MALİYET MUHASEBESİ Yrd. Doç. Dr. İsmail ELAGÖZ

Dersin Amacı: Muhasebe eğitimi alan öğrencilere; 1. İşletmelerin mali durumlarını ve dönemsel faaliyetlerini değerlendirebilecekleri, üretim maliyetlerini oluşturan ve etkileyen faktörleri sistematik analiz edebilecekleri bilgileri kazandırmak, 2. Ürün birim maliyetini hesaplamak için gerekli bilgileri kazandırmak, 3. İşletme faaliyetlerini kontrol ve planlama ile karar almada maliyet bilgilerinden yararlanmayı sağlayacak alt yapıyı kazandırmaktır.

Dersin Kazandıracağı Bilgi ve Beceriler: Ders sonunda öğrenciler su özellikleri kazanacaklardır: I. Bir işletmede üretim maliyetlerinin türlerini ve bunların ürün maliyetini etkileyiş biçimini analiz edebilme ve bu sayede ilgili işletme problemlerini çözebilme becerisi, II. Finansal tabloları okuma, anlama ve değerlendirme becerisi ve bu sayede isletmelerin mali durumlarını ve dönemsel faaliyetlerini analiz edebilme becerisi, III. Ürün birim maliyetini hesaplama bilgi ve becerisi, IV. Profesyonel ve etik sorumluluklar dahilinde, isletme faaliyetlerini kontrol ve planlama ile yönetsel kararları almada maliyet muhasebesi bilgilerini kullanma becerisi.

HAFTALIK DERS PROGRAMI Hafta/ Konular 1 Maliyet, muhasebe, ilke ve kavramlar. Maliyet muhasebesinin amaçları ve isletmenin hesap sistemi içindeki yeri. Finansal tablolar: bilanço ve gelir tablosu Finansal tablolar: örnekler (ÖDEV 1) 2 Maliyetlerin sınıflandırılması. Malzeme maliyetlerinin türleri, miktar kontrolü ve kaydı. Malzeme değerleme yöntemleri, karşılaşılan sorunlar. 3 İşçilik maliyetleri: türleri, miktarının saptanması, ücret sistemleri, karşılaşılan sorunlar. (ÖDEV 2) 4Genel imalat maliyetleri: türleri (Vize SINAV) Genel imalat maliyetleri: maliyet- faaliyet iliskileri, faaliyet ölçüleri. 5Maliyet yerleri ve maliyet dağıtımları. 6Siparis maliyet sistemi. (ÖDEV 3) Safha maliyet sistemi. (ÖDEV 4) 7 Kar planlaması / Geçerli maliyetler ve isletme kararları

Bölüm 1 Maliyet Muhasebesine Giriş Maliyet Maliyet en geniş anlamda, belirli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıklar toplamıdır. İktisadi anlamda maliyet, satış değeri olan bir mal veya hizmete sahip olabilmek için katlanılan ölçülebilir fedakarlıkların toplamıdır. Bir isletmenin kendi faaliyet konusunu oluşturan mamul veya hizmetleri elde edebilmek için harcadığı çeşitli üretim faktörlerinin para ile ölçülen değerine o ürünün maliyeti denir.

Maliyet Muhasebesine Giriş Üretim maliyetinden söz edebilmek için üretim faktörlerinin aşağıdaki üç koşula uygun olması gereklidir: Faktör harcaması(mal veya hizmet kullanımının), isletmenin faaliyet konusunu oluşturan mamul veya hizmetleri üretmek amacıyla yapılmış olmalıdır. Faktör harcamasının para ile ölçülebilecek bir değeri olmalıdır. Doğrudan üretilecek mal veya hizmetlerle ilgili olmasa dahi, üretim faaliyetlerini sürdürebilmek için gerekli diğer bazı maliyetler de üretim maliyeti kapsamında ele alınır (sigorta primleri, isletmelerin varlığı veya faaliyetleri üzerinden alınan vergiler,vs.).

