ÜSTÜN YETENEKLİ ÇOCUKLAR VE AİLELERİ Şule ERDOĞAN

İÇERİK Zeka ve Yetenek Üstün olmak Üstün anne ve babası olmak Üstün yetenekli çocukların eğitimi BİLSEM neyin nesi? Neden BİLSEM? Sorunlar

ZEKA VE YETENEK 1. aşama: TYT (temel yetenek testi) 2. aşama: WISC-R (çocuklar için zeka testi)

WISC-R -"WISC-R’ IQ TESTİNDE 130 PUAN ÜZERİNDE ALANLAR ÜSTÜN" TESTİ"- Üstün zihinsel özellikler taşıyan çocukların "WISC-R" 90 ile 110 arası- Normal zeka düzeyi. 130 puanın üzeri- Üstün Zekalı Puan yükseldikçe deha olarak nitelendirdiğimiz bireyler ortaya çıkıyor. Her çocuk bu puanı aldığı halde, beklenen davranışı sergileyebiliyor mu, Sergileyemiyor. Neden? Çünkü normal bireylere göre ayarlanmış bir eğitim programında çocuklarımız maalesef köreliyorlar ve normalleşmeye yüz tutuyorlar."

TYT Dil, şekil-uzay, akıl yürütme, ayırt etme ve hesap olmak üzere beş özel yetenek ile genel yeteneği ölçer. Çocuğun hangi alanda daha yetenekli olduğuna bakılarak eğitsel ve mesleki yönlendirmeler yapılır.

Üstün Yetenekli Çocukların Olumlu Özellikleri Hızlı ve kolay öğrenirler. Muhakeme ve problem çözme yetenekleri gelişmiştir. İlgi ve dikkat süreleri uzundur. Hafızaları güçlü olduğu için önemli detay, kavram ve prensipleri unutmazlar. Hayalleri güçlüdür. Sanat dallarında orijinal eserler verirler. Ritim ve hareket kontrolleri gelişmiştir. ·Merakları üst seviyededir. Çok fazla soru sorarlar. Farklı farklı konularla ilgilenirler. İnsana, hayata ve kainata yakın bir alaka duyarlar. ·Gözlemleme güçleri fazladır. Esnek ve sıradışı düşünürler. · 5. Meseleleri sorgular, net bir şekilde düşünür, ilişkileri farkeder.· 6. Yetişkinlerle kurdukları iletişimde oldukça olgun bir karakter sergilerler. ·Çoğu zaman genellemeler yapar ve bunları yeni durumlara tatbik ederler. ·Kelime hazineleri çok zengindir. ·Okumayı çok severler. İnce bir espri anlayışları vardır. ·En iyi olmak için büyük bir istek duyarlar. Kendileri için tespit ettikleri standartlar oldukça yüksektir. ·Çoğu faaliyette lider konumundadırlar. Başkalarının sistem ve fikirlerini hemen kabul etmezler.

Olumsuz Yönleri · 1. Rutin ödevlerden çabuk sıkılırlar. · 2. İşleri kendi bildikleri gibi yapmak isterler. · 3. Sınıfta çok fazla dikkat çekebilirler. · 4. Başkalarının göremediği ilişkileri görebilir ve dersin çoğunu sadece bu konuda tartışmaya ayırmak isteyebilirler. · 5. Bazen bir projeyi bitirip diğerine başlamayı istemeyebilirler. · 6. Ara sıra hayallere dalarlar ve dikkatleri dağılır. · 7. Diğer öğrencilerin "sönük" kalmalarına sebep olabilirler. · 8. Kendilerine çok da faydalı olmayan eserlere gereğinden fazla zaman harcayabilirler. · 9. Yersiz espriler yapabilirler. · 10. Bazen gereğinden fazla yenilikçi olabilirler. · 11. Başarısızlıklardan çok çabuk etkilenebilirler. · 12. Aşırı derecede otoriter olabilirler. · 13. Başkalarının fikirlerine yeterince önem vermeyebilirler.

