TRİLAMİNAR GERM DİSKİ (GELİŞİMİN ÜÇÜNCÜ HAFTASI) BÖLÜM 4 TRİLAMİNAR GERM DİSKİ (GELİŞİMİN ÜÇÜNCÜ HAFTASI) Gastrulasyon:Emriyonik Mezoderm Ve Endodermin Oluşumu

Üçüncü haftanın en önemli olayı,embriyonun her üç germ yaprağının oluşması ile sonuçlanan GASTRULASYONDUR. Gastrulasyon epiblastın yüzeyinde primitif çizginin oluşmasıyla başlar. Başlangıçta çok belirgin olmayan primitif çizgi(şekil:4.1). 15-16 günlük embriyoda primitif oluk adı verilen sığ bir oluğun iki yanı boyunca uzanan daha kabarık bölgeler halinde seçilir(şekil:4.2A).primitif düğüm olarak bilinen primitif çizginin sefalik ucu, primitif çukuru çevreleyen hafifçe yükselmiş bir bölgeden meydana gelir. Primitif oluk bölgesinden geçen transfers kesitlerde,bu bölgedeki hücrelerin apikal bölgelerinin bazı bölgelerine oranla daha dar olduğu ve epiblast ile hipoblast arasında yeni bir kat oluşturdukları görülür.

Gastrula hücresi

Epiblast hücreleri, mezoderm ve intraembriyonik endodermi oluşturmak üzere primitif çizgiye doğru göç ederler( şekil:4.3).Primitif çizgi bölgesine ulaştıklarında biçimleri değişip bazalde geniş,apikalde dar hücreler haline gelirler.Bu hücreler daha sonra epiblasttan ayrılıp, primitif oluk boyunca epiblastın altına kayarlar.Hücrelerin bu şekilde içe doğru olan hareketine invajinasyon denir. İnvajine olan hücrelerden bazıları embriyonik endodermi oluştururken,bazıları da endoderm arasına yayılarak mezodermi yaparlar. Epiblast içinde kalan hücreler de daha sonra ektodermi meydana getirirler.Görüldüğü gibi, gastrulasyon olayı ile epiplast embriyonun her üç germ yaprağının(ektoderm,mezoderm ve endoderm) kaynağıdır. Epiblast ve hipoblast tabakaları arasına giren hücrelerin sayısı arttıkça sefalik ve lateral yönlere doğru yayılmaya başlar.Hücreler giderek embriyonik diskin sınırları dışına göç ederek vitellüs kesesi ve amniyonu çevreleyen ekstraembriyonik mezoderm ile birleşirler.Sefalik yönde ,prokordal plağın iki yanından geçerek bu bölgenin önünde birleşir ve kardiyojenik ve ya kalp oluşturucu plağı meydana getirirler(şekil:4.3A)

İkinci haftanın sonunda bir implantasyon sahasının şematik görünümü Şekil:4.1

notokordun oluşumu Primitif çukurdan invajine olan prenotokordal hücreler sefalik yönde,prekordal plağa ulaşana kadar göç ederler (şekil.4.3).Bu prenotokordal hücreler,embriyonunorta hattı kısa bir süre için, notokordal plağı oluşturan iki hücre tabakasından ibaret olacak şekilde hipoblasta karışırlar(şekil:4.3B ve C) Hipoblastın yeri, primitif çizgiden içeriye doğru hareket eden endoderm hücreleri tarafından doldurulurken notokordal plağın hücreleri çoğalır ve endodermden ayrılır. Bunlar daha sonra nöral tüpün altını döşeyen ve aksiyel iskelet için bir temel teşkil eden solid bir hücre kordonu oluştururlar.

Bu yapıya kalıcı(definitif) notokord denir. Kloakal membran embriyonik diskin kaudal ucunda ortaya çıkar. Gelişimin 16. günü civarında,kloakal membranın ortaya çıkmasıylaeş zamanlı olarak vitellüs kesesinin arka duvarında,allantoenterik divertikül ve ya allantois adı verilen bir divertikül gelişir ve bu divertikül bağlantı sapının içinedoğru büyür.

(Şekil:4.2) 16 günlük bir embriyodagerm diskinin dorsal yüzünün şematik görünümü 15.Günde primitif çizginin kranial bölgesinden geçen transvers kesit

Allantois bazı alt grup vertebralılarda renal sistemden atılan artıklar için depo görevi yapar.İnsanda rudimentler bir yapı olarak kalır;ancak mesaneninbazı doğumsal anomalilerinde rol oynar. Başlangıçta yassı ve hemen hemen yuvarlak olan embriyonik disk giderek uzar,sefalik bölgede geniş,kaudal uçta dar biçim alır.

