Uz. Fzt. Duygu KORKEM GÜVEN SEREBRAL PALSİ HAKKINDA BİLGİLENDİRME-FİZYOTERAPİST GÖZÜYLE III Prof. Dr. Mintaze KEREM GÜNEL (Danışman) Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Serebral Paralizi Ünitesi, Ankara. Hazırlayanlar Uz. Fzt. Özgün KAYA KARA Uz. Fzt. Duygu TÜRKER Uz. Fzt. Cemil ÖZAL Uz. Fzt. Duygu KORKEM GÜVEN Uz. Fzt. Ayşe NUMANOĞLU

SP’ ye EŞLİK EDEN SORUNLAR

SP’DE FİZİKSEL SORUN MUTLAKA GÖRÜLÜR SP’DE FİZİKSEL SORUN MUTLAKA GÖRÜLÜR. ANCAK EŞLİK EDEN DİĞER SORUNLAR HER ÇOCUKTA GÖRÜLMEZ.

ZİHİNSEL sorunlar En ciddi sorunlardan biridir. SP’li çocukların yaklaşık %30 - %50 oranında rastlanır. Çeşitli derecelerde öğrenme güçlükleri de ilave edildiğinde bu oran %75’e yükselmektedir. Kaslarında sertlik olan çocuklarda daha sık rastlanmaktadır.

SP’li çocuklarda motor bozukluklar ile birlikte aşağıdaki duyu algı sorunları görülebilir: Dokunmaya, sıcağa, soğuğa aşırı tepki gösterme ya da bu duyuları hissetmeme, Derin duyu hissi: kas, kiriş, bağlar ve eklemlerden gelen bilgileri kullanarak vücut kısımlarının duruşu hakkında bilgi veren duyuda yetersizlik nedeni ile kendi konumunu tam algılayamama Çocuğun kendi vücut bölümleri ve pozisyonu hakkında ne kadar bilgi sahibi olduğu gelişimi açısından oldukça önemlidir. SP’li çocuklarda bu duyularda etkilenim görülebilir.

GÖRME BOZUKLUKLARI %40’ında görme bozuklukları, %7’ sinde ciddi görme sorunları, Sık karşılaşılan görme bozuklukları: Görme alanı eksikliği, Beyinden kaynaklanan körlük Miyopi, Şaşılık, Gözde titreme (nistagmus)

Görme kusurları düzeltilmediği takdirde çocuğun hem günlük yaşamındaki başarısı hem de eğitim programların başarısı aksar. Göz ve görme sorunları için muhakkak göz hekimine başvurmalıdır.

Görmeyi geliştirme konusunda öneriler: Çocuğun çevresini tanıması için, işitme, dokunma, koku ve tat alma duyularını kullanmasını sağlayın. Yüzünüzü çocuğa yaklaştırarak konuşun. Ellerini orta hatta birleştirmesini kolaylaştırın, oyunlar ve oyuncakları bu konumda kullanın. Bulunduğu ortamın sade ve basit olmasına dikkat edin. Çevrede fazla eşya veya cisim koymayın ki, görsel karmaşa yaşamasın.

İŞİTME BOZUKLUKLARI %25’inde işitme bozukluğu görülür, İşittiğini tanımama ve bazı sesleri duymama sık karşılaşılan sorunlardandır.

İşitme kaybına erken dönemde tanı konması ve tedavisinin planlanması, çocuğun ileri dönemde karşılaşabileceği dil ve konuşma bozukluklarının önlenmesinde anahtar rol oynar. İşitme kaybı olan bir çocukta yapılması gereken en önemli uygulamalardan bir tanesi, çocuğun işitme kaybına uygun işitme cihazının önerilmesidir.

KONUŞMA BOZUKLUKLARI: Genellikle ağzın motor bozukluklarıyla birliktedir. Olguların %25- %50 sinde görülür.

SP’li çocukların %20’i sözel iletişim kuramayacak şekilde ciddi iletişim sorunları yaşamaktadır. SP’li çocukların hareket sınırlılığı olduğu için çevredeki bireyler ile iletişime geçme konusunda sıkıntı yaşadıklarında daha karmaşık konuşma içeren dil becerileri geliştiremeyebilirler. Zihinsel engel ile ilişkili olarak iletişim ile birlikte dil bozuklukları da görülür.

Öneriler: Konuşma sırasında kullanılan kasların kuvvetlendirilmesi için bazı egzersizler önerilebilir (kelime tekrarlama, gülümseme, ağız açıp-kapama, dil hareketleri, vb). Resim kartları kullanılarak bireyin kelime haznesinin arttırılmasına yardımcı olunabilir.

