Ailenin Sağlığa Etkileri Dr. Figen Ölüç

Aile Nedir ? Aile; birbirleri ile biyolojik, psikolojik ve sosyal ilişkiler ve duygusal etkileşim içinde olan bir gruptur. Aile; genelde belirli bir akraba grubuyla tanımlanır ki bu da sıklıkla çekirdek aile olarak isimlendirilen anne, baba ve çocuktan oluşur.

AİLENİN YAŞAM DÖNGÜSÜ Gelişimi esnasında aile bazı belirli noktalardan geçer; evlilik, çocukların doğumu, okul yılları, ve adölesan dönem, okuldan mezuniyet işe ya da daha ileri eğitime başlama, çocukların evden ayrılması, emeklilik, dulluk.

Duvall’ın Yaşam Döngüsü Aşamaları Aile Yaşam Döngüsü Aşaması ve Süresi Kişilerin Aile İçindeki Rolleri Ailenin Kritik Gelişim Görevleri 1-Çocuksuz evli çiftler (2 yıl) Karı-koca Karşılıklı bir evlilik kurmak, hamileliğe ve annelik, babalık sözleşmesine uyum sağlamak. 2-30 aylık bebeği olan aileler (2-5 yıl) Karı-anne, Koca-baba veya oğlan çocuğu veya her ikisi Küçük çocuğun gelişimine uyum ve güven sağlama, bakım ve beslenme 3-Okul öncesi dönemde çocuğu olan aileler (30 ay-6 yaş) Karı-anne-koca-baba kız çocuk-kız kardeş erkek çocuk-erkek kardeş Okul öncesi dönem çocuğun kritik ilgi ve ihtiyaçlarına uyum sağlamak. 4-Okula giden çocukları olan aileler (6-13 yaş ) (7 yıl) Okul çağında çocukları olan ailelerle uyum içinde olmak.Çocukların eğitsel başarılarını cesaretlendirmek.

Aile Yaşam Döngüsü Aşaması ve Süresi Kişilerin Aile İçindeki Rolleri Ailenin Kritik Gelişim Görevleri 5-Ergenlik çağında çocukları olan aileler(13-20 yaş)(7 yıl) Karı-anne-koca-baba, kız çocuk-kız kardeş, erkek çocuk-erkek kardeş Özgürlük ve sorumluluk arasında denge oluşturmak. 6-Ailenin birinci çocuğu evden ayrılmış, ve son çocuk evden ayrılıyor(8 yıl) Karı-anne-büyükanne, koca-baba-büyükbaba, kız çocuğu-kız kardeş-hala, erkek çocuğu-erkek kardeş-amca Genç yetişkinleri iş, meslek, askerlik, okul ve evlilik için özgür bırakmak. 7-Orta Yaşlı Anne-Baba, Boşalmış evden emekliliğe kadar(15+yıl) Karı-anne-büyükanne, koca-baba-büyükbaba Evlilik ilişkilerini tekrar inşa etmek.Daha yaşlı ve daha genç kuşaklarla soy bağlarını sürdürmek, 8-Aile üyelerinin emekliliklerinden sonraki dönem(10-15+yıl) Dul erkek / dul bayan, karı-anne-büyükanne, koca-baba-büyükbaba Yalnız yaşamayla baş etmek, emeklilik sonrası yaşama uyum sağlamak.

Ayrıca Dominion aile yaşam döngüsünü üç aşama içinde ele almış ve her aşamaya ilişkin olarak, eşlerin “fiziksel”, “duygusal”, “sosyal” ve “entellektüel-ruhsal” nitelikleri, sorunları ve tipik davranışları betimlemeye çalışmıştır.

Ailede Sağlıklı Yaşam ve Uyum Ruh sağlığı değişken bir durum gösterir, çevreden gelen baskıların etkileri, bireyin stres ve kaygıları, kişinin direnme gücünü aşınca, bunalımlar ve üzüntüler, iç çatışmalar ve davranış bozuklukları ortaya çıkabilir.

