Bağımsız Denetim Dersi 9.Bölüm Maddi Doğruluk Testleri Öğrt. Gör. Mehmet KÖRPİ

1.MADDİ DOĞRULUK TESTLERİNİN NİTELİĞİ Maddi doğruluk testleri, mali tablolardaki kalemlerin ve yapılan açıklamaların doğruluğunu doğrudan etkileyen parasal hataları ve yolsuzlukları bulmak için planlanan testlerdir. Dönem içinde işlemlerin maddi doğruluk testlerinin yapılması, dönem sonunda hesap kalanlarının maddi doğruluk testlerinin yapılması gereğini ortadan kaldırmaz.

Hesap kalanlarının testi için denetim programı yapılırken aşağıdaki yaklaşımlar göz önünde bulundurulur: Belirli bir işlem türüne ilişkin kontrol riski düşükse, hesap kalanlarının testi, bu işlem türünün sadece bilanço hesaplarına uygulanır. Belirli bir işlem türüne ilişkin iç kontrol prosedürleri test edilmezse veya kontrol riski yüksekse, hesap kalanları testleri hem bilanço hem de gelir tablosu hesap kalanlarına uygulanır.

2.ÖNEMLİLİK VE DENETİM RİSKİ Denetçi, hesap kalanlarının maddi doğruluk testlerini yaparken, mali tablolar için önemli kabul edilen, alt hesaplar bazında veya ana hesaplar bazında hata ve yolsuzlukları bulmaya çalışır. Denetçi, denetimi planlama safhasında mali tablolar bazında ve hesap kalanları bazında önemlilik hakkında ilk yargısını oluşturur. Bu değerleme, maddi doğruluk testlerine başlamadan önce gözden geçirilmelidir. Maddi doğruluk testlerine başlamadan önce, her hesap kalanı için önemlilik düzeyinin ve denetim riskinin dikkatli bir şekilde değerlenmesi gerekir.

3. SATIŞ İŞLEMLERİ VE İLGİLİ HESAPLARIN MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ

3.1 SATIŞ İŞLEMLERİNİN TEST EDİLMESİ Satış işlemlerine ilişkin denetim amaçları şöyle sıralanabilir: Kaydedilen satışlar, gerçek olmalıdır. Tüm satış işlemleri kaydedilmelidir. Satış işlemleri, tutar olarak doğru kaydedilmelidir. Satışlar, dönem bakımından doğru kaydedilmelidir. Satış işlemleri alt hesaplara uygun şekilde kaydedilmeli ve özetlenmelidir.

3.1.1 Gerçeklik Denetçi, bu amaçla ilgili iki tip hata ile karşılaşabilir. Mal gönderilmediği halde, muhasebe defterlerine satış kaydı yapılmış olabilir. İkincisi, mal gönderilmiştir, fakat hayali alıcılara satış olarak kaydedilir.

Gerçek olmayan satış işlemlerini bulmak için yapılacak maddi doğruluk testleri, denetçinin hata ve yolsuzluk olduğuna inanmasına bağlıdır. Denetçi, iç kontrol sisteminin yetersiz olduğunu belirlerse, satışların gerçek olup olmadığını test eder. Gerçekte satışın yapılıp yapılmadığını test etmek için satış kayıtları ile sevk irsaliyeleri karşılaştırılır. Devamlı envanter yöntemine göre kayıt yapılıyorsa, stok hesabından çıkış yapılıp yapılmadığı test edilir.

3.1.2 Bütünlük Denetçi, işletmede satış kayıtlarının sevk irsaliyeleriyle karşılaştırılmasının yapılmadığını belirlerse, kayıt dışı kalmış sevk irsaliyelerinin olup olmadığını belirlemek için, satış kayıtları ile sevk irsaliyelerini karşılaştırır. Kayıtların belgelerle karşılaştırılması ile belgelerin kayıtlarla karşılaştırılması arasındaki farkın anlaşılması önemlidir.

  3.1.3 Doğruluk Satış işlemlerinin doğru kaydedilmesi, sipariş edilen tutarda mal gönderilmesi, gönderilen mal tutarının faturasının doğru olarak düzenlenmesi ve faturaların tutarlarının doğru olarak kaydedilmesidir.

3.1.4 Zamanlılık Mal gönderildikten sonra, en kısa zamanda fatura düzenlemesi ve kaydedilmesi, satışın doğru döneme kaydedilmesini sağlar.

