B)Omurilik: Omurga kanalı içinde uzanır. En dışta, omurilik yüzeyini saran zar bulunur. Zarın altında, beyindekinin tersine dışta ak madde içte boz maddeden oluşan tabakalar vardır. En içte ise enine kesitinde H şeklinde görülen kanal ve bu kanalın içini dolduran özel sıvısı bulunur. Kanalın etrafındaki boz madde, nöronların gövde kısmı ile miyelinsiz sinirlerden oluşur. Omuriliğin sağ ve sol taraflarından düzenli aralıklarla 31 çift sinir çıkar. Duyu organlarından beyne ve beyinden kaslara giden bütün sinirler omurilikten çapraz yaparak geçer. Omurilik, beyne gelen be beyinden çıkan uyarıları, ilgili organlara iletmek ve refleks hareketlerini idare etmekle görevlidir. Refleks: Özelliği belirli ve doğuştan varolan tepki biçimleridir. Beyni çıkarılan kurbağa sıçramalarla yer değiştirebilir. Etkiye tepki verebilir, fakat şuursuz hareketlerdir ve omurilik tarafından kontrol edilir. En basit refleks olayında, duyu ve hareket siniri olmak üzere en az iki çeşit sinir hücresinin görev yapması gerekir. Buna “refleks yayı” denir. Refleks yayında sinaps sayısı az olduğundan iletim daha hızlıdır. Eğer bir refleks yayı yalnız omuriliğe bağlı değil, beyinden de geçiyorsa refleks faaliyeti şekil değiştirebilir. Böylece tepki oluşturmayan bir uyartı refleks oluşumuna neden olabilir. Bu şekilde doğuştan gelen bir refleksin şeklinin değişmesine “şartlanma” denir.

2)ÇEVRESEL SİNİR SİSTEMİ: Beyin ve omurilik dışında kalan sinir sistemine çevresel sinir sistemi denir.Çevresel sinir sistemi 2 gruba ayrılır; 1)Somatik sinir sistemi 2)Otonom sinir sistemi 1)Somatik sinir sistemi: İstemli hareketleri düzenleyen somatik sinir sistemi, motor ve duyu nöronlarıyla donatılmıştır. Yazı yazma, resim yapma, Şarkı söyleme, gibi faaliyetler bu sistem tarafından gerçekleştirilir. - Beyin sinirleri: Beynin değişik bölgelerinden 12 çift sinir çıkar. Bunlar baştaki duyu organlarına, ilgili kas ve bezlere gider. Baş bölgesinden çıkan en önemli sinir 10.sinir olan vagustur. Bu sinir akciğerlere, kalbe, pankreasa, mideye, bağırsaklara uzanır. - Omurilik sinirleri:

2)Otonom sinir sistemleri: İç organlara giden özel sinir demetlerini ihtiva eden ve hayatın devamı için mutlaka çalışması gereken sinir sistemidir.

Omurgasız hayvanlarda sinir sistemleri Süngerler dışındaki omurgasız hayvanlarda genellikle diffus, radyal ve ip merdiven sinir sistemi çeşitleri bulunur. Süngerlerde uyartılar sinir hücresi olarak kabul edilen hücrelerle alınarak bir hücreden diğerine taşınır.Uyartılara karşı tepki vücudun tamamında değil belirli bir bölgesinde oluşur. Canlıların çoğunda uyartının alınarak buna uygun tepkinin oluşması en az üç hücre sayesinde gerçekleşir. DİFFUS SİNİR SİSTEMİ: Uyartıyı ileten hücreler sinir düğümleri yoluyla birbirine bağlıdır.Bu canlılarda sinir hücreleri sinaps yapmadan uç uca gelecek şekilde birbirine değerek ağ oluşturur ve vücudun her tarafına dağılır.Bu tür sinir sistemine ağ(diffus) sinir sistemi denir. RADYAL(IŞINSAL) SİNİR SİSTEMİ: Deniz yıldızı ve diğer derisi dikenlilerde bulunur. Ağız çevresinde sinir hücrelerinin oluşturduğu bir sinir halkası bulunur. Bu halkadaki bazı hücreler vücudun diğer bölümlerine uzanan ışınsal uzantılara sahiptir.

İP MERDİVEN: Hayvanlar aleminde gelişmiş sinir sistemine solucanlardan itibaren rastlanmaktadır.Yassı solucanlardan olan planarya’nın vücudunda iki taraflı uzanan sinir kordonu enine bağlarla merdiven şeklinde birbirine bağlanmıştır. Bu tür sinir sistemine ip merdiven sinir sistemi denir. Yassı solucanların baş kısmında bulunan sinir hücreleri burada kümeleşmiştir. Bu tür sinir hücresi kümelerine sinir düğümleri veya baş gangliyonları denir. Bu sinir düğümleri merkezi sistemi özelliği taşır.