ELEKTRİK DEVRELERİNE GİRİŞ Bölüm 7: Birinci derece RL ve RC devrelerinin cevabı Hazırlayan: Ertuğrul Eriş Referans kitap: Electric Circuits, Nielsson, Riedel Pearson, Prentence Hall,2007 Diğer Elektrik Devreleri Kitapları Electric Circuits Dorf, Svobado John Wiley Alexander Güncelleme 5: Aralık

RL RC DEVRELERİ (Birinci derece) (Response of first-order RL and RC Circiuts) RL devresinin öz çözümü (natural response RC devresinin öz çözümü (natural response RL ve RC devrelerinin basamak fonksiyonuna (anahtar+DC kaynak) cevabı Basamak ve öz çözümler birlikte tam çözüm Ardışıl anahtarlama (Sequential switching) Büyüyen cevap (Unbounded solution) Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

TERMİNOLOJİ Matematiksel açıdan Homojen çözüm (homogenous solution): Kaynaklar (0) iken(devre dışı) bulunan çözüm parametreler hesaplanmamış Özel çözüm (particular solution) Kaynaklar varken ki bir çözüm , kaynak yapısında tahmin edilerek bulunur Özel çözümün parametreleri hesaplanır Genel çözüm (tam çözüm) =homojen çözüm+özel çözüm Homojen çözümdeki parametreler, tam çözümde ilk koşullar kullanılarak hesaplanır Devre açısından Öz çözüm (Natural response): kaynaklar devre dışı, başlangıç koşulları varken ki çözüm Parametreler ilk koşullarla hesaplanır. Zorlanmış çözüm (forced response):Kaynaklar varken fakat ilk koşullar (0) iken bulunan çözüm Paremetreler (matematikseldeki tam çözümdeki gibi) hesaplanır Genel Çözüm (tam çözüm) (General solution) =öz çözüm+ zorlanmış çözüm Parametre hesabı yok(daha önce yapıldı) yalnızca toplama yağılır. Nielsson ‘general solution’ diyor!!! Karşılaştırma Devre açısından Zorlanmış çözüm, matematiksel açıdan homojen çözümle, özel çözümün bir kısmını içerir; Devre açısından öz çözüm, matematiksel açıdan homojen çözümün bir kısmını içerir Periyodik kare dalga kaynağı uygulandığında, darbe boşluk zaman aralığındaki çözüm öz çözümdür. İlk koşullar, darbe zaman aralığının son anında belirlenir. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

DÖRT FARKLI BİRİNCİ DERECE RC/RL DEVRESİ Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

BASAMAK GERİLİM KAYNAKLI SERİ RL DEVRESİ MATEMATİKSEL ÇÖZÜM Birinci derece diferansiyel denklem genel formu Homojen çözüm + Özel çözüm çözüm = Tam çözüm Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

RL ve RC DEVRELERİ İÇİN ÖZ ÇÖZÜM (NATURAL RESPONSE) Öz çözüm: Devrede kaynaklar yok, ilk koşullara bağlı çözüm Homojen çözümden farkı nedir? Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

(L) ELEMANINDA I(O) AKIMI (İLK KOŞUL)NIN OLUŞTURULMASI Anahtarın iki farklı konumu iki farklı devreyi temsil ediyor. Birinci konum ilk koşulun oluşumu sağlar. İkincisi bu ilk koşulun kaynak olduğu devredir. Matematiksel olarak göstermek mümkün ki lineer devrelerde, yeteri kadar zaman geçtikten sonra, devre elemanlarının akım ve gerilimleri kaynak fonksiyonları biçimndedir. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

RL DEVRESİNİN ÖZ ÇÖZÜMÜ Bir doğru kaynaktan üzerine enerji depolayan self elemanının, enerjisinin aniden(anahtar)bir direnç üzerinden boşalması=öz çözüm Anahtar yeteri uzunlukta kapalı tutulursa, selften geçecek doğru akım selfi kısa devre yapar, DC akım kaynağının akımının tamamı self üzerinden akar is= i(0-), 0- anahtar açılmadan önceki self elemanın akımı 0+ anahtar kapandıktan sonraki self akımı Başlangıç koşulu i(0)= i(0-)= i(0+), Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

RL DEVRESİNİN ÖZÇÖZÜMÜ(Natural Response) (0) anındaki gerilim belirsiz, oysa akım belli: Güç 0 + dan itibaren, enerji 0 dan itibaren tanımlı Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