ÜSTÜN ÇOCUKTA GELİŞİM Erken konuşmaya başlar. Gelişimleri akranlarına göre çok hızlı olur. Sosyal çevreyi algılamaları da üst düzeyde, empati yetenekleri çok yüksek. Zihinsel hesap becerileri de yüksek oluyor. 4 yaşındaki bir çocuk rahatlıkla 2. sınıf düzeyindeki zihinsel matematik becerilerine sahip olabiliyor. Hiçbir çevre faktörü olmasa bile ekseriyeti okuma yazmayı öğrenebiliyor ya da okuma yazma düzeyine gelebiliyor. Çok hareketli oluyorlar ve sürekli merak ediyorlar, araştırıyorlar.

ÜSTÜNLERDE ÖĞRENME Probleme Dayalı Öğrenme- Yaparak, yaşayarak, aktif öğrenme Bloom’un Bilişsel Taksonomisi

“Bana söylediğini, unuturum. Bana gösterdiğini, hatırlarım “Bana söylediğini, unuturum. Bana gösterdiğini, hatırlarım. Bana yaptırdığını, anlarım.” (Çin atasözü)

Kelebeğin öyküsü Kozadan Kelebeğe Bir genç, babasıyla kırlarda dolaşırken kozasından çıkmaya çabalayan bir kelebek görürler. Kelebek, kozanın lifleri arasından sıyrılmaya çabalamaktadır. Baba, hemen kelebeğin yardımına koşar ve dikkatli bir şekilde kozanın liflerini sıyırıverir. Lifleri açar ve kelebeğin pek zorlanmadan kozadan çıkmasını sağlar. Ancak kelebek kozadan kolaylıkla çıkmasına rağmen uçamaz. Biraz çırpınır ve yerinde kalır. Çünkü kelebek kendini liflerden kurtarma çabası sırasında aslında kaslarını geliştirmekte, kendini ayakta tutacak, güçlü kılacak, uçmaya hazırlayacak hareketleri öğrenmektedir. Baba, lifleri sıyırmakla kelebeğe iyilik yapmamıştır. Kelebeğin güçlenmesine engel olmuştur. Kelebek hiçbir zaman özgürlüğü tadamamış, gerçekten uçamamıştır

NEDEN BİLSEM ?? Merkeze kayıtları yapılan öğrenciler, hazır bulunuşluk düzeyi ölçüldükten sonra merkezce aşağıdaki alanlarda eğitim programlarına alınırlar. a) Uyum, b) Destek Eğitimi,      1- İletişim Becerileri     2- Bilimsel Çalışma Yöntemleri     3- Bilgisayar     4- Yabancı Dil     5- Problem Çözme Teknikleri     6- Grupla Çalışma Teknikleri     7- Öğrenme Yöntemleri     8- Sosyal Etkinlikler     9- Araştırma Teknikleri c) Bireysel Yetenekleri Fark Ettirme, d) Özel Yetenekleri Geliştirme, e) Proje Üretimi

BİLSEMDE EĞİTİM BİLSEM’lerde uygulanan eğitim öğretim programları, öğrencinin zihinsel, duygusal, sosyal ve sanatsal yönden geliştirecek şekilde yapılandırılmıştır. Bireysel ve grup eğitimleri uygulanmaktadır. Üstün yetenekli öğrencilerin kendi seviyeleri ve kendi seviyesinden yüksek olan bireylerle arkadaşlık yapmaları, kendilerini tanımaları ve yönelimleri açısından önemlidir. Özellikle ilköğretim okullarında bu tür arkadaşlık yapacağı kişilerle bir arada olma ihtimalleri düşüktür. Bilim ve Sanat Merkezleri bu açıdan öğrencilere ortam hazırlamaktadır. BİLSEM’ e kayıt olan ve programlarda başarılı olan öğrenciler Lise öğrenimini tamamlayana kadar Bireysel eğitimine devam ederler. Bilim ve Sanat Merkezlerine devam zorunludur, devamsızlık sınırını aşan (%30) öğrencilerin kayıtları silinir

BİLSEMDE EĞİTİM * İlk iki yıl öğrencilere Destek Eğitimi Programları uygulanmaktadır. Destek eğitimi Programları İletişim Becerileri, Öğrenme Stratejileri, Problem Çözme Becerileri, Grupla Çalışma Teknikleri, Bilimsel Çalışma Yöntemleri, Bilimsel Araştırma Teknikleri ve Sanat eğitimi olarak yapılandırılmıştır. * Temel beceriler kazanıldıktan sonra, Matematik, Fen Bilimleri, Sosyal Bilgiler, Türkçe, Yabancı dil ve Bilgisayar dersleri öğrenci seviyelerine göre uygulamalı olarak verilmektedir. İlk dört yılın sonunda öğrencinin özel yetenek alanı belirlenerek, ileriki yıllarda sadece yetenek alanı/alanlarından eğitim almaya devam etmektedirler.

