AİLE HUKUKU İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Sürekli Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi Aile Danışmanlığı Sertifika Programı Prof. Dr. Yasemin Işıktaç

VESAYETİN SONA ERMESİ VESAYETİ GEREKTİREN SEBEPLERİN ORTADAN KALKMASINA BAĞLI OLARAK VESAYETİN SONA ERMESİ Vesayetin Kendiliğinden Sona Ermesi Küçüklerde Eğer ki bir küçük herhangi bir sebeple velayet yerine vesayet altında bulunuyorsa küçük üzerindeki vesayet onun ergin olmasıyla kendiliğinden sona erer. (TMK madde 470/1) Vesayet altındaki küçüğün yeniden veya ilk kez velayet altına alınması da kendiliğinden vesayeti sona erdirir. Evlenme ile vesayetten kurtulma ise evlenen kimsenin sadece küçüklük sebebiyle vesayet altında olması durumunda olanaklıdır.

VESAYETİN SONA ERMESİ b) Hükümlülerde Özgürlüğü bağlayıcı cezaya mahkumiyet sebebiyle kısıtlı bulunan kişi üzerindeki vesayet, hapis halinin sona ermesiyle kendiliğinden ortadan kalkar. (TMK madde 471) Geçici veya şartlı salıverme hallerinde, kısıtlılık hali kendiliğinden ortadan kalkacaktır.

VESAYETİN SONA ERMESİ c) Ölüm ve Gaiplik Kanun açıkça öngörmese de, vesayet altındaki küçük veya kısıtlı kişinin ölmesi de vesayeti sona erdirir. Aynı şekilde gaiplik durumunda vesayet, gaiplik kararıyla birlikte, ileriye etkili olarak sona erecektir.

VESAYETİN MAHKEME KARARIYLA SONA ERMESİ VESAYETİN SONA ERMESİ VESAYETİN MAHKEME KARARIYLA SONA ERMESİ TMK madde 472 uyarınca; diğer kısıtlılar üzerindeki vesayet, yetkili vesayet makamının kararıyla sona erer. Vesayeti gerektiren sebebin ortadan kalkması üzerine vesayet makamı vesayetin sona ermesine karar verir. Kısıtlı ve ilgililerden her biri, vesayetin kaldırılması isteminde bulunabilir. Madde metni açıkça vesayet makamının kararını aramaktadır.

VESAYETİN SONA ERMESİ ŞARTLARI TMK madde 472 uyarınca öncelikle kısıtlama sebebinin ortadan kalkması gerekir. Hakim re’sen araştırma ilkesi çerçevesinde yapacağı inceleme sonrası vesayeti gerektiren sebebin ortadan kalktığını tespit ederse vesayetin sona ermesine veya başka bir tedbire dönüştürülmesine karar verebilir. Aynı hükme göre ilgililerin de sona erme davası açma hakkı saklıdır. Vasi ve denetim makamı da ilgililer kapsamında yer alır.

VESAYETİN SONA ERMESİ YARGILAMA USULÜ a) İlan TMK madde 473 uyarınca kısıtlama ilan edilmişse, kaldırılması da ilan olunur. Söz konusu hüküm yeni TMK madde 410 ile beraber değerlendirildiğinde “kısıtlama kararı kesinleştiğinde hemen ilan olunur” şeklinde okunur. Fakat fiil ehliyetinin yeniden kazanılması ilanın yapılmasına bağlı değildir. (TMK madde 473/III)

VESAYETİN SONA ERMESİ b) Akıl Hastalığı ve Akıl Zayıflığı Halinde Usul Akıl hastalığı veya akıl zayıflığı yüzünden kısıtlanmış olan kişi üzerindeki vesayetin kaldırılmasına, ancak kısıtlama sebebinin ortadan kalkmış olduğunun resmi sağlık kurulu raporu ile belirlenmesi halinde karar verilebilir. (TMK madde 474)

VESAYETİN SONA ERMESİ c) Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetim Halinde Usul Savurganlığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, kötü yaşama tarzı veya malvarlığını kötü yönetmesi sebebiyle kısıtlanmış olan kişinin vesayetin kaldırılmasını isteyebilmesi, en az bir yıldan beri vesayet altına alınmasını gerektiren sebeple ilgili olarak bir şikayete meydan vermemiş olmasına bağlıdır. (TMK madde 475)