RL DEVRESİNİN ÖZÇÖZÜMÜ (Natural Response) ve ZAMAN SABİTİ (Time Constant) τ = zaman sabiti= L/R Zaman sabiti için boyut analizi Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK1 iL(t)= 20 e-5t A t≥0; i0= -4 e-5t A ; v0= -160 e-5t V; p 10Ω= 2560 e-10t t≥0+; W 10Ω=256 J.t≥0 Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK2 i(t)=12e-2t t≥0; v(t)=96e-2t t≥0+; i1(t)=1.6 – 9.6e-2t A. t≥0 ; Anahtar kapalı iken enerji: W=320 joule Anahtar açıldıktan sonra Selflerde harcanan enerji W=32 joule, Dirençlerde harcanan enerji W=288 Joule. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK 3 iL(0)= - 12.5 A; WL initial=625 mJ; τ = 4 ms; iL(t)= - 12.5e-250t A; Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK 4 V0 = - 8e-10t V , t≥ 0 Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

(C) ELEMANINDA V(O) GERİLİMİ (İLK KOŞUL)NİN OLUŞTURULMASI Kapasite elemanını doğrudan bir bağımsız gerilim kaynağına bağlarsak ne olur, bağlayabilirmiyiz? Self elemanını doğrudan bir bağımsız akım kaynağına bağlarsak ne olur, bağlayabiirmiyiz? Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

RC DEVRESİNİN ÖZÇÖZÜMÜ(Natural Response) Kapasite elemanına tutulunca, bazen elektrik çarpması oluyor? (0) anındaki akım belirsiz, oysa gerilim belli: Güç 0 + dan itibaren, enerji 0 dan itibaren tanımlı Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK vc(t)= 100 e-25t V; v0 (t) = 60 e-25t V ; i0= e-25t mA; p 60kΩ= 60 e-50t mW t≥0+ ; W 60kΩ=1,2 mJ Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK 2 V(t) = 20 e -t V, t ≥ 0, i(t) = 80 e –t μA t ≥ 0+ ; v1(t) = (16 e –t – 20) V , t ≥ 0 ; v2(t) = (4 e –t + 20) V , t ≥ 0 W1 = 40 μJ , W2 = 5760 μJ Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK 3 V(0-)= 200V; τ=20ms; v(t)=200e-50t V t≥0; WC(0)=8 mJ; Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK 4 V0(t) = 8 e -25t + 4 e -10t V , t≥0 Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

BASAMAK GERİLİM KAYNAKLI SERİ RL DEVRESİ (STEP RESPONSE OF RL) Tam çözüm: Zorlanmış çözüm: Öz çözüm: Tam çözüm (general solution): homojen çözüm (homogenous solution) + özel çözüm (particular solution) Tam çözüm (general solution): Öz çözüm (natural response): kaynaklar devre harici ilk koşullar var + zorlanmış çözüm(forced response): Kaynaklar devrede başlangıç durumu (0). Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

BASAMAK GERİLİM KAYNAKLI SERİ RL DEVRESİ (STEP RESPONSE OF RL) Tam çözüm (general solution): homojen çözüm (homogenous solution) + özel çözüm (particular solution) Tam çözüm (general solution): Öz çözüm (natural response): kaynaklar devre harici ilk koşullar var + zorlanmış çözüm(forced response): Kaynaklar devrede başlangıç durumu (0). Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

TAM / ZORLANMIŞ ÇÖZÜM (Forced solution)Self akımı Zorlanmış çözüm: Kaynaklar devrede başlangıç durumu (0). Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

TAM / ZORLANMIŞ ÇÖZÜM (Forced solution)Self Gerilimi Zorlanmış çözüm: Kaynaklar devrede başlangıç durumu (0). Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK Anahtarın a konumu ilk koşulu sağlar, b konumu ise kaynak ve ilk koşulun bulunduğu devreyi sağlıyor. Genel çözüm. i(t) = 12+ (-8-12) e –t/0.1 A, t≥0. v(t) = 40 e –t10 V, t≥0. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

BASAMAK AKIM KAYNAKLI PARALEL RC DEVRESİ (STEP RESPONSE OF RC) Genel çözüm: Kaynaklar devrede ve başlangıç durumu (0) dan farklı Başlangıç durumu (0) alınırsa bu genel çözüm zorlanmış çözüm oluyor Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖRNEK V0 = - 60 + [30 – (-60)] e -100 t V t≥0; i0 = - 2.25e -100 t mA t≥0+. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

SERİ RL ve SERİ RC İÇİN GENEL ÇÖZÜM Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

TAM ÇÖZÜM ÖRNEK VC= 90 + [ -30 – 90)] e -5 t V t≥0; i0 = 300 e -5t μA t≥0+. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ZORLANMIŞ ÇÖZÜM ÖRNEK Ekim 2007 Ertuğrul Eriş Kaynak dönüşümü: Vc(t)= 150-150 e-200t V İ(t)= 3 e-200t mA V(t) = 150-60 e-200t V Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ZORLANMIŞ ÇÖZÜM ÖRNEK İ(t) = 20- 15 e -1 2.5t A Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