3.2 ALACAK HESAPLARININ TEST EDİLMESİ Alacak hesapları, gerçek alacakları göstermelidir. Alacak hesapları, müşterinin tüm alacaklarını göstermelidir. Alacak hesapları tutar bakımından doğru kayıt yapılmalıdır. Alacak hesapları, tahsil edilebilir değerle bilançoda gösterilmelidir. Alacak hesapları, uygun şekilde sınıflandırılmalı ve bilançoda gerekli açıklamalar yapılmalıdır. Denetçi bu amaçlara maddi doğruluk testlerini yaparak ulaşır.

3.2.1 Gerçeklik Denetçi portföydeki çek ve senetleri inceler, Senetsiz alacaklar için doğrulama tekniği uygular( doğrulama mektupları yöntemini kullanır). Belgeleri gözden geçirip gerçek olup olmadığını kanıtlar.

3.2.2 Bütünlük ve Zamanlılık Denetçi yapmış olduğu fiili envanter ile mevcut çek ve senetlerin tamamının kaydedilmiş olup olmadığını belirleyecektir. Satış işlemlerine ilişkin hesap kesimi testlerinin yapılmasıyla satışların ve alacakların doğru muhasebe dönemine kaydedilip kaydedilmediği belirlenir.

3.2.3 Değerleme Bilanço tarihinden sonraki tahsilat kayıtları incelenir, Hesapların tahsil edilebilirliğine ilişkin belgeleri ve hesaplamaları gözden geçirilir, Kazanılmış ve tahakkuk etmiş faizleri yeniden hesaplanılır.

3.2.4 Sınıflandırma Denetçi, alacak hesaplarının Tekdüzen Hesap Planına uygun olarak sınıflandırılmış olup olmadığını araştırır.

ÖDEME VE TAHSİL İŞLEMLERİ VE İLGİLİ HESAPLARIN MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ

Ödeme Tahsil İşlemlerinin Test Edilmesi Hem işlemlerin hem de hesap kalanlarının maddi doğruluk testlerine ilişkin denetim prosedürleri, denetim amaçlarına göre sınıflandırılmış olarak programlanır.

Kaydedilen tahsilat işlemleri, gerçek olmalıdır. Tahsil amaçlarına ilişkin denetim amaçları şunlardır: Kaydedilen tahsilat işlemleri, gerçek olmalıdır. Tüm tahsilat işlemleri kaydedilmelidir. Tahsil işlemleri tutar olarak doğru kaydedilmelidir.

Para girişi ile ilgili maddi doğruluk testleri, satış işlemlerindeki testlerle aynıdır. Bu testler özellikle alacak hesaplarının alacaklandırılmasına uygulanır. Para girişi, düzenlenen tahsilat makbuzları ile belgelenir.

Tahsilat makbuzları, günlük kasa defteriyle, yevmiye ve büyük defter kayıtlarıyla karşılaştırılır. Banka hesaplarına para girişlerinin de test edilmesi gerekir. Kasadan banka hesabına yatırılması gereken tutarlarının yatırılıp yatırılmadığının test edilmesi gerekir.

Belge düzenlenmeden yapılan satışların kaydedilmesi, bu işlemlere ilişkin para girişlerinin de kayıt dışı bırakılması olacağından, bu yolsuzlukları ortaya çıkarmak son derece zordur.

Ödeme işlemlerine ilişkin denetim amaçları şunlardır: Kaydedilen ödeme işlemleri gerçek olmalıdır. Tüm ödeme işlemleri kaydedilmelidir. Ödeme işlemleri, tutar ve dönem olarak doğru kaydedilmelidir.

Ödeme işlemleri para olarak yapılacağı gibi, çek keşidesi yoluyla da yapılabilir. Yeterli bir iç kontrol sistemi oluşturmak için, büyük tutardaki dönemlerin çekle veya ödeme emirleriyle banka aracılığı ile yapılması gerekir.

Çek ile ödeme işlemlerinin maddi doğruluk testleri de, çek koçanında yazılı lehtarın adı, çekin tutarı, tarihi ve numarası ile yevmiye kayıtları karşılaştırılır. Denetçi, çeklerin keşide tarihine göz atarak, sıra numarasına göre keşide edilip edilmediğini inceler. İptal edilmiş çeklerin işletmede mevcut olup olmadığını araştırır. Çekle yapılan ödemeler bankaların gönderdiği hesap ekstreleri ile araştırılır.