Sözel iletişim kurulamayan ağır vakalarda işaret dili, iletişim tahtaları (resim, kelime, harf içeren) ve/veya bilgisayar yardımı ile çocuğun iletişim kurması sağlanabilir. Çalışma kitapları ile nesne isimleri, okuma çalışması, yazı yazma ve dinleme becerileri geliştirilebilir. Uygun koşullarda bilgisayar programları da kullanılabilir.

Ağızla ilgili (oral) MOTOR sorunlar SP’li çocukların %90 ‘ında görülür. SP tipine göre farklı derece ve şekillerde etkilenebilir. Ağzını tam kapatamama, dilini ileri geri hareket ettirememe, yetersiz dil hareketi, yutma işlevinde koordinasyon bozukluğu, konuşma ve beslenme güçlükleri görülebilir.

Ağız bölgesinde motor yetersizliği görülen çocukların %10’unda salya akması görülür. Bu durum sosyal uyumu olumsuz yönde etkiler. Bu çocukların terapisinde pozisyonlama, aile eğitimi ve destekleyici bilgilendirme önemlidir. Çok ileri ve ağır vakalarda mideden besleme (gastrostomi) ve reflü tedavisi ile çocuk ve ailenin yasam kalitesini arttırmak amaçlanmalıdır.

Yutma ve salya sorunu olan SP’li çocuklar mutlaka yutma bozuklukları ile ilgilenen bir uzman tarafından değerlendirilmelidir.

DİŞ sorunları: SP’li bireylerde sıklıkla görülen ; Diş çürükleri, Diş eti hastalıkları, Diş yapısında bozukluklar, Kontrolsüz salya akısı ve dudak kapanış yetersizliği, Diş gıcırdatma, Çene eklemi sorunları, Diş sürme sorunları olarak sayılabilir.

Ağız ve diş bakımı: Dişler Forlu bir diş macunu ile her gün fırçalanmalı. Normal fırça kullanamayan çocuklara fırçalama işlemini elektrikli diş fırçası kolaylaştırabilir. Eğer fırçalanma mümkün değilse gazlı bez veya parmak şeklinde fırçalarla temizlik yapmak mümkün olabilir.

Fırçalama işlemini kolaylaştırmak için: Kavrama yeteneği az olan çocuklarda fırçanın sapı tenis topu, plastik el yastıkları gibi malzemelerle kalınlaştırılabilir, Fırça çocuğun eline geniş yüzeyli elastik bir bantla tutturabilir,

Çocuğunuz ağzını açmakta zorlanıyorsa tahta bir çubuğun etrafına bez sarılarak çocuğun bunu ısırması sağlanıp dişler bu şekilde fırçalanabilir. Diş fırçalaması için en uygun yer çocuğunuzun kendini rahat hissettiği ve sizin fırçalama işlemini en iyi yapabileceğiniz yerdir.  Fırçalama hangi pozisyonda yapılırsa yapılsın önemli olan çocuğun kafasının iyi bir şekilde desteklendiğinden emin olunmasıdır.

EPİLEPSİ (SARA) NÖBETİ SP’li olguların yaklaşık %35 inde görülür, Kontrol altına alınamayan epileptik nöbetler özellikle çocuğun zihinsel alanda gelişimini olumsuz etkiler.

Epilepsi (Sara) Nöbetinin Belirtileri Yoğun ve genel kas kasılmaları görülebilir, 10-20 saniye kadar nefesi kesilebilir, Vücudunda ve yüzde morarma gözlenebilir, Kısa ve genel kas kasılması, sesli nefes alma, aşırı tükürük salgılaması, altına kaçırma görülebilir, Çocuk dilini ısırabilir, başını yere çarpıp yaralayabilir, aşırı kontrolsüz hareketler gözlenir, Sonrasında çocuk uyanır, şaşkındır, nerede olduğundan habersiz, uykulu olabilir.