RL/RC 1.DERECE DİF. DENKLEM RC/RL devre çözümü, 1. derece sabit katsayılı adi differansiyel denklem çözümüne karşı düşer Bağımsız değişken: zaman 1 tane olduğu için adi diff denklem, kismi türev yok a sabit reel sayı Lineer süperpozisyon geçerli b kaynaklara karşı düşen bilinen 7. bölümde DC veya periyodik darbe kaynağı incelenecek RLC devre çözümü, 2. derece sabit katsayılı adi differansiyel denklem çözümüne karşı düşer, bağımsız değişken sayısı yine zaman olup bir tanedir, türevin mertebesi artar. Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

1.DERECE DİF. DENKLEMİN MATEMATİKSEL ÇÖZÜMÜ Homojen (homogenous solution) çözüm: b(t) =0 iken bulunan çözüm Homojen çözüm üstel (exponansiyel) fonksiyon bçimindedir: İki parametresi var: C ve s. (s) Denklemin homojen halinden hesaplanacak. C ise tam çözüm bulunduktan sonra ilk koşul ile hesaplanacak. Özel çözüm (particular solution) = kaynak biçiminde olup bu denklemi sağlayan çözüm Örneğin kaynak DC kaynak ise bir sabit (hesaplanacak, özel çözüm) bu denklemi sağlar Örneğin kaynak sinüsoidal ise aynı frekanslı fakat genlik ve açısı (hesaplancak) farklı bir fonksiyon (özel çözüm) bu denklemi sağlar. Tam çözüm= Homojen + Özel çözüm Bu çözüm verilen denklemde yerine konulduğunda denklemi sağlar, yani çözümdür. Geçici rejim, çözüm neden? Kalıcı rejim, çözüm neden? İlk koşulun oluşmasıını açıklaması!!! Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

1.DERECE DİF. DENKLEMİN ÇÖZÜMÜ ÖZET Matematiksel çözüm: Homojen çözüm (homogenous solution) : b(t) =0 iken bulunan çözüm Özel çözüm (particular solution) = kaynak biçiminde olup bu denklemi sağlayan çözüm Tam çözüm= Homojen + Özel çözüm. Devreler üzerinden çözüm: Öz çözüm (Natural response): İlk koşul var, kaynaklar devre harici olan devrenin çözümü Zorlanmış çözüm (Forced response): İlk koşul (0) fakat kaynaklar varken ki devrenin çözümü Tam çözüm= Öz çözüm + Zorlanmış çözüm Aynı denklemin farklı iki çözümü olur mu? Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ARDIŞIL ANAHTARLAMA İÇİN ÖRNEK (Sequential switching) Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ARDIŞIL ANAHTARLAMA İÇİN ÖRNEK t ≥ 35 ms iL(t) = 6 e -40t A, 0 ≤ t ≤ 35 ms iL(35ms) = 1.48 A. iL(t) = 1.48 e – 60(t-0.035) A, t ≥ 35 ms 0≤ t ≤35 ms Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ARDIŞIL ANAHTARLAMALI ÖRNEK2 t < 0 anahtar (a) 0 ≤ t ≤ 15 ms anahtar (b) 15 ms < t anahtar (c) v(t) = 400 + (0-400) e – 100t V 0 ≤ t ≤ 15 ms v(15ms) = 310.75 V. v(t) = 310.75 e – 200(t – 0.015) V 15ms ≤ t Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ARDIŞIL ANAHTARLAMALI ÖRNEK3 (1 ) anhtarı yeteri kadar kapalı tutulduktan sona açılıyor. v(t) = 80 e – 40t V 0 ≤ t ≤ 0.01 s v(10ms) = 53.63 V. v(t) = 53.63 e – 50(t – 0.01) V 10ms ≤ t Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ARDIŞIL ANAHTARLAMALI ÖRNEK4 i(t) = 3 - 3 e – 0.5t A 0 ≤ t ≤ 1 s i(1s) = 1.18 A. i(t) = -4.8 + 5.98 e –1.25(t – 1) A t ≥ 1 s Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

BÜYÜYEN ÇÖZÜM (Unbounded response) Rth= - 5 KΩ V0(t) = 10 e 40t V t ≥ 0. 1 saniye sonra bu devrede ne olur? Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