Ruh Sağlığı Yerinde Olan Kişilerin Nitelikleri Gerçeği doğru algılama ve gerçek durumlarda rahat ilişki kurma. Hem kendini, hem de başkalarını olduğu gibi kabul etmek. Saydam ve doğal olmak. Çevreye ve problem çözmeye yönelik olma. Kendi kendine olma gereksinimi duymak.

İçinde yaşanılan kültürden ve çevreden bağımsız olabilme. Yaşamın değerini bilerek yaşama. Doruk yaşantılar geçirme. Çevredeki insanlarla özdeşim ve iyi ilişkiler içinde olmak. Demokratik bir kişilik yapısına sahip olmak.

“Amaç ile araç” ve “iyi ile kötü” arasında uygun ayrımlar yapabilme. Saldırgan olmayan ince bir mizah duygusuna sahip olmak. Yaratıcı olmak. Kültürlenmeye karşı seçici ve dirençli olmak.

Ailede Ruh Sağlığı Bazı ailelerde; bir çok konuda eşler anlaşmak, uzlaşmak ve belirli “ortak yaşam kuralları” belirleme gereksinimi duyar.Bazen de birbirlerini kendi düşüncesine uydurmak için inat ederler.O zaman eşler arasında çatışma kaçınılmaz bir hal alır.

Çocuklar anne-babalarını kendi aralarındaki ilişkilerine çok duyarlı olarak dikkat ederler ve iyi birer gözlemcilerdir. Huzursuz bir aile ortamında yetişen çocuklarda uyum ve davranış bozukluklarının olasılığı yükselir.

“Çocuklar donmamış beton gibidir üzerine ne düşse iz yapar.” H. Jiroti

Sağlıklı Ailenin Nitelikleri Duygularını paylaşma. Duygularını anlama. Bireysel farkların kabul edilmesi. İlgi ve sevgi duygusunun iletilmesi. İşbirliği. Mizah duygusu. Temel gereksinimleri karşılama.

Çatışmaya girmeden sorunların çözümü. Toplumsal değerlere sahip olma. Sözleşme ve sorumluluk alma. Karşılıklı takdir duygularını ifade etme. İletişim. Boş zamanlarını birlikte geçirme. Manevi değerlere inanmak

Sorunla başa çıkma becerilerini kazanmış olma. Belirtilen bu niteliklerin tümünün aile bireylerini geliştirmek, ailede dengeli ve sağlıklı bir yaşam sağlamak için olumlu bir ortam yarattığı ileri sürülmektedir.

Aile Hayatındaki Travmalar: Yetersiz ebeveynliğin etkileri: Ebeveynlerde; kendi ebeveynleriyle olan çocukluk dönemine ait kötü deneyimler, babada hapis öyküsü, ailede alkolizm öyküsü v.b. gibi.

Aile Hayatındaki Travmalar: Çatışma:Karı-koca yada çocuk ebeveyn arasındaki süre giden çözülmemiş sorunlar hekime depresyon, fiziksel yaralanma, somatik şikayetler, davranış problemleri olarak gelir.

Bir diğer çatışma konusu ise ailenin çeşitli üyelerine karşı duyulan bağlılığın yarattığı strestir.

Aile Hayatındaki Travmalar: Boşanma:Yasal olarak evlilik sözleşmesinin sona ermesi ile duygusal açıdan aile üyelerini sarsan karmaşık durum ortaya çıkar.Bu durumdan en çok zarar gören çocuklardır.

Boşanmanın çocuklar üzerindeki etkisine ilişkin aşamalar: Çocukların boşanmayı “inkar etmeleri” Boşanma durumunu yaratan nedenlere “kızma” Anne ve babayı bir araya getirme “birleştirme” çabaları Depresyon ve “çöküntü” Boşanmayı “kabullenme”

Çocuklar boşanmanın etkilerine karşı hayli duyarlıdırlar; 5 yaş altı çocuklar; gelişimlerinde gerileme gösterirler, beslenme ve tuvalet problemleri, enüresis, uyku bozuklukları ve ayrılık anksiyetesi oluşur.