Bazı çocuklarda, epilepsi nöbeti aşağıdaki hafif belirtilerle görülebilir; Bir noktaya doğru dalgın bakış ve kişinin hayal alemine dalmış gibi görünmesi, İstemsiz mimik ve hareketler, dudak ısırma gibi hareketler, Anlamsız konuşma ve tekrarlayan hareketler, Dikkati dağıtacak derecede bellek yitimi

Nöbet anında yapılması ve yapılmaması gerekenlere ilişkin bazı basit kurallar Nöbete engel olamazsınız. Nöbetin kendi sürecini tamamlamasını bekleyin. Tehlike olmadıkça onu taşımaya çalışmayın. Başını ve kollarını ritmik olarak bir yerlere vuruyorsa battaniye, ceket vb. malzemelerle destekleyerek kendisini yaralaması engelleyin. Çocuğun yumruk şeklindeki ellerini zorla açmaya çalışmayın. Ağzına kaşık ya da parmağınızı sokmaya çalışmayın

Çocuğu yere yatırın, yaralanmalara karşı koruyun Çocuğu yere yatırın, yaralanmalara karşı koruyun. Yakınında ona zarar verebilecek, yaralanmaya neden olabilecek nesneleri ortadan kaldırın. Çocuğu yan döndürüp tükürüğünün dışarı akması ve daha rahat nefes alıp vermesi için başını hafif yana eğin.

SOLUNUM sorunları: Solunum kaslarında kontrolün yetersizliği sebebiyle solunum sıkıntısı oluşabilir. Yutma sorunu olan çocuklarda akciğerlere yemek atığı kaçması nedeniyle zatürrie gelişebilir. Tekrarlı solunum yolu enfeksiyonları çocukluk dönemi boyunca genel durumu olumsuz yönde etkileyebilir. Beraberinde omurga eğriliği (skolyoz) varsa solunum işlevlerini daha bozabilir.

BOŞALTIM SİSTEMİ sorunları: SP’li çocukların sağlıklı yaşıtları ile karşılaştırıldığında mesane ve barsak kontrolünü daha ileri yaşlarda kazandıkları, idrar yolu enfeksiyonlarının ve kazbızlığın daha sık görüldüğü bildirilmektedir.

Mide-barsak sorunları Spastisite nedeniyle artan karın içi basıncı, sırt üstü poziyonda uzun süre kalma gibi nedenlerle mideden yemek borusuna geri kaçış (gastroösefajial reflü) görülebilir. Yetersiz sıvı ve lifli gıda alımı, kontrolsüz kasılmalar ve hareket azlığı nedeniyle kabızlık sık karşılaşılan sorunlardır.

Kabızlığa neden olan faktörler: Uzun süre hareketsizlik, Kasılmalar, Genel kas tonusu azlığı.

AĞRI SP’li çocuk ve yetişkinlerde sıklıkla karşılaşılan bir sorundur Çoğunlukla spastisite, kas-iskelet sistemi sorunları, uygun olmayan duruş biçimlerinden kaynaklanan ağrılar görülür.

DAVRANIŞ sorunları Sağlık sorunu olmayan çocuklarla karşılaştırıldığında SP’li çocuklarda davranış sorunları 5 kat daha fazladır. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu oldukça yaygındır. Diğer özel davranış sorunlari; bağımlılık, inatçılık ve genel hiperaktivitedir.

KAYNAKLAR Children with Cerebral Palsy: A Parent's Guide , Elaine Geralis -Editor, 1998, 2nd Edition. Children With Cerebral Palsy: A Manual for Therapists, Parents and Community Workers, Author-Archie Hinchcliffe, 2007. Gunel MK. (2005). Prematüre bebekte erken fizyoterapi. Katkı Pediatri Dergisi 5:485-91. Kerem Gunel M. (2009) The view on pediatric rehabilitation with the title of cerebral palsy from the perspective of a physiotherapist, Acta Ortopaedica Et Traumatologia Turcica, 43(2):173-181. Kerem Günel, M. (2010). Pediatrik Fizyoterapi ve Rehabilitasyon uygulamalarında nörogelişimsel tedavi Yaklaşımı, Türkiye Klinikleri Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Özel, 3 (3); 1-8. Kerem M, Akı E, Livanelioğlu A, Aysun S. (2001) Normal zamanında doğan ve premature serebral paralizili çocuklarda ev egzersizi programının motor gelişim üzerine etkileri: Retrospektif bir çalışma. Fizyoterapi Rehabilitasyon, 12(3):94-98. Livanelioglu A, Kerem Günel M. (2009). Serebral Palsi’de Fizyoterapi. Ankara: Yeni Özbek Matbaası; 109-114. Aydın R.Serebral Palsi Aile Eğitim Rehberi. İstanbul Üniversitesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı.

Serebral Paralizi Ünitesi Kaynak merkez Hacettepe Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Bölümü, Serebral Paralizi Ünitesi Tel: 0 312 305 25 25/175 İrtibat: mintaze@hacettepe.edu.tr

TEŞEKKÜRLER…