VESAYETİN SONA ERMESİ Buradaki şikayet, vesayet dairelerine yönelik (vasi dahil) kişilerce yapılan her türlü “haklı” şikayeti kapsar. d) İstek Üzerine Kısıtlamada Usul Kendi isteğiyle kısıtlanmış olan kişi üzerindeki vesayetin kaldırılması, kısıtlamayı gerektiren sebebin ortadan kalkmasına bağlıdır. (TMK madde 476)

VESAYETİN SONA ERMESİ VASİLİK GÖREVİNİN SONA ERMESİ Vesayetin sona ermesinin beraberinde vasinin vasilik görevi de sona ereceği açıktır. Ancak kimi zaman vesayet devam ederken sadece vasinin vasilik sıfatı ortadan kalkabilir.

VESAYETİN SONA ERMESİ Vasilik Görevin Kendiliğinden Sona Ermesi Vasinin Ölümü Vasinin ölümü vesayet görevini kendiliğinden sona erdirir. (TMK madde 479) Buna karşın kişinin gaipliğini gerektiren bir tehlike içerisinde kaybolması veya kendisinden uzun zamandan beri haber alınamaması halinde, TMK madde 483/II uyarınca vasinin görevden alınması bir zorunluluk olarak ortaya çıkar.

VESAYETİN SONA ERMESİ b) Ehliyetsiz Hale Gelme Vasinin kısıtlanması, yasa gereği kendiliğinden vasinin görevini sona erdirir. (TMK madde 479) Vasinin sürekli ayırt etme gücü kayıplarında da aynı madde hükmü uygulanır. Geçici olarak ayırt etme gücünün kaybı halinde vesayet makamı vasiyi görevden alabilir. (TMK madde 483/II)

VESAYETİN SONA ERMESİ c) Kasıtlı İşlenmiş Suçtan Hapse Mahkumiyet 5237 sayılı yeni Türk Ceza Kanunu madde 53/Ib.c uyarınca kişi, kasten işlemiş olduğu suçtan dolayı hapis cezasına mahkumiyetin kanuni sonucu olarak … vesayet ve kayyımlığa ait bir hizmette bulunmaktan … yoksun bırakılır. d) Vesayetin Kendiliğinden Sona Ermesi Vesayetin kendiliğinden sona erdiği hallerde de vasinin görevi kendiliğinden sona ermiş olur.

VESAYETİN SONA ERMESİ e) Vasinin Görev Süresinin Dolması Vasinin iki yıllık görev süresi ikinci yılın sonunda vesayet makamı tarafından uzatılmadığı takdirde “sürenin dolmasıyla” kendiliğinden sona erer. (TMK madde 480) Ayrıca TMK madde 482 uyarınca, görevi sona eren vasi, yenisi göreve başlayıncaya kadar zorunlu işleri yapmakla yükümlüdür.

VESAYETİN SONA ERMESİ 2) Vasilik Görevinin Kendiliğinden Sona Ermediği Haller Vasilik Engellerinin Varlığı Vasi, vasiliğe engel bir sebebin ortaya çıkması halinde görevinden çekilmek zorundadır. (TMK madde 481/I) Vasilik engelleri vasi için görevine başladıktan sonra ortaya çıkarsa veya göreve başladıktan sonra varlıkları anlaşılırsa vasi, derhal görevinden çekilmek zorundadır.

VESAYETİN SONA ERMESİ Görevin sona erme anı hakime çekilme beyanında bulunulduğu andır. Hakim bizzat vasilik engelini öğrendiği takdirde, vasinin çekilmesini beklemeden vasiyi görevden alır. (TMK madde 483)

VESAYETİN SONA ERMESİ b) Vasilikten Kaçınma Sebebinin Varlığı Vasi kendisi için bir vasilikten kaçınma sebebi ortaya çıktığı takdirde sürenin bitiminden önce görevinden alınmasını isteyebilir. Ancak önemli sebeplerin varlığı halinde görevine de devam etmek zorundadır.(TMK madde 481/1) Kendisi için bir kaçınma sebebi sonradan ortaya çıkan vasi, görev süresi bitmeden hemen görevden alınmasını isteyebilir.