Erken okul çağı çocuklarda boşanmanın etkileri; okul problemleri, somatik yakınmalar, enüresis ve gece kabusları şeklinde açığa çıkabilir. Daha büyük çocuklar;sıklıkla şok yaşarlar.

Adölesan çağındaki çocuklar; fırtınalı bir dönem geçirebilir, yaşıtlarına göre daha düşük benlik algısı geliştirebilirler. Çocuktaki üzüntü ebeveynler arasındaki çatışma kadar derindir.

Aile Hayatındaki Travmalar: Hastalık ve sakatlık;Hastalığın etkisi hastalığın tipine ve hangi aile üyesini etkilediğine bağlıdır.Diğer aile bireylerinin değişen duruma ve yeni rollerine adapte olmaları gereklidir. Aile üyeleri onlara yardım edebilmek için çok geç olana değin kendi hastalıklarını veya umutsuzluklarını saklayabilirler.

Vaka 1: Konjestif kalp yetmezliği olan yaşlı bir bayan hastalığının son döneminde kocası tarafından bakılıyordu. Kendisine yapılan ziyaretler sırasında biraz solgun görünmesine rağmen ciddi rahatsızlıktan şüphelenilmemişti.Kadın öldükten sonra kocası doktora başvurdu ve ağır yorgunluktan yakındı. Prostatik tıkanıklık, böbrek yetmezliği ve anemiye ikincil üremisi vardı.(karısının hastalığından beri)

Aile Hayatındaki Travmalar: Ölüm;Kaybın, geride kalan kişiyi ruhsal yıkım kadar fiziksel rahatsızlıklara da duyarlı hale getirecek, hem zihin hem beden üzerinde derin etkileri vardır. Kaybı olanlar hastalandığında, bu kişilerin zedelenebilirlikleri hatırlanıp duygularını göstermelerine yardımcı olunabilir.

Aile Hayatındaki Travmalar: Yoksulluk;Kötü beslenme, kalabalık yaşam, su kirliliği ve hijyene gereken önemin verilmemesi sağlık üzerinde majör bir belirleyicidir. Bu sorunların bir kısmı, sağlık ve diğer sosyal hizmetleri kullanmalarında yardımcı olan hekimler tarafından hafifletilebilir.

Aile Hayatındaki Travmalar: Köklerinden ayrılmak; Göç, çeşitli biçimleriyle, bir ailenin yaşayabileceği en travmatik deneyimler arasındadır. İşsizlik;İşin kaybı, sonuçta gelir, benlik saygısı ve sosyal statünün de kaybına yol açarak hem birey hem de aile için travma oluşturur.

Aile Terapisi “Birey”, kendi başına değil, ailenin diğer üyeleri ile ilişkileriyle bağlantılı olarak ele alınmaktadır.

Vaka 2: Elif, annesi ve anneannesi arasındaki problemler; Elif; 10 yaşında, 4. Sınıf öğrencisi.Anne ve babası o doğmadan ayrılmış. (babası başkasıyla evli ve 3 çocuğu var) Hiperaktif bir çocuk, yaramazlık yapmaktan hoşlanıyor.Anneannesinin onu dövmesinden şikayetçi..

Anne;çalışıyor.Akşam 7’de eve geliyor, Elif’e yeterli zamanı ayıramıyor. Psikolojik problemleri var, 1.5 yıldır tedavi görüyor. Anneanne; 70 yaşında, H.T hastası. Torununu o büyütmüş. Yaramazlıklarını çekemiyor.Dövmesinin nedenini,terbiyeli yetiştirmek ve kendi kızına kıyamaması şeklinde ifade etmeye çalışıyor.