INTEGRAL ALAN DEVRE Ekim 2007 Ertuğrul Eriş

ÖĞRENİM PROGRAMI OLUŞTURULMASI Çıktılar için veri top ve değerlendirme BÖLÜM, PROGRAM M E Z U N Ö Ğ R C İ ÖĞRENCİ P R O G A M Ç I K T L PROGRAM ÇIKTILARI P R O G A M Ç I K T L ALAN yETERLİKLERİ BİLGİ Knowledge BECERİ Skills KİŞİSEL/ MESLEKİ YETKİN LİKLER Competences AB/VE ULUSAL YETERLİKLER YENİ ÖĞRENCİ ORYANTASYON Yönetim, idare öğ anket ORYANTASYON Öğrenci Profili Öğ. anket Öğ. elem ÖĞRENCİ, ÜRÜN ?ÖĞRENİM PROGRAMI? İç Paydaşlar Ders öğ. anket DIŞ PAYDAŞLAR DIŞ PAYDAŞ GEREKSİNİMLERİ AB/ULUASAL ALAN YETERLİLİKLERİ PROGRAM ÇIKTILARI DEVLET, ÖZEL SEKTÖR MEZUNLAR, AİLELER MESLEK OD, NGO Çıktılar için veri top ve değerlendirme İyileştirme araçları SONUÇ: ULUSAL/ULUSLARARASI AKREDİTASYON

BLOOM’S TAXONOMY ANDERSON AND KRATHWOHL (2001) !!Listening !! http://www.learningandteaching.info/learning/bloomtax.htm

ULUSAL LİSANS YETERLİLİKLER ÇERÇEVESİ 03.04.2017 TÜRKİYE YÜKSEKÖĞRETİM ULUSAL YETERLİKLER ÇERÇEVESİ (TYUYÇ) TYUYÇ DÜZEYİ BİLGİ Kuramsal Uygulamalı BECERİLER Kavramsal/Bilişsel KİŞİSEL VE MESLEKİ YETKİNLİKLER Bağımsız Çalışabilme ve Sorumluluk Alabilme Yetkinliği Öğrenme Yetkinliği İletişim ve Sosyal Yetkinlik Alana Özgü ve Mesleki Yetkinlik 6 LİSANS _____ EQF-LLL: 6. Düzey QF-EHEA: 1. Düzey Ortaöğretimde kazanılan yeterliklere dayalı olarak alanındaki güncel bilgileri içeren ders kitapları, uygulama araç –gereçleri ve diğer bilimsel kaynaklarla desteklenen ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgilere sahip olmak Alanında edindiği ileri düzeydeki kuramsal ve uygulamalı bilgileri kullanabilmek, - Alanındaki kavram ve düşünceleri bilimsel yöntemlerle inceleyebilmek, verileri yorumlayabilmek ve değerlendirebilmek, sorunları tanımlayabilmek, analiz edebilmek, kanıtlara ve araştırmalara dayalı çözüm önerileri geliştirebilmek. Uygulamada karşılaşılan ve öngörülemeyen karmaşık sorunları çözmek için bireysel ve ekip üyesi olarak sorumluluk alabilmek, - Sorumluluğu altında çalışanların mesleki gelişimine yönelik etkinlikleri planlayabilmek ve yönetebilmek - Edindiği bilgi ve becerileri eleştirel bir yaklaşımla değerlendirebilmek, öğrenme gereksinimlerini belirleyebilmek ve öğrenmesini yönlendirebilmek. - Alanıyla ilgili konularda ilgili kişi ve kurumları bilgilendirebilmek; düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini yazılı ve sözlü olarak aktarabilmek, - Düşüncelerini ve sorunlara ilişkin çözüm önerilerini nicel ve nitel verilerle destekleyerek uzman olan ve olmayan kişilerle paylaşabilmek, - Bir yabancı dili kullanarak alanındaki bilgileri izleyebilmek ve meslektaşları ile iletişim kurabilmek (“European Language Portfolio Global Scale”, Level B1) - Alanının gerektirdiği düzeyde bilgisayar yazılımı ile birlikte bilişim ve iletişim teknolojilerini kullanabilmek (“European Computer Driving Licence”, Advanced Level). - Alanı ile ilgili verilerin toplanması, yorumlanması, duyurulması ve uygulanması aşamalarında toplumsal, bilimsel ve etik değerlere sahip olmak, - Sosyal hakların evrenselliğine değer veren, sosyal adalet bilincini kazanmış, kalite yönetimi ve süreçleri ile çevre koruma ve iş güvenliği konularında yeterli bilince sahip olmak. BLOOMS TAXONOMY

DEVRE TEORİSİ DERSİNİN ÖĞRENİM ÇIKTILARI Dersi tamamlayan öğrenciler devre teorisinin akım, gerilim, güç, Kirşof’un aksiyomları, eşdeğer devreler gibi temel kavramlarını öğrenecekler, ‘Çevre Akımları’ ve ‘Düğüm Gerilimleri’ yönemleriyle resistif devreleri çözebilecekler, lineer 1. ve 2. derece elektrik devreleri, matematiksel olarak cebirsel ve diferansiyel denklemler yardımıyla t-domeninde çözebilecekler, labaratuvarda, teori/uygulama ilişkisini gözlecekler Ertuğrul Eriş Devre Teorisi İlk Ders