BİLSEMDE EĞİTİM Bilim ve Sanat Merkezine devam eden öğrencilerin OKS ve LYS‘ deki başarıları ne düzeydedir? Genel zihinsel yetenek alanından alınan öğrencilerin eğitsel ihtiyaçları karşılandığı, ailesel veya kişisel problemler oluşmadığı sürece bu tür sınavlarda başarısız olma ihtimalleri çok düşüktür. Sınava yönelik bir program uygulamamamıza rağmen temel bilimlerde uygulamalı etkinlikler kalıcı öğrenmelerin oluşmasını sağlamaktadır. 2011 OKS ye giren öğrencilerimizin 8.sınıf puan ortalamaları 491 dir. LYS’de öğrencilerimizin çoğunluğu ilk 5000 içerisinde yer alıp, seçkin üniversitelere ve bölümlere devam etmektedirler

BİLSEMDE EĞİTİM Üstün yetenekli bir çocuğun yetişmesindeki kilit nokta saygıdır; farklılığına saygı, fikirlerine saygı, hayallerine saygı. Kabiliyetlerin yeşermesi için özel müfredatlar, hususi yazılımlar ve spesifik programlar yanında huzurlu, emin ve sıcak bir aile ve okul ortamı da gereklidir. Üstün yetenekli çocuklar geleceğin liderleri, bilimadamları, fikir adamları ve sanatçıilarıdır.

BİLSEM’LERİN MİSYONU bireysel yeteneklerinin farkında olmalarını ve kapasitelerini geliştirerek en üst düzeyde kullanmalarını yeteneklerinin ve yaratıcılıklarının erken yaşta fark edilerek geliştirilmesini; sosyal ve duygusal gelişimlerinin de sağlanarak bütünlük içinde değerlendirilmesini; bilimsel düşünce ve davranışlarla estetik değerleri birleştiren, üretken, sorun çözen kendini gerçekleştirmiş bireyler olarak yetişmelerini teknik buluş ve çağdaş araçlar geliştirebilmelerini; üstün yetenekleri doğrultusunda bilimsel çalışma disiplini edinmelerine imkân sağlayan şartların, ortam ve fırsatların oluşturularak çeşitli projeler gerçekleştirmelerini; ulusal ve evrensel değerleri tanımalarını, benimsemelerini, geliştirmelerini ve bu değerlere saygı duymalarını, liderlik, yaratıcı ve üretici düşünce yeteneklerini geliştirmelerini sağlamak ve destek olmak.

Yetenekle Birlikte Gelen Sorunlar Nelerdir? Asenkronize gelişim Yalnızlık ve depresyon Mükemmeliyetçilik (hataya tahammülsüzlük) Çok yönlü potansiyel (öncelik belirleyememe)

Asenkronize gelişim 3 yaşında bir çocuk 7 yaşındaymış gibi mantık yürütebilse de sosyal ve duygusal açıdan 7 yaşında gibi davranmayabilir. “senden beklemezdim” Ayrıca çocuğun davranışları bazen zihinsel yeteneğinin olmadığı biçiminde de yorumlanabilmektedir; bu çocuğa zarar verici bir yaklaşımdır.

Yalnızlık... Kendi kendilerine oyun oynamaktan hoşlanma Kendi oyunlarını icat etme. Arkadaşlık kurmakta güçlük çekme Yaşça büyük kişilerle arkadaşlık kurmaya çalışma Hayali bir arkadaş

Zihinsel yaşıtlar... İlgi alanlarını da paylaşacak bir akran “Aynı derinlikte bir bakış açısına sahip, benzer ilgi alanlarını paylaşan bir akran üstün potansiyelli bu çocukların yalnızlık duygusunu yenmelerinde, sosyal ve duygusal gelişimlerinde önemli bir rol oynamaktadır.”

