Çocukluk Döneminde Bedensel, Bilişsel ve Sosyal Gelişim Dr.Mustafa Ergün

7-11 yaşları arası çocukluk dönemidir 7-11 yaşları arası çocukluk dönemidir. İngilizler buna orta çocukluk (middle childhood) derler ve hatta bazı gelişim psikolojisi uzmanları bu dönemi erken ortaçocukluk (early-middle, 7–9 yaşlar) ve geç ortaçocukluk (late-middle, 10–11 yaşlar) olarak ikiye ayırırlar. Bu dönemdeki büyüme, erken çocukluk dönemindekine göre daha yavaştır.

Bu dönem çocuklarındaki bedensel gelişme cinsiyet, etnik köken, genetik, hormanlar, beslenme, çevre, hastalıklar ve sakatlıklar giibi birçok değişkene bağlıdır. Bu dönemde bazı temel gelişim aşamalarından geçilir, ama bütün çocuklar aynı anda geçmezler. Kızların çoğu 9-10 yaşlarında bir ön ergenleşme büyümesi (preadolescent growth) yaşarken, bu oğlanlarda 11-12 yaşlarında görülür.

Bedensel değişimler Orta çocukluk döneminin başlamasıyla çocuklar daha ince ve atletik bir vücuda sahip olurlar. Kızlar ve oğlanlar aynı vücut şekline sahiptir ve erinliğe (puberty) ulaşıncaya kadar böyle devam eder; daha sonra kızlarla erkeklerin bedenleri farklılaşır. Erinliğe girdikten sonra ikincil cinsel özellikler olan göğüsler, kadınsı kıvrımlar, daha farklı bir ses, erkeklerde omuzların genişlemesi gibi özellikler gelişir ve kadın vücudu erkek vücudundan hemen ayrılır.

Bu dönemde çocuklar bebek dişlerini döküp yeni dişler çıkarırlar. Erinlik dönemindeki kızlar, yaşıt oğlanlardan daha iridirler. Ancak oğlanlar erinliğe girip cinsel olgunlukları geliştikçe bedenleri de gelişir ve yaşıt kızlardan daha iri olmaya başlarlar.

Beyin ve merkezi sinir sistemi gelişimi Erken çocukluğun başlamasıyla beyin büyümesinde bir hızlanma olur ve 8-9 yaşında yetişkin boyutuna ulaşır. Beyin büyümesi özellikler planlama, akıl yürütme, sosyal yargılama, ahlaki kararlar verme gibi faliyetleri kontrol eden ön loblarda (frontal lobes) olur. Çocuklar somut işlemler dönemine 7 yaşından itibaren girerler. Artık beyin ve sinir sistemi çok sayıda nöral bağlantılar kurabilecek düzeye gelmiştir. Böylece çocuk dünyayı ben merkezci ve sihirsel açıdan algılama ve düşünmeyi bırakıp, daha somut ve sistemli düşünmeye başlar.

Hareket becerileri (Motor skills) Çocuklar koşmayı, atlamayı, sıçramayı, atmayı, yakalamayı, tırmanmayı, denge kurmayı seveler. Basketbol oynamayı, bisiklete binmeyi, patenle kaymayı, karate dersleri almayı, bale ve jimnastik dersleri severler. Okul yaşındaki çocuklar daha hızlı, daha güçlü, koordinasyonları daha yüksek çocuklar haline gelir. Bu nedenle orta çocukluk yılları büyük hareket faaliyetlerinin daha baskın olduğu dönemdir.

Hareket becerileri (Motor skills) Çocuklar ellerini değişik şekillerde kullanmayı severler. İnce hareket becerileri dediğimiz kesme, yapıştırma, çizme, boyama, kalıp çıkarma, yazma, ayakkabı bağlama, düğümleme, düğüm çözme, diş fırçalama gibi hareketleri yapmayı severler. Piyano, viyolin, flüt ve diğer enstrümanlarla müzik dersi almayı da severler ve başarabilirler. Dolayısıyla eğitim-öğretim açısından çok gerekli olan bu beceriler, bu dönemde gelişir ve olgunlaşır.