İşletmede küçük tutardaki ödemeler kasadan veya ilgili personele verilen iş avansından yapılabilir. Bu ödemeler için yetki verilen personele, yapacağı en yüksek ödeme limiti tutanakla bildirilir. Denetçi, bu sınırın aşılıp aşılmadığını, her ödemenin belgeye dayanıp dayanmadığını ve yetkili imzaların bulunup bulunmadığını inceler.

Kasa Hesabının Test Edilmesi Satın alma satış işlemleri sonucunda ödeme ve tahsilat işlemleri yapılacağından, bu işlemlerdeki hata ve yolsuzluklar kasa ve bankalar hesaplarının tutarlarının mali tablolarda yanlış beyan edilmesine yol açar.

Kasa hesabına ilişkin denetim amaçları şunlardır: Hesap kalanı, kasada mevcut parayı göstermelidir(gerçeklik), Hesap kalanı, kaydedilmesi gereken tüm nakit işlemlerini kapsamalıdır. Ödeme tahsilat ödemelerine ilişkin maddi doğruluk testleri yapıldıktan sonra, kasa hesabının kalanının maddi doğruluk testleri yapılır.

Denetçi, belirlediği tarihler de ve dönem sonunda kasa sayımı yaparak sayım sonucunda belirlenen para mevcudunun kasa hesabı kalanına eşit olup olmadığını test eder. Sayım sonunda belirlenen tutarın işletmenin mülkiyetinde olup olmadığının da belirlenmesi gerekir. Kasa da çek, yabancı para, posta ve banka havale makbuzları, faiz ve kar payı kuponları ile pullar varsa bunlarında sayılması gerekir. Sayım da kasadan sorumlu personelde hazır bulunur ve sayım tutarlarını imzalar.

Bankalar Hesabının Test Edilmesi Bankalar hesabına ilişkin denetim amaçları şunlardır: Hesap kalanı, bankada mevcut parayı göstermelidir(gerçeklik). Hesap kalanı, kaydedilmesi gereken tüm nakit işlemlerini kapsamalıdır.

Bankalar hesabının borcuna ve alacağına kaydedilen işlemlerin aylık banka hesap ekstreleri ile karşılaştırılması, işlemlerin doğruluğunun test edilmesini sağlar. Ancak, keşide edilmiş çekler bankalar hesabına kaydedilmişse ve dönem sonunda lehtarı tarafından bankadan tahsil edilmemişse bu çeklerin verilen çekler hesabına aktarılarak düzeltici kayıt yapılması gerekir.

Eşitsizlik, faiz tahakkuku nedeni ile olabileceği gibi, bir işlemin yanlış tutarda kaydedilmesi, hesabın yanlış tarafına kaydedilmesi, yanlış banka hesabına kaydedilmesi veya kaydedilmesinin unutulması nedeniyle olabilir. Bu yanlışlıklar en az başka hesabı da etkilediğinden, kayıtlardaki yanlışlıkların bulunamaması iç kontrol sisteminin zayıflığını gösterir.

SATIN ALMA İŞLEMLERİ VE MADDİ DOĞRULUK TESTLERİ

Satın Alma İşlemlerinin Test Edilmesi Satın alma işlemlerine ilişkin denetim programını oluşturmada başlangıç noktası, satın alma işlemlerine ilişkin kontrol riskini değerlemek için denetim prosedürlerini belirlemektir. Satın alma işlemlerinin denetimi, kontrol testleri ve maddi doğruluk testlerinin birlikte yapılmasıyla yürütüle bileceği gibi, önce kontrol testleri ve daha sonra maddi doğruluk testlerinin yapılmasıyla da yürütülebilir.

Satın alma işlemlerine ilişkin denetim amaçları şunlardır: Satın alma kayıtları, gerçek satın alma işlemlerini göstermelidir. Tüm satın alma işlemleri kaydedilmelidir. Satın alma işlemleri, tutar olarak doğru kaydedilmelidir. Satın alma işlemleri, dönem bakımından doğru kaydedilmelidir. Satın alma işlemleri, hesap adı bakımından doğru kaydedilmelidir.

Gerçeklik Denetçinin yevmiye defteri, büyük defter ve borç hesapları yardımcı defter kayıtlarını gözden geçirerek büyük veya anormal tutardaki işlemleri belirlemesi ve daha sonra bu kayıtlara ilişkin belgelerin gerçek olup olmadığını incelemesi gerekir.

Satın alınan mallar ve malzemeler devamlı envanter yöntemine göre kaydediliyorsa bu kayıtların stok hesaplarına kaydedilip kaydedilmediği araştırılır. Gerçek olmayan mal veya malzemeler girişinin olup olmadığı belirlenir. Satın alınan duran varlıkların işletmede kullanılmakta olup olmadığı gözlemlenir.

