TARİHİ YARIMADA ve DEPREM Prof. Dr. Haluk EYİDOĞAN İTÜ Jeofizik Mühendisliği Bölümü 34469 Maslak İstanbul eyidogan@itu.edu.tr H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) Bu sununu hazırlanması sırasında İstanbul Metropoliten alanını için İstanbul Büyükşehir Belediyesi ile birlikte Japonya JICA kurumu tarafından hazırlanan Mikro-bölgeleme raporunda ve BÜ-İTÜ-ODTÜ-YÜ tarafından hazırlanan İstanbul Deprem Master Plan Raporunda verilen belge ve bulgulardan yararlanılmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

İSTANBUL ve TARİHİ YARIMADA İstanbul’un bir “dünya kenti” niteliği kazanması hedef olmalıdır. Bu hedefe varılabilmesi için İstanbul’un çağdaş ve tarihi bir metropol niteliğini bir arada kazanması gerekmektedir Metropoller dünyada cazibe ve çekim merkezi olabilmek üzere projelerle kendilerini yenilemek ve zenginleştirmek için yarış etmektedirler Kentlerin sahip olduğu tarihsel ve kültürel birikim bu aşamada belirleyici unsur ve önemli bir potansiyel olmaktadır Turistler İstanbul’a Bizans ve Osmanlı tarihinin izlerini görmek için gelmektedir Tarihi yarımada (Eminönü ve Fatih) bu anlamda İstanbul için bir avantaj sağlamaktadır Doğu ve Batı kültürlerini barındıran İstanbul’un dünya ölçeğinde öne çıkmasında Tarihi Yarımada’nın birikimi vazgeçilemez ve kaybedilemez bir değerdir Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

Tarihi Dokular ve Bölgeler (Fatih, Eminönü, Galata, Boğaz) İstanbul için potansiyel olarak özel öneme sahip Tarihi Yarımada (Fatih ve Eminönü) deprem riskinin en yüksek olduğu bölgedir. Bu alanlar İstanbul’daki toplam yapılanmış alanın yaklaşık % 9’u (6835 Ha), oluşturmaktadır. Bu alanlarda toplam nüfusun % 6’sı (580000) yaşamaktadır. İstanbul’daki yapıların %11’i (81000) bu tür alanlardadır. İstanbul’daki ağır hasarlı yapıların %13’ü (% 3 Boğaz, % 10 Tarihi Yarımada ve Galata) bu alanlardadır. Diğer bölgelerde olduğu gibi bu bölgelerde de planlara aykırı olarak sonradan yapılmış eklentiler (kaçak katlar vb.), izinsiz değişiklikler (taşıyıcı yapı öğelerinin kesilmesi vb.) olduğu gibi özellikle merkez alanlarda imar planlarındaki kat artışları ile yapı üzerlerine kat ilaveleri veya tarihi yapıların üzerlerine kat ilaveleri de söz konusu olabilmektedir. Yapının güvenliğini azaltan kullanımlar (patlayıcı madde depolanması, aşırı rezonanslı imalat işleri vb.) işyerleri özellikle tarihi merkezi iş alanlarında yaygın olarak görülmektedir. H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır

DEPREM ve TARİHİ YARIMADA Tarihsel ve kültürel değerlerimiz açısından ekonomik ve sosyal dinamiklerin yavaş yavaş yok edici gücü yanı sıra ortaya çıkan diğer bir tehlike unsuru da depremdir Depreme rağmen tarihi ve kültürel değerlerden kimileri etkilenmeden, kimileri tamir edilerek, kimileri yeniden yapılarak zamanımıza kadar ulaşmayı başarmıştır. Tarihi Yarımada hasar açısından 8 alt bölge olarak sınıflandırılabilmektedir. Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

DEPREM ve TARİHİ YARIMADA Geçmiş depremlerin İstanbul’da en çok etkilediği yer Sultanahmet’ten Edirnekapı’ya kadar olan yerler üzerinde olup, bina hasarının tümü Fatih, Edirnekapı, Topkapı, Balat yönlerinde görülmüştür (O zamanlarda diğer bölgelerde fazla yapı yoktu!) İstanbul Master Plan çalışmasına göre bir değerlendirme yapıldığında, acil eylem gerektiren mahallelerin Eminönü ve Fatih’de yoğunlaştığı görülmektedir. Eminönü-Katip Kasım mahallesindeki ağır hasar oranı, İstanbul’daki ortalamanın tam yedi katıdır. Fatih’deki İmrahor ve Hacı Hüseyin Ağa mahallelerinde ise bu oran İstanbul ortalamasının altı katıdır. Fatih-Eminönü klasik anlamda imar planları yapılmş bir ilçeler olmakla birlikte bulundurdukları tarihi miras ve eski yapı konutu stoku nedeniyle koruma amaçlı imar planına acil ihtiyaç gösteren yerlerdir ve bu plan yapılmamıştır. Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) İlçe Adı Mahalle Sayısı Alan (ha) Hektar başına En Yüksek Nüfus Yoğ. Nüfus (Kişi) Nüfus Yoğ. (kişi / ha) Nüfus Yoğ. (kişi / bina) > 500 kişi / ha >700 kişi / ha Yoğ. kişi/ha EMİNÖNÜ 33 508 394 54,518 107 4 EYÜP 20 5,050 450 232,104 46 9 FATİH 69 1,045 25 3 864 394,042 377 12   H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) JEOLOJİ İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) EĞİM İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) YÜKSEKLİK İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