Maliyet Muhasebesine Giriş Gider-maliyet-harcama Gider, isletmenin üretimini ve faaliyetlerini devam ettirebilmek amacıyla bir dönem içerisinde katlandığı her türlü zorluk ve çalışmalarıyla ilgili değer (varlık ve hizmet) tüketimlerinin parasal ifadesidir. Maliyet isletmenin yalnız üretim amacıyla yaptığı, diğer değişle üretim ile ilişkilendiren faaliyetleri ile ilgili değer tüketimi, Harcama,isletmenin mal ve hizmet satın almak ve kredi işlemlerini yürütmek için para olarak yaptığı ödemeler seklinde tarif edilmektedir.

Maliyet Muhasebesine Giriş Muhasebe Muhasebe, isletme hakkında isletmede çıkarı bulunan taraflara bilgi sağlayan bir bilgi sistemidir. Muhasebe, kar amacı gütsün ya da gütmesin her türlü örgütün isleyisiyle ilgili parasal ve diğer bazı bilgileri hesap dönemi adı verilen zaman dilimleri itibariyle toplayan, kayıt ve tasnif eden ve raporlar halinde özetleyen bir bilgi sistemidir.

Maliyet Muhasebesine Giriş Muhasebe Maliyet muhasebesi, sanayi isletmelerinde bir hesap dönemi içinde üretim ve üretim dışı faaliyetler için katlanılan maliyetlerin saptanması, ölçülmesi, kayıt ve tasnif edilmesi; üretimle ilişkilendirilen maliyetlerin satılan mallara, dönem sonunda elde bulunan mamul ve yarı mamul stoklarına yüklenmesi işlemlerinin tümüdür.

Maliyet Muhasebesine Giriş Muhasebe Bilgilerini Kullananlar Muhasebe, üretim işletmelerinde hem içerdeki hem dışarıdaki çıkar grupları için bilgi üretir İşletme içi İşletme dışı Yöneticiler Sahipler/hissedarlar Çalışanlar Muhtemel yatırımcılar Borç verenler Tedarikçiler Kamuoyu Devlet Sendikalar

Maliyet Muhasebesine Giriş Maliyet muhasebesinin baslıca amaçları: 1. Birim maliyetleri saptamak, a) fiyat saptama-mevcut fiyatlarla karşılaştırma; b) karlılık tespiti; c) stokların değerlenmesi; d) işletme dışına verilecek bilgiler, 2. İşletme faaliyetlerini kontrole yardımcı olmak, 3. Planlamaya yardımcı olmak, 4. İşletme ile ilgili kararların alınmasına yardımcı olmak.

Maliyet Muhasebesine Giriş Muhasebe sisteminin sağladığı bilgiler iki ayrı amaçla kullanılabilir. 1. Yöneticiler sağlanan bilgiler ışığında isletmeyi ve faaliyetleri planlama ve kontrol olanağı bulurlar; geleceğe yönelik karar alırlar. 2. Ortaklar, alacaklılar ve devlet gibi, örgütün yönetimine fiilen katılmadıkları halde örgüt faaliyetlerinden çeşitli şekillerde etkilenen dış gruplar, örgütle olan ilişkileri hakkında kararlar alabilmek için bu bilgilerden yararlanırlar. Muhasebe sisteminin birinci amaca yönelik işlemlerinin tümü “Yönetim Muhasebesi”, ikinci amaca yönelik işlemlerinin tümü ise “Finansal Muhasebe- Genel Muhasebe ” adını alır.

