DÜNYANIN ŞEKLİ VE HAREKETLERİ ÖSS HAZIRLIK DERS NOTLARI BU KONU TM1 KONULARINI KAPSAR. DERSİ ÇOK DİKKATLİ DİNLEYELİM. İrfan Çal Coğrafya Öğretmeni …… Bakırköy şubesi Coğrafya Bölüm Başkanı 2005

Dünyanın ekvatordan şişkin kutuplardan basık şekline Geoid denir. *Yerçekimi, ekvatordan kutuplara doğru artar, *Kutuplar yarıçapı(6357 km.)Ekvator Yarıçapından(6378 km.)kısadır, *Ekvatorun çevre uzunluğu(40.076km) kutuplar çevresinden(40.009 km)fazladır.

DÜNYANIN KÜRESEL ŞEKLİNİN SONUÇLARI *1.Aydınlanma çizgisi oluşur. *2.Aynı anda bir yüzünde gündüz,diğer yüzünde gece yaşanır. 3.Paralellerin çevre uzunluğu kutuplara doğru azalır. 4.İki meridyen arasındaki uzaklık kutuplara doğru azalır ve meridyenler, kutup noktalarında birleşir.

5.Harita çizimlerinde bozulmalar meydana gelir. *6.Dünyanın çizgisel dönüş hızı, kutuplara doğru azalır. *7.Güneş ışınlarının düşme açısı, kutuplara doğru küçülür.

8.Ufuk çizgisi yay şeklinde görülür 9.Ekvatorda ve kutuplarda termik basınç kuşakları oluşur. 10.Kutup yıldızının görünüm açısı kuzey kutbuna doğru artar.

Kuzey Kutbu Ekvator Atmosfer Güney Kutbu a b c

Gece-gündüz süre farkı. Alacakaranlık süresi(şafak ve grup vakitleri) EKVATORDAN KUTUPLARA DOĞRU ARTAN ÖZELLİKLER: ÖNEMLİ Gece-gündüz süre farkı. Alacakaranlık süresi(şafak ve grup vakitleri) Aydınlanma alanı. Cisimlerin gölge uzunlukları. Yerçekimi.

EKVATORDAN KUTUPLARA DOĞRU AZALAN ÖZELLİKLER: -Sıcaklıklar -Denizlerin tuzluluğu -Orman yetişme üst sınırı -Kalıcı kar başlama sınırı -Yerleşme üst sınırı -Çizgisel hız -Meridyenler arası uzaklık -Paralel dairelerinin çevre uzunluğu

ÖRNEK: Aşağıdakilerden hangisi Dünyanın şeklinin sonuçlarından değildir? A. Çizgisel hızın Kutuplara doğru azalması B. Yerçekiminin Kutuplara doğru artması C. Termik Basınç alanlarının oluşması D. Güneş ışınlarının geliş açısının Kutuplara doğru daralması E. Güneş ışınlarının geliş açısının gün içerisinde değişmesi

DÜNYANIN HAREKETLERİ 1.DÜNYANIN GÜNLÜK HAREKETİ VE SONUÇLARI Dünya,kutup noktalarından geçtiği kabul edilen ekseni üzerinde batıdan doğuya doğru 24 saatte bir tur atar. Buna eksen hareketi veya günlük hareket denir.

1.Gece ve gündüz birbirini takip eder. 2.Çizgisel ve açısal hız oluşur. 3.Yerel saat farkları olur. 4.Sürekli rüzgarlar ve okyanus akıntılarında sapmalar ve halkalanmalar olur. 5.Güneş ışınlarının geliş açısı gün içinde değişir. Bu nedenle; -Cisimlerin gölge boyları ve yönü değişir. -Günlük sıcaklık farkları oluşur. -Karalar ve denizler arasında meltem rüzgarları oluşur. -Taşlarda fiziksel çözülmeler meydana gelir 6.30 ve 60 derece enlemlerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.

2007 ÖSS:Aşağıdakilerden hangisi, Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesinin sonuçlarından biri değildir? A) Yerel saat farklarının ortaya çıkması B) Okyanus akıntılarının yönlerinde sapmalar olması C) Ay ve Güneş tutulmalarının olması D) Güneş ışınlarının düşme açılarının değişmesi E) Gece ve gündüzün belirli bir düzen içerisinde birbiri ardınca oluşması

2.DÜNYANIN YILLIK HAREKETİ VE SONUÇLARI Dünya ,güneş çevresindeki hareketini elips şekilli bir yörüngede 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 yıl denir. Dünya güneş çevresindeki hareketini ekseni eğik olarak yapar.