VESAYETİN SONA ERMESİ Ancak, kaçınma sebepleri, vasilik engellerinin tersine vasinin korunmasını amaçladığı için, vesayet makamı yapacağı inceleme sonrasında, önemli sebepler mevcutsa vasinin görev süresinin sonuna kadar görevine devam etmesine karar verebilir. Vasi, görev süresi bitmeden önce TMK madde 483’teki görevden alınma sebepleri mevcut olmasa bile vesayet makamından görevden alınma talebinde bulunabilir ve hakim bu talebi kabul edebilir (anlaşmalı sona erme). Buna karşılık vesayet makamının değişmesi vasinin görevini sona erdirmez.

VESAYETİN SONA ERMESİ 3) Göreve Devam Zorunluluğu Vasinin görevinin son bulmasının vesayet altındaki kişinin menfaatlerinin korunması bakımından yaratabileceği korunma eksikliğini giderebilmek için TMK madde 482 görevi sona eren vasinin, yenisi göreve başlayana kadar zorunlu işleri yapmakla yükümlü olduğu kuralını getirmektedir. Vasinin temsil yetkisi yenisi göreve başlayana kadar tam kapsamıyla devam eder. Ancak vasinin sorumluluğuna ilişkin hükümler saklıdır.

VESAYETİN SONA ERMESİ VASİNİN GÖREVDEN ALINMASI Vasi, görevini ağır surette savsaklar, yetkilerini kötüye kullanır veya güveni sarsıcı davranışlarda bulunur ya da borç ödemede acze düşerse, vesayet makamı tarafından görevden alınır. (TMK madde 483) Vasinin görevini yapmakta yetersizliği sebebiyle vesayet altındaki kişinin menfaatleri tehlikeye düşerse, vesayet makamı kusuru olmasa bile vasiyi görevden alabilir. (TMK madde 483/II)

VESAYETİN SONA ERMESİ Görevden Alınma Sebepleri Vasinin Görevini Ağır Surette Savsaklaması Vasinin görevini ağır şekilde savsaklaması bir görevden alma sebebidir. Savsaklama vasinin görevinin gerektirdiği özeni göstermemesini ifade eder. Savsaklayıcı davranış kusurlu davranış olmalıdır.

VESAYETİN SONA ERMESİ b) Vasinin Yetkisini Kötüye Kullanması Yetkilerin kötüye kullanılması, vasinin vasilik görevinin işlevlerinden vesayet hukukunun amaçladığı amaçlarla örtüşmeyecek şekilde yarar sağlamasını ifade eder. Kötüye kullanma davranışı doğası gereği “kasıtlı” olmak zorundadır.

VESAYETİN SONA ERMESİ c) Vasinin Güven Sarsıcı Davranışları Gerek vasi ile vesayet altındaki kişi, gerekse de vasi ile vesayet makamı arasındaki güven ilişkisinin ağır şekilde zedelenmesi ve kopması vasinin görevden alınması için şarttır. d) Vasinin Ödeme Güçlüğü Vasinin borçlarını ödemede acze düşmesi, acze düşmesinde vasinin kusuru olsun veya olmasın, görevden alma sebebi oluşturur. Aciz hali vasinin geleceğe yönelik belirsiz bir zaman için borçlarını ödemek için yeterli araçlardan yoksun olmasını ifade eder.

VESAYETİN SONA ERMESİ e) Vasiye İlişkin Diğer Yetersizlik Halleri Vesayet altındaki kişinin menfaatlerine yönelik optimal düzeydeki korumayı azaltacak vasiye ilişkin her yetersizlik bir görevden alma sebebidir. (TMK madde 483/II) Örneğin hastalık, ağır iş yükü, ailevi sebepler vs. somut olayın şartlarına göre vasinin görevini yapması için yetersizlik oluşturabilir.