Gerçek akran bulamayan üstün potansiyelli erkek çocuklar yaşıtlarıyla ya da daha büyük çocuklarla aktiviteler (bloklarla ya da maketlerle birşeyler inşa etmek, elektronik, bilgisayar gibi alanlar) aracılığıyla belli bir dereceye kadar arkadaşlık kurabilirler. Kız çocukları arkadaşlık kurarken karşılıklı duygu ve düşünce paylaşımı daha belirleyici olduğundan üstün potansiyelli bir kız çocuğu için yaşıtlarıyla ya da daha büyüklerle bu tabanda arkadaşlık kurmakta daha çok güçlük çekebilir.

Stres Somut olaylar: Ailede kayıp ya da boşanma, yeni bir yere taşınma, yeni bir kardeş Çevrenin ya da kendilerinin çok yüksek beklentileri Dünyanın gidişatından endişe duymak Aşırı yüklenen anne baba Yeterince disiplin ya da sınır koyulmaması Çok fazla aktivite Kendi seviyesine uygun ortamlar olmaması

Stresi yönetmek için ne yapılabilir? Hayal kurmaya ve dinlenmeye zaman ayırmak: Tempoyu yavaşlatma Çocuğun kendi seçtiği bir hobisi olması Stres yönetiminde model teşkil etme Sadece başarılarından ve zekasından dolayı kendisini değerli hissetmesini engelleme Aktiviteler arasında öncelik sıralaması yapma Kendinizi sorgulama

Mükemmeliyetçilik Çocuğun kafasındaki görüntü ile ürettiği örtüşmeyince denemeyi bırakabilir ya da depresyona girebilir. Bazen mükemmeliyetçilik başarısızlık şeklinde maskelenebilir. “üstün zekalı” ya da “üstün yetenekli” damgası

Anne babalara « 10 ALTIN KURAL » O bir çocuk Tutarlılık Verimli zaman geçirme Baskı Kendini geliştirmesi için destek Kendini tanımasına yardımcı olun; sorular sorun, araştırmaya teşvik edin, imkanlar yaratın. Çocuğa saygı Aşırı yüklenmeyin Okuluyla iletişim halinde olun. Bireysel eğitime ihtiyacı var çocuğunuzun. Baskı yapmayın

ÜSTÜNLER KONUŞUYOR "Bence hiçbir anne baba çocuğuna objektif bakamaz. O yüzden de özel yetenekli öğrencilerin daha objektif kişiler tarafından yönlendirilmesi daha önemli"  SOSYALLEŞME ÖNEMLİ Benim aynı anda pek çok şeyi yapabileceğimden ve test kitaplarına boğulmadan da öss’de başarılı olabileceğimden şüpheliler. Ama ben bunu yapabileceğimi onlara göstereceğim. Yine de çok şükür «hadi oğlum biraz çalış test çöz bırak o gitarı» deseler de sürekli, beni engelleyen bir ailem yok. Anlamıyorlar. Benim öyle bir enerjim var ki öğrendikçe sanki zihnim genişliyor ve daha çok şey öğrenmek istiyorum. Dramayla ilgileniyorum, şan dersleri alıyorum. Benim sözelim kuvvetli diyorum onlara mühendis ya da doktor olmayacağım ki ben, psikoloji okumak istiyorum. Ben ne istediğimi biliyorum. Boşuna baskı yapıyorlar. (radikal gazetesi haberi)

EBEVEYNLERİN KARŞILAŞABİLECEKLERİ SORUNLAR Okulda öğretmenle işbirliği kuramama (mentor) Okuldan ve derslerden sıkılan çocuk Haraketli çocuk- Hiperaktif mi değil mi? Çocuğumdaki farklılıklarla başedemiyorum. Ders çalışmıyor, okulda başarısız. Sorularına cevap veremiyorum; sürekli soruyor ve her şeyi merak ediyor. Mükemmeliyetçi çocuk Yüksek beklentileri olan anne-baba Kardeşler arasındaki sıkıntı