Dünyanın Elips Yörüngesinin Sonuçları: **Mevsim süreleri değişir, sebebi dünyanın yörüngedeki dönüş hızıdır. Bu hız 3 Ocakta en fazla, 4 Temmuzda en azdır. (Yaz mevsimi KYK’de 94, GYK’de 89 gündür). **Kuzey Yarım Kürede Sonbahar Ekinoks’u 2 gün gecikmeyle yaşanır (23 Eylül). **Şubat ayı 28 gün çeker.

Eksen Eğikliği Ekvator ile yörünge düzlemi (Ekliptik) arasında 23º27' lık açının bulunması yer ekseni ile yörünge düzlemi arasında 66º33' lık açı olmasına yol açar. Bunun sonucunda Güneş ışınlarının düşme açıları yıl içinde değişir.

EKSEN EĞİKLİĞİ ŞİMDİKİNDEN FAZLA OLSAYDI(40˚) SICAK VE SOĞUK KUŞAK GENİŞLER, ORTA KUŞAK DARALIRDI. ORTA KUŞAKTA YAZLAR ŞİMDİKİNDEN SICAK, KIŞLAR ŞİMDİKİNDEN SOĞUK OLURDU. DÖNENCELERİN VE KUTUP DAİRELERİNİN YERİ DEĞİŞİRDİ. GECE-GÜNDÜZ SÜRE FARKI ARTAR, GÜNEŞİN DİK GELDİĞİ ALANLAR GENİŞLERDİ.

EKSEN EĞİKLİĞİ ŞİMDİKİNDEN AZ OLSAYDI(15˚) SICAK VE SOĞUK KUŞAK DARALIR,ORTA KUŞAK GENİŞLERDİ. ORTA KUŞAKTA YAZLAR DAHA SERİN,KIŞLAR DAHA ILIK GEÇERDİ. GÜNEŞ IŞINLARININ DİK DÜŞTÜĞÜ ALANLAR DARALIRDI. GECE GÜNDÜZ SICAKLIK FARKI AZALIRDI.

YILLIK HAREKETİN SONUÇLARI 1.Mevsimler oluşur. 2.Güneş ışınlarının dik düştüğü alanlar değişir. 3.Yıllık sıcaklık farkları meydana gelir. 4.Muson rüzgarları oluşur.

5.Cisimlerin gölge boyları değişir. 6.Aydınlanma çemberi,kutup noktaları ve kutup daireleri arasında yer değiştirir. 7.Matematik iklim kuşakları oluşur. 8.Güneşin ufukta doğuş -batış saatleri ve doğuş batış yeri değişir. 9.Gece ve gündüz süreleri mevsimlere göre uzayıp kısalır.

MEVSİMLER VE BAŞLANGIÇ TARİHLERİ KUZEY YARIMKÜRE MEVSİM SINIRLARI GÜNEY YARIMKÜRE İlkbahar 21Mart-21Haziran Sonbahar Yaz 21Haziran-23Eylül Kış Sonbahar 23Eylül-21 Aralık İlkbahar Kış 21Aralık-21Mart Yaz

21 HAZİRANDA YERYÜZÜNDE YAŞANAN OLAYLAR ●Güneş ışınları öğle vakti Yengeç Dönencesi’ne dik gelir ve cisimlerin gölgesi oluşmaz. ●Kuzey yarımkürede yaz,güney yarımkürede kış başlangıcıdır. ●Yeryüzünde kuzeye gidildikçe gündüzler,güneye gidildikçe geceler uzar.

●Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden teğet geçer. ●Kuzey yarımküre ve Türkiye’de en uzun gündüz, en kısa gölge boyu yaşanır. ●Aynı meridyendeki yerlerin en kuzeyde olanında güneş daha erken doğar,geç batar. ●Bu tarihten sonra kuzey yarım kürede gündüzler kısalmaya,gölge boyları uzamaya başlar.

Güneş ışınları öğle vakti Oğlak Dönencesi’ne dik gelir ve cisimlerin gölgesi oluşmaz. ●Güney yarımkürede yaz,kuzey yarımkürede kış başlangıcıdır. ●Yeryüzünde güneye gidildikçe gündüzler, kuzeye gidildikçe geceler uzar.