Bütünlük Denetçi, tüm satın alma işlemlerinin kaydedilmiş olup olmadığını belirlemek için, teslim alım raporları dosyasından teslim alma raporlarını seçer ve yevmiye kayıtları ile karşılaştırır.

Kayıtsal Doğruluk Birçok varlık, borç ve gider hesabını dönem sonunda doğru değerlenmesi yevmiye defterine yapılan satın alma kayıtlarının doğru olmasına bağlıdır. Örneğin, denetçi duran varlıkların satın alınması kayıtlarının doğru yapıldığı kanısına varırsa, belgelerin kayıtlarla karşılaştırılması daha az yapılır.

Zamanlılık Satın alma işlemlerinin doğru döneme kaydedilmesini sağlayan; satıcının sevk irsaliyesinin düzenlediği tarihtir. Mallar bu tarihte müşteri işletmeye gönderildiğinde, satın alma işlemi de bu tarihte gerçekleşmiş sayılır. Satın alma işleminin doğru muhasebe dönemine kaydedilmiş olup olmadığını test eder.

Stok Hesaplarının Test Edilmesi Stok hesaplarının kapsamına ticari mallar, mamüller, yarı mamüller, ilk madde ve malzemeler ile diğer stoklar hesapları girer. Stok hesaplarının denetimi, dikkatli bir planlamayı gerektirir ve denetimde harcanacak zaman ve maliyeti göz önünde bulundurulmasını gerektirir.

Denetim programında stok hesaplarına ilişkin testler; denetçinin, satın alma, üretim ve satış işlemlerine ilişkin iç kontrol prosedürlerini test etmesinin sonucuna bağlıdır. Denetçi, stok hesaplarına ilişkin denetim amaçlarına ulaşmak için, genel kabul görmüş muhasebe ilkelerini göz önünde bulundurarak maddi doğruluk testlerini yapar.

Stok hesaplarına ilişkin denetim amaçları şunlardır: Stok hesapları, müşteri işletmenin gerçek stoklarını göstermelidir. Stok hesapları müşteri işletmenin tüm stoklarını göstermelidir. Stok hesaplarına, tutar bakımından doğru kayıt yapılmalıdır. Değeri düşük stokların satılabilirliği belirlenmelidir. Stokların rehinli olup olmadığı belirlenmelidir. Stok hesapları, uygun şekilde sınıflandırılmalı ve bilançoda gerekli açıklamalar yapılmalıdır.

5.2.1. Gerçeklik Stok hesaplarının bilanço tarihi itibariyle kalanları, işletmenin mevcut stoklarını göstermelidir. Denetçi, bu amaca ulaşmak için dönem sonunda müşterisinin yaptığı fiziki(fiili) envanter sayımında hazır bulunarak gözlemlerde bulunur. Stok sayımının gözlemlenmesi, çalışma alanı standartlarının üçüncüsüne göre gereklidir.

Denetçi, bu denetim prosedürünü uygulamada stok sayımını gözlemlemeli, örnekleme yöntemlerini kullanarak bazı stok kalemlerinin sayımını test etmeli ve müşteri işetmeden stoklara ilişkin bilgi almalıdır. Denetçi , stok sayımından sorumlu değildir. Ancak denetçi, işletme personelinin stok sayımını gerektiği gibi yapmadığını belirlerse, işletme yönetimini uyarmalıdır.

5.2.2.Bütünlük ve Zararlılık Denetçi, satın alma, alış iadesi, satış iadesi işlemlerine ilişkin hesap kesimini test ederek, stokların dönem sonunda bilançoda gösterilmesi gereken miktarının tam olarak beyan edilip edilmediğini test eder. Bu test aynı zamanda müşterinin mülkiyetinde olan stokların belirlenmesi ile alıcılar ve satıcılar hesaplarının dönem sonu kalanlarını belirleyen kanıtların elde edilmesi amacıyla yapılır.

5.2.3. Sahiplik Denetçi, stokların sahipliği konusunda müşteri yönetiminden bilgi alır. Dönem içinde konsinye olarak alınan ve satılan mallara ilişkin işlemlerin olup olmadığını soruşturur. Konsinye alış ve satış sözleşmeleri inceler.