NE YAPILABİLİR? Çocuğa önemli olanın mükemmel sonuçtan çok çaba göstermek olduğu düşüncesini aşılamak; sonuçtan önce çabayı alkışlamak En büyük buluşların hatalar sonucu ortaya çıktığını vurgulamak (Internet) Bir şeyi bir kere deneyerek mükemmele ulaşılamayacağı beklentisini aşılamak ve örneklendirmek- Kendi hatalarınıza gülmek, hata yapma konusunda model teşkil etmek Çocuğa “sen üstünsün”, “sen en akıllısın” , “sen en...sin” tarzı ifadeler kullanmaktan kaçınmak

Hiperaktif mi “Üstün” Yetenekli mi? Her ikisi de aynı anda olabilir Zihinsel olarak yeterince uyarılmıyor ve sıkılıyor olabilir Genellikle üstün yetenekli çocuklarda görülen yüksek enerji düzeyi ile ilgili bir durum olabilir

Hiperaktif mi Üstün Yetenekli mi? Çocuk (TV ya da bilgisayar oyunu dışında) bir aktivitenin başına oturduğunda uzunca bir süre konsantre olabiliyor mu? Kendisine aktivite ile ilgili bir hedef ya da eylem planı belirliyor mu? Zihinsel düzeyine uygun aktiviteler olduğunda tutarlı bir biçimde çalışabiliyor mu? İlgi alanları söz konusu olduğunda yüksek standartlar belirleyip bunlara ulaşmak için çaba gösteriyor mu? Çocuğun davranışları konusunda çevresindeki yetişkinler anlaşmazlık içinde mi (aile, öğretmen)? Çocuk farklı ortamlarda (okul, ev, okul sonrası faaliyetler) farklı davranıyor mu?

Hiperaktif mi Üstün Yetenekli mi? Çoğunlukla “evet”se o zaman çocuk tipik olarak üstün yetenekli çocuklarda görülen davranışlar sergiliyor. Yeterince uyarılmıyor ve sıkılıyor olabilir. Hala şüphe varsa: Fiziksel muayenelerle ve testlerle başka, gizli bir sorun olup olmadığı tespit edilebilir.

Hareketli Çocuk İçin Ne Yapılabilir? Enerjiyi başka alanlara kanalize etme (yüzme, spor) Satranç ya da savaş sanatları (tekvando, karate gibi odaklanma alışkanlığı kazandıracak aktiviteler) Etraftaki uyaran sayısını en aza indirgeme, sade, gözü ve zihni yormayan ortamlar hazırlama (evde kendi odası) Olumlu davranışı ödüllendirme, “yaramaz”, “hiperaktif” gibi olumsuz sıfatlardan kaçınma Beslenme düzeninde değişiklikler (omega 3, balık, yeşil çay, şeker ve fast food tüketimini azaltma) Yeterince uzun süreli gözlem ve çaba önemli: Psikiyatrist son durak olmalı.

Oyun Yetişkinlere önemsiz görünen oyunlar çocuklar için karmaşık öğrenme deneyimleri olabilir. Oyun yaratıcı düşünceyi besler. Sembolik oyun (başka kılıklara kimliklere bürünme, rol yapma gibi) soyut düşüncenin gelişiminde önemli rol oynar.

Oyun... Oyunların her zaman öğretici olması gerekmez. Salt eğlenmek için oynamak da çocuğun ruhsal sağlığı ve zihinsel gelişimi açısından önemlidir. Sıkılmak en büyük yaratıcılık kaynağıdır. Çocuk her sıkıldığında imdadına yetişmeyin. Kendi sıkıntısını gidermesi için zaman ve mesafe tanıyın.

Saygı Çocuğunuzla konuşurken ve onu dinlerken saygıyı elden bırakmayın. “Ben öyle diyorsam öyle” tarzı cevaplar işe yaramaz. Anne baba otoriter bir tutum yerine çocuğa açıklayıcı cevaplar verdiğinde çocuk da daha işbirlikçi bir tutum izleyecektir.

LİSE EĞİTİMİ TUYÇEV TEVİTOL

FİLMLER KİTAPLAR GOOD WILL HUNTING LITTLE MAN TATE Fisun Akarsu- Üstün yetenekli Çocuklar: Aileleri ve Sorunları Metin Uzun- Üstün yetenekli Çocuklar El Kitabı

bitti