Yönetim muhasebesi ile finansal muhasebe arasındaki temel farklılıklar: Yönetim MuhasebesiFinansal Muhasebe Geniş kapsamlı, isletme içine yönelik bilgilerle ilgilenir.İşletme dışı grupların ilgisini çekecek bilgiler üretir. Sağladığı bilgiler genel olarak geleceğe yöneliktirSağladığı bilgiler kapanmış bir hesap dönemine ilişkindir. Bilgi sunmada belli kalıplara uyma zorunluluğu yoktur; yöneticiler istekleri doğrultusunda kendi ilkelerini koyar. Sağladığı bilgi herkes tarafından aynı şekilde algılanmalı ve yorumlanmalıdır. Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin dışına çıkamaz. Fiyat artışı karşısında hammaddenin maliyet bedeli yerine cari piyasa fiyatı geçerli bilgi olur. Sunduğu bilgiler objektif ve irdelenebilir olmalıdır. Hammadde stokları maliyet bedelleri ile aktifleştirilir; fatura bedeli ile irdelenebilir Bilginin akış hızı, kesinliğinden daha önemli olabilir. Kesin bilgi üretmek için katlanılacak ek maliyet, kesin bilginin isletmeye sağlayacağı ek gelirden daha fazla olmamalıdır. Sunulan bilgi kesin ve objektiftir. İşletmenin sorumluluk merkezi sayılan her bölümü ayrı bir hesap birimidir. Hesap birimi işletmedir. Sunulan bilgiler isletmenin tümüne aittir. İsteğe bağlıdır. Yasal bir zorunluluktan değil, yöneticilerin bilgi ihtiyacından doğmuştur. Yasaların değil, yöneticilerin öngördüğü bilgileri üretir. Zorunludur.Ticaret Yasası, Vergi Yasası, Sermaye Piyasası Yasası gibi is hayatı ile ilgili yasalar, isletmeleri defter tutmaya ve basta devlet olmak üzere isletmeyle ilgili tüm gruplara bilgi vermeye mecbur tutar.

Muhasebe Fonksiyonunun İşletme İçindeki Yeri ve Örgütlenmesi Maliyet muhasebesi, isletmelerdeki hesap ve kayıt sistemlerinin yalnızca bir kısmını oluşturmaktadır. İşletmelerdeki bazı departmanlar gördükleri fonksiyonlar nedeniyle isletme amaçlarına doğrudan katkıda bulunurlar (üretim, pazarlama). Bazı departmanların görevi ise, birinci gruba giren bölümlere kendi kurmaylık alanları ile ilgili konularda destek hizmetler sağlamak ve danışmanlık yapmaktır. Muhasebe bölümü kurmay bir bölümdür. Görevi ise, yetkisi alanındaki personele ve diğer kurmay bölümlere genel muhasebe, planlama ve kontrol amaçlı bilgiler sunmak ve bu bilgilerin kullanılması konularında danışmanlık yapmaktır.

Muhasebe Müdürünün ve Finansman Müdürünün Görevleri Muhasebe MüdürüFinansman Müdürü 1. Planlama ve kontrol1. Sermaye Tedariki 2. Raporlama ve Yorumlama2. Ortaklar ve alacaklılarla ilişkiler 3. Değerlendirme ve danışmanlık3. Kısa süreli finansman 4. Vergi yönetimi4. Bankalarla ilişkiler 5. Devletin istediği bilgileri sunma5. Vadeli satışlar ve tahsilat 6. Varlıkların korunması6. Yatırım kararları 7. Ekonomik değerlendirme7. Risk yönetimi (sigorta)

Genel(Finansal) Muhasebe ile Olan İlişkiler Genel veya ticari muhasebe kayıtları her isletmenin tutmak zorunda olduğu kayıtlardır. Bunları düzenlemenin amacı, gerekli bilgileri derleyip, Vergi Dairesine, denetleyici uzmanlara ya da isletme dışındaki ortaklara, kredi veren bankalara veya kamuya aktarmaktır. Genel muhasebe faaliyetleri çerçevesinde Finansal Tablolar adı verilen iki tablo, “Bilanço” ve “Gelir Tablosu” adı verilir.