5.2.4. Kayıtsal Doğruluk Stok hesaplarına doğru tutarlar yazılmalıdır. Stok hesaplarının sayfa toplamları yeniden hesaplanır, bir önceki sayfa toplamının bir sonraki sayfaya doğru aktarılıp aktarılmadığı inceler

5.2.5. Değerleme Denetçi, stokların kalitesine ilişkin verileri gözden geçirmelidir. Denetçi, stokların satış, kullanım veya üretim için durumunu belirlemeli; ayrıca , modası geçen, sürümü yavaşlayan veya özürlü malların olup olmadığını belirlemelidir.

Denetçi , stokların genel durumuna ilişkin kanıtları aşağıdaki prosedürlerle elde eder: Müşterinin stok sayımını gözlemleme, Sürümü yavaş kalemler için, devamlı envanter yöntemi kullanılıyorsa, stok kartlarını inceleme, Kalite kontrol raporlarını gözden geçirme, Müşteriden bilgi alma

Stokların fiyatlandırılması testleri iki konuyu kapsar Stokların fiyatlandırılması testleri iki konuyu kapsar. Birincisi, müşterinin stok miktarlarını fiyatlandırmasında dönemler itibariyle tutarlılığın belirlenmesidir. İkincisi, birim maliyetleri ilişkin kanıt toplamaktır. Satın alınan mallar ve malzemeler ile üretilen mamuller için farklı kanıtların toplanması gerekir.

Satın alınan malların birim maliyetleri satıcı faturaları ile karşılaştırılmalıdır. Piyasa değeri maliyet değerinden düşük olan mallarda, denetçi, maliyet ve piyasa değerlerinin her ikisini de doğrulamalıdır.

5.2.6. Sınıflandırma ve Açıklama Denetçi, stokların Tek Düzen Hesap Planı sınıflamasına uygun olarak kaydedilmiş olup olmadığını ve bilançoda bu sınıflamaya uygun olarak gösterilip gösterilmediğini araştırmalıdır. Denetçi, müşterinin kullandığı sınıflandırma ile stok sayım tutanaklarında yapılan tanımlamaları ve envanter listesini karşılaştırmalıdır.

5.3. Borç Hesaplarının Test Edilmesi Müşteri işletmenin, maliye durumunu, gerçek durumdan daha iyi göstermek istediği varsayılarak, bilançoda varlıkları gerçek durumdan fazla, borçları ise gerçek durumdan daha az gösterebileceği kabul edilir. Borcun dolmasına neden olan mal ve hizmet alışı işlemine ilişkin belge alınmaması veya belgelerin yok edilmesi durumunda, denetçinin incelenmesi sahtekarlığı ortaya çıkaramaz.

Borç hesaplarının denetiminde genel amaç, bu hesapların bilançoda doğru olarak açıklanıp açıklanmadığını bilmektir. Diğer amaçlar şöyle özetlenebilir: Borç hesapları gerçeği göstermelidir. Tüm borçlar kaydedilmelidir. Borçlar doğru tutarda, doğru hesaba ve doğru dönemde kaydedilmelidir. Borç hesapları uygun şekilde sınıflandırılmalıdır.

Borç hesapları kalanlarının maddi doğruluk testlerini yapmak için, her bir hesabın yardımcı defter mizanı müşteri işletmeden istenir. Mizanların bor ve alacak tarafları toplamlarının, ana hesapların borç ve alacak tarafları toplamlarına eşitliğine araştırmak amacıyla toplamlar yeniden hesaplanır ve karşılaştırılır. Borcun varlığını destekleyen satın alma emri, satıcının sevk irsaliyesi ve faturası satın alma bordrosu gibi belgeler gözden geçirilir.

Bilanço tarihi itibariyle alacaklara gönderilen doğrulama isteği mektuplarına gelen cevaplar, borcun eksik veya fazla kaydedilmiş olduğunu kanıtlar. Ancak, defter kayıtlarında hesabı bulunmayan alacaklılara mektup gönderilmeyeceği için, kaydedilmeyen borçlar doğrulama tekniği ile ortaya çıkarılamaz. Ayrıca, denetçi, dönem sonunda herhangi bir nedenle kaydedilmemiş faturalar hakkında muhasebe personelinden bilgi alır.

Tahakkuk etmiş ücretler, giderler, vergi ve sosyal sigorta pirimi kesintilerinden borçlar bilanço tarihi itibariyle yeniden hesaplanarak yeniden test edilmelidir. Borçların sınıflandırılmasının Tek Düzen Hesap Planına uygunluğu karşılaştırılmalıdır.

DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİZ HAZIRLAYAN İŞLETME YÖNETİMİ ÖĞR. EDA YILDIZ AYNUR YILAN TUĞBA YILDIRIM