●Aydınlanma çemberi kutup dairelerinden geçer. ●Güney yarımkürede en uzun gündüz,en kısa gölge boyu yaşanır. ●Aynı meridyendeki yerlerin en güneyde olanında güneş daha erken doğar,geç batar. ●Bu tarihten sonra güney yarım kürede gündüzler kısalmaya,gölge boyları uzamaya başlar.

●Güneş ışınları öğle vakti Ekvatora dik gelir. ●Yeryüzünde 12’şer saat süreyle gece ve gündüz eşitliği yaşanır. ●Aynı meridyendeki noktalarda güneş aynı anda doğar ve batar. .

●Aydınlanma çizgisi kutup noktalarından geçer. ●Her iki yarımkürede bahar mevsimi başlar. ●21 Mart’tan sonra KYK’da gündüzler gecelerden uzun olur. ●21 mart’ta Kuzey Kutup Noktası’nda güneş doğar,Güney Kutup Noktası’nda güneş batar

2010 YGS

İRFAN ÇAL COĞRAFYA ÖĞRETMENİ DERSİ DİKKATLİ DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER. ÇALIŞIRSANIZ BAŞARIRSINIZ.

ÖSS-ÖYS SORULARI

2009 ÖSS X ve Y noktaları aynı meridyen üzerinde olmalarına karşın yaz mevsiminde, Y kentinde Güneş X kentinden daha önce batmaktadır. Bu durumun oluşum nedeniyle aşağıdakilerden hangisinin oluşum nedeni aynı değildir? A) Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirmesi B) Yerin, ekseni etrafındaki dönüşünün batıdan doğuya doğru olması C) Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi yaşanırken, Güney Yarım Küre’de kış mevsiminin yaşanması D) Yeryüzündeki bir noktaya güneş ışınlarının düşme açısının yıl içinde değişmesi E) Gündüz süresinin yıl içinde değişmesi

2008 ÖSS X noktası 20º Doğu meridyeni ile 40º Kuzey paraleli, Y noktası ise 10º Doğu meridyeni ile 30º Kuzey paraleli üzerindedir. Bu koordinatlar göz önüne alındığında Y noktası, X noktasına göre hangi yöndedir? A) Güneybatı B) Güneydoğu C) Kuzeybatı D) Kuzeydoğu E) Doğu

2009 öss:X ve Y noktaları aynı meridyen üzerinde olmalarına karşın yaz mevsiminde, Y kentinde Güneş X kentinden daha önce batmaktadır. Bu durumun oluşum nedeniyle aşağıdakilerden hangisinin oluşum nedeni aynı değildir? A) Aydınlanma çemberinin yıl içinde yer değiştirmesi B) Yerin, ekseni etrafındaki dönüşünün batıdan doğuya doğru olması C) Kuzey Yarım Küre’de yaz mevsimi yaşanırken,Güney Yarım Küre’de kış mevsiminin yaşanması D) Yeryüzündeki bir noktaya güneş ışınlarının düşme açısının yıl içinde değişmesi E) Gündüz süresinin yıl içinde değişmesi

2007 ÖSS: Yerküre üzerindeki K, L, M, N noktalarıyla ilgili olarak şu bilgiler verilmiştir: • K ve L “x” paraleli üzerinde, M ve N “y” paraleli üzerinde yer almaktadır. • K ve L arasındaki mesafeyle M ve N arasındaki mesafe birbirine eşittir. • K ve L arasındaki yerel saat farkı M ve N arasındaki yerel saat farkından daha fazladır. Buna göre, K, L, M, N noktalarıyla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi kesin olarak doğrudur? A) K ve M noktaları başlangıç meridyeninin doğusunda yer almaktadır. B) M ve N noktaları ekvatora K ve L noktalarından daha yakındır. C) L ve N noktaları aynı meridyen üzerindedir. D) K ve L noktaları Kuzey Yarım Küre’de, M ve N noktaları Güney Yarım Küre’dedir. E) M ve N noktalarında gündüz uzunlukları yıl boyunca K ve L noktalarından daha kısadır.

HAZIRLAYAN İRFAN ÇAL COĞRAFYA ÖĞRETMENİ ÇALIŞIRSAN BAŞARIRSIN.