Genel(Finansal) Muhasebe ile Olan İlişkiler 1. Maliyet muhasebesi kendisi için gerekli bilgileri, özellikle fiili maliyet sistemlerinde, genel muhasebe kayıtlarından alır: İşçilik, hammadde ve diğer maliyetler için genel muhasebede çeşitli hesaplar bulundurulur ve kayıtlar yapılır. Maliyet muhasebesi, genel muhasebeden aldığı maliyetleri kendi gereksinmelerine göre tutulan çeşitli özel hesaplara kaydeder ve üretimin sonuna kadar izler. 2. Maliyet muhasebesi, üretim safhasındaki maliyet hesaplarını ayrıntılı bir şekilde yapıp, izledikten sonra, tamamlanan mamulleri, maliyetleri üzerinden mamul stoku hesaplarına devreder.Stok hesaplarından yapılan satışlar, gerek maliyetleri ve gerekse satış tutarları üzerinden yeniden genel muhasebe kayıtlarına alınır.

Maliyet Muhasebesinin Şeklini ve Kapsamını Etkileyen Faktörler Maliyet muhasebesi olarak düzenlenecek hesap ve kayıt sisteminin organizasyon sekli ve kapsamı su faktörlere göre değişir: 1. İşletmenin teknik yapısı 2. İşletmenin üretim politikası 3. İşletmenin büyüklüğü 4. Yönetimin maliyet muhasebesinden istediği bilgiler

Maliyet Muhasebesi Sistemleri Maliyet muhasebesi sistemleri farklı ölçütlere göre sınıflandırılabilir: Hesapların yapıldığı zamana göre; 1. Ön maliyet 2. Kesin maliyet Kullanılan rakamların fiili veya tahmini olmasına göre; 1. Fiili maliyet 2. Standart maliyet Hesaplarda maliyetlerin tümünü veya bir kısmını temel almaya göre; 1. Tam maliyet 2. Kısmi (değişken) maliyet Birim maliyetlerin hesaplanma sekline göre; 1. Safha maliyeti 2. Sipariş maliyeti

Maliyetlerin Hesaplanmasındaki İşlemler Sistem olarak hangi maliyet sistemi uygulanırsa uygulansın, her sistemde izlenmesi gereken ortak bir yol vardır: 1. Maliyetlerin tür olarak saptanması 2. Maliyetlerin oluştukları veya ilgili oldukları yerlere dağıtımı 3. Maliyetlerin mamullere yüklenmesi

Finansal Tablolar Temel Finansal Tablolar Bilanço Gelir Tablosu (dipnotları ve ekleri ile birlikte) Ek Finansal Tablolar Satılan Malın Maliyeti Tablosu Kar Dağıtım Tablosu Öz Kaynaklar Değişim Tablosu Fon Akış Tablosu Nakit Akış Tablosu Nakit Akış Tablosu haricindeki tüm finansal tablolar muhasebenin tahakkuk esasına göre düzenlenir; dolayısıyla, işlemler ve olaylar oluştukları anda gerçekleşmiş sayılır ve muhasebe kayıtlarına ilgili oldukları dönem itibariyle alınırlar.

Finansal Tablolar Bilanço Bilanço, isletmenin belirli bir tarihteki mali durumunu, sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren bir hesap tablosudur. Genellikle faaliyet döneminin son günü (31 Aralık) itibariyle düzenlenir. Yöneticilerin yönetimi kendilerine bırakılan varlıkları gereği gibi koruyup koruyamadıklarını gösterir.

Finansal Tablolar Gelir Tablosu Bir hesap döneminin faaliyet sonuçlarını mali olarak ortaya koymak üzere hazırlanır. Varlıkların belli bir dönemde kâr sağlayacak şekilde kullanılıp kullanılmadığı hakkında bilgi verir. İşletmenin belli bir dönemde elde ettiği tüm gelirler ile aynı dönemde katlandığı bütün maliyet ve giderleri ve bunların sonucunda isletmenin elde ettiği dönem net karını veya dönem net zararını kapsar.