Aile Terapisine İlişkin Yaklaşımlar Sistem Yaklaşımı Yapısal aile terapisi Stratejik aile terapisi Davranışçı aile terapisi Etkileşimsel aile terapisi Problem yada semptoma yönelik kısa aile terapisi

Aile Terapisi Yaklaşımlarının Ortak Yönleri Aile terapisi yaklaşımlarının hepsi problemlerin “aile sistemindeki” uyumsuz etkileşimlerden kaynaklandığını kabul etmektedirler. “insan ilişkileri” ve “aile sistemleri” yaklaşımları, geçmişten gelen bireyler arası ilişkilerin aydınlığa kavuşturulmasının gereğine inanırlar.

“Yapısal aile terapisi” ile “stratejik müdahale” yaklaşımları ise, ailenin şu andaki sistemi değiştirebilirse geçmişi ile uğraşmanın gereksiz olduğunu savunurlar. Ancak, aile terapisti hangi yaklaşımı kullanırsa kullansın, aile üyelerinden birisinin sorununu, tüm ailenin sorunu olarak kabul eder.

Temel Aile Sistemleri Teorisi Aşağıdaki ilkeler; aileleri anlama ve tedavi etme konusunda bir çok farklı düşünce ekolü arasında yeterince kabul görmüş temel başlıkların kaba özetidir.

İlke 1: Aileyi anlamanın en iyi yolu onu birinci elden gözlemektir. İlke 2: Aileler; üyelerinin davranışlarını etkileyen ve düzenleyen, tekrarlayan etkileşim şemalarına sahiptir.

İlke 3: Bir bireyin şikayeti aile içinde stabilize edici işlev görüyor olabilir. İlke 4: Bir ailenin sağlıklı işlev gördüğünü belirleyen onun değişikliklere uyum becerisidir.

Ailelerle Çalışmak 1-Aile, rahatsızlıklara yaklaşım ve sağlığın iyileştirilmesinde temel sosyal ortamdır. Vaka 3: İki ebeveynde obes ve HT ve birinde erişkin başlangıçlı DM varken, yüksek kalori yağlı diet tüketiyor ve egzersiz yapmıyorsa, genetik risk kötü davranış kalıbıyla birleşir.

2-Doktorun bireyin sağlığı üzerindeki olumlu etkisini diğer aile üyelerini bakım planına dahil ederek geliştirmek olasıdır.Her zaman hasta, aile ve doktor parçalarını içeren, temel tıbbi etkileşim birimi olan “tedavi üçgeni” ni oluşturabiliriz.

AiLE HEKİM HASTA

A-Ailenin içine karışmak; kilit aile üyelerini muayene odasına çağırmak. B-Aile sağlık danışmanı; bunun için hastanıza “ailenizde sağlık konularında fikirleri en güçlü olan kimdir?” diye sorun.

C-Aileye ailenin doktoru olarak dahil olma. Doktor hastanın ailesine bir kez karıştıktan sonra bu “terapi” nereye kadar sürecektir? Birinci basamak hekiminin etrafındaki sınırlar nelerdir ve etkileşimi ne zaman ayrı bir sağlık çalışanı veya psikoterapistin devralmasını talep eder?

Çoğu aile rahatsızlık veya engellerle baş etmede aile terapisine ihtiyaç duyar mı? Bu sorular hekimin bireylerin sağlık bakımı için olaya katıldığından itibaren ortaya çıkar.Bu sorulara cevap bulmak için ailelere karışmanın 5 aşaması modeli geliştirilmiştir.

Aileye Karışmanın Seviyeleri

1. Seviye; Hasta aileleriyle en az karışmaya karşılık gelir 1.Seviye; Hasta aileleriyle en az karışmaya karşılık gelir.Bu seviye bazen zaman baskısı veya çalışma yerinin özel koşulları nedeniyle beklenilendir. 2.Seviye;Bilgi ve öneri verme düzeyidir. Doktor, hasta ve aile ortaklaşa çalışır ve “doktor-hasta-aile” ilişkisinin üçgen doğasını anlar.

Hiçbir müdahale içermeden saygılı dinleme anahtardır Hiçbir müdahale içermeden saygılı dinleme anahtardır. Doktor ailelere açık olmalıdır, tıbbi bulgular ve tedavi seçeneklerini ailelere anlatma konusunda dikkatli olmalıdır.