VESAYETİN SONA ERMESİ 2) Görevden Almayla Görevli Mahkeme TMK madde 483’ün her iki fıkrasındaki sebeplere dayalı olarak, görevden alma kararı vermeye yetkili olan mahkeme vesayet makamı olarak sulh hukuk mahkemesidir. 3) Görevden Alma Usulü Görevden almayı talep etme yetkisi, ayırt etme gücüne sahip vesayet altındaki kişi ve vasinin görevden alınmasında menfaati olan kişilerle (ilgililer) sınırlanmıştır. Görevden alınmayı gerektiren sebebin varlığını başka bir yoldan öğrenen vesayet makamı, vasiyi re’sen görevden almakla yükümlüdür.

VESAYETİN SONA ERMESİ 4) Yargılama Sırasında Geçici Önlemler Kanun vesayet makamına görevden alma yargılaması sırasında gecikmesinde tehlike olmayan hallerde, vesayet altındaki kişinin korunması için gerekli olan her türlü önlemi alma yetkisi tanır. (TMK madde 487) Gecikmesinde tehlike bulunan hallerde ise vesayet makamı, vasiyi geçici olarak işten el çektirip bir kayyım atayabileceği gibi, gerekirse muhtemel zararı göz önünde bulundurarak vasinin mallarına haciz koyabilir ve tutuklanmasını da isteyebilir. (TMK madde 486)

VESAYETİN SONA ERMESİ 5) Vesayet Makamının Vereceği Karar Görevden Alma Kararı Vesayet makamı, yapacağı yargılama sonrasında, kanunda öngörülen sebeplerden birisinin gerçekleştiğine kanaat getirirse vasiyi görevden alır; bir suç unsuru görürse gerektiğinde savcılığa suç duyurusunda bulunur. Vasinin vesayet makamı tarafından görevden alınması ile görevi sona erer.

VESAYETİN SONA ERMESİ b) Uyarı Kararı Hakim yapacağı incelemede vasinin yarattığı yolsuzluğu tespit etmekle beraber, mevcut ihlal bir ağır ihlal oluşturmuyorsa, sadece vasinin görevden alınacağı uyarısıyla yetinebilir. (TMK madde 485)

VESAYETİN SONA ERMESİNİN SONUÇLARI Kesin Hesap ve Son Raporun Verilmesi Görevi sona eren vasi, öncelikle yönetimle ilgili son raporu ve kesin hesabı vesayet makamına vermekle yükümlüdür. (TMK madde 489) Vesayetin ölüm ile sona erdiği hallerde bu yükümlülüğü vasi yerine mirasçıları yerine getirir. Son rapor ve kesin hesap belli zamanlarda verilen rapor ve hesaplar gibi vesayet makamı tarafından incelenir ve onaylanır. (TMK madde 490)

VESAYETİN SONA ERMESİ 2) Malvarlığının Teslimi Görevi sona eren vasi, zilyetliğinde bulunan malvarlığını, malvarlığı üzerinde tasarrufu sağlayacak vasıtaları (örneğin kiralık kasanın, dairenin anahtarları gibi) vesayet altındaki kişiye, mirasçılarına veya yeni vasiye teslim edilmek üzere hazır bulundurmak zorundadır. (TMK madde 489)

VESAYETİN SONA ERMESİ 3) Vasinin Görevine Son Verilmesi Son rapor ve kesin hesap onaylandıktan ve malvarlığı vesayet altındaki kişiye, mirasçılarına veya yeni vasiye teslim edildikten sonra, vesayet makamı vasinin görevinin sona erdiğine karar verir. (TMK madde 491/I) Buradaki karar yenilik doğurucu nitelikte vasilik görevini sona erdiren karar değil, bilakis vasinin görevi sona erdikten sonra verilen kesin hesap ve raporlara bağlı, açıklayıcı bir karardır.

VESAYETİN SONA ERMESİ Vesayet makamı, son rapor ve kesin hesabın onaylanması veya reddi konusundaki kararı ile birlikte kesin hesabı vesayet altındaki kişiye, mirasçılarına veya yeni vasiye, tazminat davası açma hakları bulunduğunu da belirtmek suretiyle tebliğ eder. Bu tebliğde vasinin görevine son verildiği de belirtilir. (TMK madde 491/II)