B İ L İ M FELSEFES İ 10.Sınıf

Bilim felsefesi; genel olarak bilimin doğasını, yapısını ve işleyişini özel olarak da onun kavramlarını, ilkelerini ve yöntemini sorgulayan felsefedir. Bilim insanları, deney-gözlem yaparak doğadaki olayları sistemli bir şekilde açıklamaya uğraşır. Bilim felsefecisi ise bilim insanlarının yapmış olduğu etkinlikte genel olarak bilim, bilimsel düşünce ve yöntemin yapı ve işleyişini sorgulayarak bilimsel etkinliğin neyi ifade ettiğini ortaya koymaya çalışır.

Bilim Bilim, gözlem ve deneyle fiziksel dünyanın yapısını ve işleyişini sistemli olarak araştıran ve inceleyen bilgi etkinliği olarak tanımlanabilir. Yapmış olduğu araştırma bulgularına dayanarak olay ve olgular üzerine neden- sonuç bağlantılarını göstermeye çalışır. Örneğin, bir psikologun insan davranışlarını sistematik olarak gözlemlemesinden hareketle ya da bir biyologun hücre yapısı üzerine yaptığı deneylere dayanarak bunların nedenlerini açıklaması gibi. Bilim, bilim insanının yaptığı etkinliktir. Bilim insanı, bu etkinliği kendine ait birtakım özellikleriyle sağlıklı bir şekilde sürdürür.

Bilimsel Yöntem Bilim felsefesinin ne olduğunun daha iyi anlaşılması için bakılması gereken önemli konulardan biri de bilimin yöntemidir. Bilim, temelde bilgi etkinliğidir ve her bilgi türü belli bir yöntem üzerinde şekillenir. Deney, gözlem, şüphe ve mantık gibi yöntemlerin biri veya birkaçından beslenen bilgi türleri; birbirlerinden bu yöntemleri kullanış tarzları bakımından ayrılır. Bilimsel yöntemi diğerlerinden ayıran en temel fark, ele alınan konu üzerinde düzenli ve denetimli bir işleyiş gütmesidir. Bilim insanı; ele aldığı konuyu incelerken bilimsel yöntemlerden yararlanır, araştırmasının her bir basamağını nasıl yaptığını ve açıklamalarına nasıl ulaştığını açıkça ortaya koyar.

Bilimsel Yöntem Basamakları Problemin hissedilmesi Mevcut teori ve araştırmalara bakılması Ön gözlemler yapılması Problemin sınırlanması, araştırma amaçlarının sorular veya hipotez hâlinde oluşturulması Evren ve örneklemin tespiti (konuyu oluşturan obje, belge, örnek veya kişilerin belirlenmesi) Veri toplama araçlarının geliştirilmesi ve örneklemden gözlem, görüşme, deney veya bilgi formu gibi araçlarla (veri toplama araçlarıyla) verilerin toplanması Verilerin betimlenmesi ve hipotezlerin doğrulanıp doğrulanmadığının analiz edilmesi Bu bulguların mevcut teorilerle bağlarının kurulması veya yeni teoriler geliştirilmesi Bulgu ve sonuçların çıkarılması Önerilerin geliştirilmesi Ulaşılan sonuçları dikkate alarak ve çürüyen hipotezleri değiştirerek bir üst araştırmaya geçilmesi

Bilimin Değeri Bilime değer veren kişiler, sorunları çözmede insanlara güven verdiği görüşünden hareketle bilimin insanların yaşam konforunu artırdığını belirtirler. Olumsuz bakan kişiler ise bilimin yıkıcı bir güç olarak kullanılmasını işaret ederler. Bilimin hayatla iç içe olduğunu düşünülürsek bu iki görüşün de haklı tarafları olduğu görülür. Örneğin atomun kullanıldığı tomografi cihazı, bir hastalığın tedavisinde fayda sağladığı gibi yanlış ya da gereksiz kullanımı yüzünden alınan radyasyon da ciddi bir hastalığı başlatabilir.

Bilimin teorik ve pratik değerinin yanı sıra insanın sırf bilme merakını karşılaması açısından entelektüel değerinden bahsedilebilir. Bilim insanının ve bilimsel yöntemin karakteristik özellikleri üzerinden insanın ahlaki yaşamına rehber olabilmesinde de bilimin değerinden söz edilebilir. Nesnel düşünme tavrını kazanan kişi, olaylar karşısında tarafsız davranma erdemini gösterebilir. İnsan, sabırlı ve ayrıntılı düşünebilme becerisini kazanarak sığ düşünceden uzaklaşabilir.

Bilim ve Felsefe İlişkisi İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliklerinden biri, içinde bulunduğu dünyayı anlamlandırma ve açıklama uğraşısıdır. Bilim, daha çok “olgu ve olaylara” dayalı olarak bunların bilgisini yöntemli bir şekilde elde etmeye çalışır. Felsefe ise daha çok “teorik” düzeyde akıl ve mantık ilkelerine dayalı bilgi etkinliğidir. İkisi de çalışmasını belli bir sistem içinde sürdürür. Tarihe bakıldığı zaman önceden bilim ve felsefenin iç içe olduğu görülmektedir. Büyük filozofların bilimle uğraştığı ve aynı zamanda bilimlerin felsefe altında öğretildiği bilinmektedir. Örneğin Thales’in güneş tutulmasını hesap etmesi veya Aristoteles’in canlıları sınıflandırması; İbn Sina’nın olması “el-Kanun fi’t-Tıp” eserinde ele aldığı tıp alanındaki çalışmaları; Descartes’ın fizik ve geometri çalışmalarıyla analitik geometrinin kurucusu.

Bu durum, günümüz filozofları için de geçerliliğini korumaktadır. Bunun için Viyana çevresi filozoflarının matematik ve doğa bilimleriyle olan ilişkilerine bakmak yeterli olacaktır. Eskiye nazaran felsefe ve bilim arasında kopuş söz konusu olsa da felsefe, somut olgular hakkında bilimin verilerinden yararlanmakta; bilim de teorilerini oluştururken aynı zamanda bir tür felsefe yapmakta veya felsefeye başvurmak zorunda kalmaktadır. İkisinin de çok önemli kesişim noktası, akıl yürütmeler ve analitik düşünme yollarıdır.

Bilim ve felsefe arasındaki en temel farklar, konu edinme ve bu konuları ele alış yöntemlerin-den kaynaklanmaktadır. Bilimin konu ve yöntemi somut olgu ve olaylara yönelik olup konusunu objektif (yansız) bir şekilde işlemekle yükümlüdür. Örneğin maddelerin özelliklerini ve oluşumunu araştırıp onu betimlemesi, ne tür ve nasıl değişim ve eğilimler taşıdığını, nelerden etkilenip neleri etkilediğini göstermesi kimyanın işidir. Kimya; maddenin işlevleri, etkilediği ve etkilendiği şeyler dışında var olup olmadığı gibi problemlerin peşine düşmez. Bunları yaparsa kimya biliminden öte “kimya felsefesi” yapmış olur. Bilimin yaklaşım ve bulgularının yaşam ve insan eylemi üzerindeki etkilerini sormaya başladığında da giderek felsefenin sahasına, “bilim etiğine” girer.

HAZIRLAYAN: SEL İ N TANLAK