3.Seviye;Doktor ailelerle görüşme ve onların kaygı ve duygularını anlama becerilerine sahiptir.Duygusal destek sağlayabilirler.Hekimler bu seviyeye bazı temel eğitim çalışmalarına katılarak ulaşabilirler.

4.Seviye;Başarılı şekilde çalışan doktorlar tipik olarak aileleri değerlendirme becerisine sahiptirler ve aile düzeyli müdahaleler planlayıp yürütebilirler.En sık uygulanan müdahale; tedaviyi kabul etmiş alkol veya madde bağımlısına yardım etmektir.

5. Seviye;Formal aile terapisidir 5.Seviye;Formal aile terapisidir.Bu, aileyi kronik şekilde zayıflatan fakat oturmuş temel aile etkileşim kalıpları, inançları veya duygu durumları değiştirmek isteyen hasta ve ailelerle planlanmış görüşmeleri gerektirecektir.Hekimler en büyük yararı aile terapistlerine tıbbi destek sağlayarak verirler.

Aile Toplantısı Özellikle hayatı tehdit eden veya sakat bırakan hastalık tanısı konduğunda, zor tedavi kararları verilme zorunluluğunda ve son dönem ölümcül hastalık olduğunda yararlı olur. Toplantıya kimin katıldığı şartlara göre değişir; hekim, hemşire, sosyal hizmet uzmanı...

Soru 1 : Aşağıdakilerden hangisi aile ortamında gelişen ve sağlık üzerine önemli etkileri olan durumlar arasında sayılamaz? a-okul başarısızlığı b-göç c-yoksulluk d-ölüm e-boşanma

Soru 2 : Ailelerle karışmanın 5 aşaması modeline göre doktorlar sadece diğer aile üyelerinin kendi hastalarının rahatsızlığıyla nasıl baş ettiklerine ilgi duyduklarında hangi seviyede pratik yapmış olurlar? a- 1 b- 2 c- 3 d- 4 e- 5

Soru 3 : Aşağıdakilerden hangisi aileleri anlama ve tedavi etmemize yardımcı olan aile sistemleri teorisinin temel ilkeleri arasında sayılamaz? a- Aileyi anlamanın en iyi yolu onu birinci elden gözlemektir. b- Aileler; üyelerinin davranışlarını etkileyen ve düzenleyen, tekrarlayan etkileşim şemalarına sahiptir. c- Bir bireyin şikayeti aile içinde stabilize edici işlev görür. d- Bir ailenin sağlıklı işlev gördüğünü belirleyen onun değişikliklere uyum becerisidir. e- Hekimler aileleri anlamak için biyopsikososyal bir ağ içinde sağlık bakımı sağlamalıdırlar.

Soru 4 : “Doktor hasta ve ailesiyle ortaklaşa çalışır ve ‘doktor-hasta-aile’ ilişkisinin üçgen doğasını anlar. Bu seviyede hiçbir müdahale içermeden saygılı dinleme anahtardır. Bu düzeyde ilişki kurabilmek için doktor ailelere açık olmalıdır, işbirliği içinde olmalıdır, tıbbi bulgular ve tedavi seçeneklerini ailelere anlatma konusunda dikkatli olmalıdır ve ailenin sorularını dikkatlice dinlemelidir.” Aşağıdakilerden hangisi yukarıda tanımlanan hekimlik pratiğinin uygun düştüğü aile karışma düzeyini gösterir? a- 1 b- 2 c- 3 d- 4 e- 5

Soru 5 : Aşağıdakilerden hangisi; aileyi kronik şekilde zayıflatan fakat oturmuş temel aile etkileşim kalıpları, inançları veya duygu durumları değiştirmek isteyen hasta ve ailelerle planlanmış görüşmelerin yürütüldüğü, yoğun ve formal bir eğitim gerektiren hekimlik uygulamasının uygun düştüğü aileye karışmaya düzeyini gösterir? a- 1 b- 2 c- 3 d- 4 e- 5