Çocuklukta sağlık sorunları Şişmanlık (obesity), bir kişinin ideal kilosundan %20 ve daha fazla daha ağır olmasıdır. Okul yıllarındaki öğrencilerin en önemli sorunlarından biridir. Bu durum, yetişkinlik yıllarında kalp, yüksek tansiyon ve şeker gibi sorunlara yol açabilir. Yetişkin şişmanlarla çocuk şişmanlar aynı sağlık risklerini taşımasa da, daha çocuk yaşlarda iken yeme ve spor alışkanlıklarına dikkat etmek gerekir. Orta çocukluktaki sakatlık ve ölümlerin çoğu kazalardaki yaralanmalardan meydana gelir; bu yaştaki çocuklara yetişkinler çok iyi rehberlik etmelidir.

Orta Çocuklukta Bilişsel gelişim Okul çağındaki çocuklar, okul öncesindekilere göre çok fazla konu üzerinde daha sistematik düşünürler. Daha büyük çocuklarda kendi iç dünyaları hakkında daha yoğun bilme ve hissetme (metacognition) vardır. Problem çözme becerileri de daha fazla gelişmiştir. Piaget, 7-11 yaşlar arasını somut işlemler dönemi (concrete oprational stage) olarak adlandırır. Burada mantıklı ve soyut düşünce yoktur. Okul çağı çocukları sınıflandırma (özelliklerine göre gruplandırma), sıraya koyma (mantıksal düzene koyma) faaliyetleri gelişir. Büyük çocuklar sebep-sonuç ilişkilerini anlayabilir ve matematik ve fen bilimlerini kavrayabilir. Şartlar değiştiğinde de bir kişinin veya şeyin aynı kalması (stable identity) bu dönem çocuklarının anladığı bir başka durumdur.

Piaget’ye göre, çocuklar somut işlemler döneminin başında korunum (conservation) özelliğini, yani fiziksel özellikler şekil ve görünüş değiştirmesine rağmen aynı kalırlar anlayışını kazanırlar. Okul öncesi çocuklarından farklı olarak bir miktar çamur değişik şekiller alsa da miktarı değişmez anlayışına ulaşırlar. Okul yıllarından itibaren başkalarının görüş, duygu ve arzuları olduğunu ve olabileceğini öğrenirler.

Hafıza (Memory) Küçük çocuklardan daha iyi hatırlıyorlar. Hafıza geliştirme stratejileri (mnemonic devices) geliştiriyorlar. (komik şiirler, akronimler, ezberleme kolaylıkları, H2SO4) İşbirlikli öğrenme (Cooperative learning), Childhood intelligence Zihin yaşı (mental age), kronolojik yaş (chronological age) intelligence quotient (IQ). Temel zeka (basic intelligence, academic IQ) Uygulamalı zeka (applied intelligence, practical IQ) Çoklu zeka (multiple intelligences)

PSİKOSOSYAL GELİŞME Erikson’a göre, orta çocukluk döneminde birinci görev çocuğun sosyal yeterlik (industry, the feeling of social competence) duygusunu kazanmasıdır. Yarışmalar (atletizm, adrenalin artırıcı gözüpek faaliyetler) ve sayısız sosyal uyumlar (social adjustments), arkadaş kazanma ve arkadaşlıkları sürdürme bu dönemin ana özellikleridir.