Klinik Gastrulasyonun başladığı dönem olan gelişimin 3.haftasının başları teratojenik etkilere çok hassas olunan bir evredir. Bu evrede,gözler ve beyin gibi çeşitli organ sistemlerinin kaderleri belli olur ve bu hücre toplulukları,teratojenler tarafından tahrip edilebilir.Örneğin, bu safhada yüksek alkol alımının,germ diskinin ön-orta hattındaki hücreleri öldürerek kraniyo fasiyal yapıların orta hattında bir eksiklik oluşturması holoprozensefali ile sonuçlanabilir.

holoprozensefali

Böyle bir çocukta ön beyin küçüktür,iki lateral ventrikül sıklıkla tek bir ventrikül halinde birleşmiştir ve gözler birbirine yakındır(hipotelorizm).

holoprozensefali Holoprozensefali:böyle bir çocukta ön beyin küçük,gözler birbirine yakın(hipotelorizm) …

Bu evre fertilizasyondan sonraki ikinci haftaya ve bu nedenle de son adet tarihinden itibaren 4 hafta sonrasına uyar.Bundan dolayı, kadın hamileliğinin farkında olmaya bilir,menstruasyonunun gecikmiş olduğunu ve kısa bir süre sonra başlayacağını düşünür. Sonuçta,gebe olduğunu bilmediği için normalde almayı düşüneceği gerekli önlemleri alamayabilir.

Gastrulasyon, genetik ve ya teratojenik nedenlerle bozulabilir Gastrulasyon, genetik ve ya teratojenik nedenlerle bozulabilir. Kaudal disgenezis(sirenomeli) emriyonun en kaudal bölgesindeki mezodermin yetersizliğiyle karakterize bir sendromdur. Primitif çizgi,sakrokoksigeal teratom olarak bilinen ve sıklıkla her üç germ tabakasından köken almış dokular içeren tümörler oluşturabilir. Yeni doğanların en sık görülen tümörü olan sakrokoksigeal teratomun insidansı 37.000 doğumda birdir.

sirenomeli:embriyonun en kaudal bölgesindeki mezodermin yetersizliğiyle karekterize bir sendromdur

Kaudal disgenezis (sirenomeli) sendrromu

Sakrokoksigeal teratom Tümörlü kız çocuk Tümörlü erkek çocuk

Trofoblastların ileri gelişimi Üçüncü haftanın başlarında trofoblastlar sinsitiyum tabakasıyla çevrelenmiş sitotrofoblastik çekirdekten meydana gelmiş primer villuslarla karakterizedir. Gelişimin daha ileri dönemlerinde mezodermal hücreler primer villusların içine girerek desiduaya doğru büyümeye başlarlar. İçten dışa doğru sırasıyla mezodermal merkez(kor) sitotrofoblast ve sinsityotrofoblastlardan oluşan bu yeni yapıya sekonder villus adı verilir..

Üçüncül haftanın sonlarına doğru, en içteki mezodermal hücreler kan damarları ve kan hücrelerine farklanarak villöz kapiller sistemi oluştururlar.Bu yapı artık tersiyer villüs veya kalıcı plasental villüs olarak bilinir. Tersiyer villusların içindeki kapiller, daha sonra koriyon plağı ve bağlantı sapı mezoderminden gelişen kapillerle ilişki kurarlar.bu damarların intraembriyonik dolaşım sistemi ile birleşmesiyle, plasenta ve embriyo birbiriyle birleşmiş olur. Böylece gelişimin 4. haftasında kalp atımları başladığında, villöz sistem embriyonun gereksinimi olan besleyici maddeleri ve oksijeni sağlamaya hazır durumdadır.

Anne ile yavru arasında madde alışverişini sağlayan kök villüs ve serbes villüslerdir. 19-20 gün dolaylarında embriyo genişlemiş koriyon boşluğu içinde kendi sitotrofoblast kabuğuna ince bir bir bağlantı sapı ile bağlı olarak bulunur. Bağlantı sapı, gelişimin ileri dönemlerinde plasenta ile yavru arasındaki bağlantıyı sağlayan GÖBEK KORDONUNU oluşturur.

özet 3.haftanın en belirleyici olayı gatrulasyondur. Gastrulasyon primitif çizginin belirlemesiyle başlar Primitif çizginin sefalik ucu genişleyerek primitif düğümü yapar. Epiblast hücreleri, primitif çizgi ve düğüm boyunca invajine olarak iki yeni hücre tabakasını yani endoderm ve mezodermi oluştururlar. İntraembriyonik mezodermal germ tabakasının hücreleri, yolk kesesi ve amnionu örten ekstraembriyonik mezodermle ilişki kurana kadar,diğer iki germ tabakası arasına göç ederler.

Üçüncü haftanın sonunda üç esas germ yaprağı olan ektoderm,mezoderm,endoterm oluşur. Bundan sonra doku ve organların farklanması başlar.

Embriyo embriyo