TARİHİ YARIMADANIN ZEMİN AÇISINDAN HASSAS BÖLGELERİ Çemberlitaş Beyazıt alt bölgesi. Bu bölgenin bir vadi olduğu, doldurularak düzeltilmiş olması ayrıca toprak yapısının kil ve marndan oluşmasının hasarın yüksekliğinde etken olduğu söylenebilir. Birinci bölge ile Haliç kıyıları arasında kalan bölgededir. Beyazıt-Aksaray-Saraçhane arasındaki üçgen alandır. Bu alanda jeolojik yapı farklılık göstermektedir. Hasarın bir kısmı kil ve marn zemin üzerinde yer alırken, diğer bir kısmı genelde pek fazla hasarın gözlenmediği grovak ve killi şist zeminde yer almıştır. Ancak Aykut Barka’nın mikro bölgeleme haritası dikkate alındığında bu alt bölgenin kalın yapay örtü olarak tanımlanan alanda yer alması, yine dolgu alanların hasar üzerindeki etkisini yansıtmaktadır. Sultanahmet-Ahırkapı aksıdır. Burada yine eğimli alanların ve heyelan bölgelerinin varlığı ve zeminin kil ve marn’dan oluşmuş olması diğer hasar nedenleri ile paralel özellikler göstermektedir. Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

TARİHİ YARIMADANIN ZEMİN AÇISINDAN HASSAS BÖLGELERİ Haliç kıyısı ve Marmara sahili boyunca dolgu alan üzerinde yer alan yapılar bölgesidir. Dolgu alanların şiddet arttırma özelliği nedeniyle bu bölgede hasarlar artmıştır. Vatan caddesi boyudur. Vatan caddesinin bir dere yatağı olmasının ve alüvyon zeminden oluşmasının hasar üzerinde etkin olması muhtemeldir. Fevzi Paşa aksı çevresidir. Bu bölgedeki diğer hasar alt bölgelerinin ise heyelan alanları ve topoğrafya haritasında oldukça eğimli alanlarla örtüştüğü tespit edilebilmektedir. Samatya’nın eğimli alanlarıdır. Heyelan alanları ile örtüşme gözlenmektedir. 1509, 1719, 1754, 1766 depremlerinde hasar gören yapıların dağılımı irdelendiğinde de 1894 depreminde hasar gören bölgeler ile benzerlikler taşımaktadır. Bu göstergeler gelecek bir depremde de aynı bölgelerin risk altında olduğunu yansıtmaktadır Kaynak: İstanbul Deprem Master Planı’ndan değiştirilerek alınmıştır H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) BİNA SAYISI İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) YAPI YÜKSELTİ 1-3 KAT İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) YAPI YÜKSELTİ 4-7 KAT İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) YAPI YÜKSELTİ 8-15 KAT İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

YOL GENİŞLİKLERİ (Metre) İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

YOL YOĞUNLUĞU (metre/hektar) İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) BETONARME KARKAS YAPI İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) NÜFUS /MAHALLE İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

GAZ ŞEBEKESİ YOĞUNLUĞU İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) NÜFUS YOĞUNLUĞU İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

FATİH Kaynak: JICA-İBB Mikrobölgeleme Raporu H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) Kaynak: JICA-İBB Mikrobölgeleme Raporu

EMİNÖNÜ Kaynak: JICA-İBB Mikrobölgeleme Raporu H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) Kaynak: JICA-İBB Mikrobölgeleme Raporu

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) AĞIR HASAR (%) İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

Öncelikle İncelenmesi Gereken Alanlar Kaynak: JICA-İBB Mikrobölgeleme Raporu H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) AĞIR HASAR (%) İBB-JICA H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) BÜ-YTÜ H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

Doğal Gaz Hattı Hasarları Kaynak: JICA-İBB Mikrobölgeleme Raporu Doğal Gaz Hattı Hasarları H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) SONUÇLAR İstanbul için özel öneme sahip Tarihi Yarımada deprem riskinin en yüksek olduğu bölgedir. Nüfus yoğunluğu Fatih için ortalama 377 kişi/ha, en fazla 864 kişi/ha olup etkin afet yönetimi için çok yüksektir. Yolların %75’i 6 metreden daha dardır. Yapı yoğunluğu ortalama 30 bina/ha’dır. Yanaşık düzen yapı yoğunluğu çok yüksektir. Beklenen depremde ağır hasarlı yapı oranı Fatih için %16, Eminönü için %14 dür. Can kaybı oranı ise sırayla %4.6 ve %1.6 olacaktır. Doğal gaz boru hatlarında hasar oranları %20-25 arasında olacaktır. H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)

H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ) ÖNERİLER Mevcut veriler Fatih başta olmak üzere tarihi yarımadada deprem kayıplarının çok fazla olacağını göstermektedir. Deprem Zararlarının en aza indirilebilmesi için ivedi önlemler alacak şekilde bir Risk ve Afet Yönetimi çalışması başlatılmalıdır. İlçe bazında daha ayrıntılı sismik bölgelendirme ve afet senaryo planları yapılmalıdır. Seyreltme ve Açık alan yaratılması için arazi kullanım planları yeniden oluşturulmalıdır. Ulaşım sistemi ve acil durum stokları yeniden ele alınmalıdır. Bina envanteri ve nüfus verileri daha doğru hale getirilmeli ve CBS ‘ne işlenmelidir. Koruma amaçlı imar planı etkin olarak uygulanmalıdır Yapıların güçlendirilmesi ve güçlendirilemeyenlerin kamulaştırılması için ‘kentsel dönüşüm uygulaması’ için çalışmalar ivedi olarak başlamalıdır. H. Eyidoğan, Tarihi Yarımada ve Deprem (İTÜ)