PSİKOSOSYAL GELİŞME Orta çocuklukta kendi kavramı (self-concept) Bu dönemde sosyal yeterlik kazanan çocuk, kendini olumlu değerlendirir ve kendine güven (self-confidence) kazanır. Bu gelişme daha sonraki birçok başarının ve sağlıklı sosyal ilişkilerin de temelidir. Özsaygı (self-esteem) Birçok oğlan ve kız bu dönemde kendilerinin farkına varırlar, kendilerini anlarlar, kendilerini değerlendirirler ve kendilerini kontrol ederler. Kendilerini seven ve destekleyen bir aile, öğretmenler, arkadaşlarla bu gelişim daha kolay ve sağlıklı olur. Çocuğun kendi kavramı öz saygı, öz değerlendirme, kendini değerli görme, kendine güvenme, kendini düzene koyma gibi faaliyetlerle gelişir.

Sosyal biliş (Social Cognition) Çocuk büyüdükçe sosyal kuralları ve davranışları tecrübe ile öğrenir. Sosyal ilişkiler, olgular, başkalarının duyguları çocuk tarafından anlaşılır ve buradan sonuçlar çıkarılır. Bu yaştaki çocuklar arkadaş grupları (peer-group) oluştururlar. Okul çağındaki arkadaş ilişkileri de çocukların sosyal hayatın inceliklerini öğrenmesinde önemli rol oynar. Orta çocuklukta aile ilişkileri Okul çağı çocukları eskisi kadar evde vakit geçirmese de, her türlü gelişim açısından ev ve aile hayatı hâlâ çok önemlidir. Aile ilişkileri anne-baba ve kardeşlerle (varsa diğer akrabalarla) ilişkileridir. Burada ebeveynin ve ailenin kural ve sınırlandırmalarına uymayı öğrenir. Orta çocukluk çok önemli bir geçiş dönemidir.

Anne babaların çocuklarla geçirdikleri zamanın miktarından çok kalitesi önemlidir. Disiplinin bir kısmı ahlak, kendini kontrol, sosyal değerler vs olarak aile içinde öğretilir. Özellikle aynı cinsiyettekilerin arkadaşlığı orta çocukluk döneminde yaygındır. Arkadaşlıklar, çıkarlar üzerine değil, benzerlikler üzerine kuruludur. Bu dönem arkadaşlıklarında bir grup baskısı (peer pressure), grup kurallarına uyma zorunluluğu bazen olumsuz olarak değerlendirilmektedir. Çocuklar bazen grup baskısı ile sigara, alkol, hırsızlık, yalan söyleme gibi alışkanlıklar kazanabilirler.

Orta çocuklukta cinsellik Freud bu dönemi cinselliğin gizlenmesi (sexual latency) dönemi olarak adlandırmasına rağmen, bugünkü gelişim psikologları bunu pek desteklemiyorlar. Cinsel merak ve deneyimler ilkokul yılları boyunca artar. Erken ergenlik (Preadolescence), genellikle 10-11 yaşlarında olur.

Orta çocukluktaki stres kaynakları İlkokullardaki kızlar ve oğlanlar çevrelerindeki stres kaynaklarıyla baş etmekte zorlanırlar. Ev ödevleri, arkadaş bulma ve sürdürmedeki zorluklar, komşu ve okul değiştirme, anne-babaların zor istekleri gibi durumlar çocuklarda sıkıntı meydana getirir. Maalesef bazı çocuklar anne-babanın boşanması, bedensel ve cinsel istismar gibi daha sert sıkıntılarla uğraşmak zorunda kalırlar.

http://fotogaleri. gazetevatan. com/big. asp http://fotogaleri.gazetevatan.com/big.asp?get=22509_4266_11052012_10.jpg

Çocuğun cinsel istismarı (Child sexual abuse) Çocuğun cinsel istismarı, onu duygusal olarak çok yaralar. Onlu yaşlarda veya yetişkinliğin başında çocuğu zorla cinsel ilişkiye zorlamak olarak tanımlanan istismar, bütün insanlığın gözünde büyük bir suçtur. Pedofiller ruhsal olarak hasta kişilerdir ve çoğu zaman çocuğun yakın çevresindedirler. Anne-babalar çocuklarını bu gibi durumlara düşmemek, eğer düşerlerse nasıl kurtulacakları konusunda eğitmelidirler