Finansal Tablolar Bilançonun, AKTİF kısmına isletmenin sahip olduğu VARLIK ve ALACAKLARI, PASİF kısmına ise isletmenin ÖZ ve YABANCI mali kaynakları yazılır. AKTİF PASİF 1. Dönen Varlıklar 3. Kısa Vadeli Borçlar 2. Duran Varlıklar 4. Orta ve Uzun Vadeli Borçlar 5. Öz Kaynaklar Varlıklar paraya çevrilme kolaylığına (likidite durumuna göre) sıralanır

6.Gelir Tablosu Hesapları 60. Brüt Satışlar 61. Satış İade ve İndirimleri/İskontoları (-) Net Satışlar 62. Satılan Malın Maliyeti (-) Gayri Safi Satış Kârı (Brüt Kâr) 63. Faaliyet Giderleri 630.Ar-Ge Giderleri(-) 631.Satış Giderleri(-) 632.Yönetim Giderleri(-) Esas Faaliyet Kârı 64. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar 65. Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar(-) 66. Finansman Giderleri (-) Faaliyet Karı 67. Olağanüstü Gelirler ve Karlar 68. Olağanüstü Giderler ve Zararlar (-) 69. Dönem Net Kârı 690.Dönem Karı veya Zararı 691.Dönem Karı Vergi ve Diğer Yasal Yük.Karsı.(-) 692.Dönem Net Kârı veya Zararı

Satılan Malın Maliyeti (SMM) Tablosu SMM tablosu, Gelir Tablosunun bir kısmını oluşturur Bir hesap döneminin maliyetleri ile stoklarda ortaya çıkan değişiklikleri bir arada ve topluca görmeye olanak verir. SMM Tablosu düzenlerken 1. Dönem basında elde bulunan tüm stoklar toplu bir SMM hesabına aktarılır. 2. Dönem içinde katlanılan maliyetler SMM hesabına yüklenir. 3. Dönem sonunda elde bulunan tüm stoklar SMM hesabından düşülür.

Satılan Malın Maliyeti (SMM) Tablosu Dönem başı stoku Hammadde, Dönem içindeki girişler y.mamul ve mamul =TOPLAM stokları için Dönem sonu stoku =Dönem içindeki çıkışlar

Satılan Malın Maliyeti (SMM) Tablosu Öncelikle hammadde stoklarındaki hareketler gerçekleştirilir. Sonra, dönemin hammadde kullanımı dışında kalan ve stok konusu olmayan isçilik ve diğer imalat maliyetleri, SMM hesabına doğrudan giriş kaydedilir. Bulunan toplam, o dönemin içerisinde imalata yüklenen maliyetlerin toplamını gösterir. Daha sonra y.mamul ve mamul stoklarındaki hareketlere göre gerekli giriş ve çıkışlar yapılır. SMM tablosunun özelliği hem maliyet öğelerini hem de stok hareketlerini bir arada göstermesidir.

BÖLÜM 2 MALİYETLERİN TÜRLERİ VE SINIFLANDIRILMALARI MALİYETLERİN SINIFLANDIRILMASI MALİYET MUHASEBESİNDE HESAPLARIN İŞLEYİŞİ

Maliyetlerin/Giderlerin Sınıflandırılması Türlerine / Ortaya Çıkış Biçimlerine Göre İlk Madde ve Malzeme Giderleri İşçilik Ücret ve Giderleri Memur Ücret ve Giderleri Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Vergi,resim ve harçlar Amortisman ve Tükenme Payları Finansman Giderleri (Diğer) Çeşitli Giderler Tekdüzen muhasebe sisteminde bu sınıflandırma biçimi esas alınmıştır.

Maliyetlerin/Giderlerin Sınıflandırılması İlk Madde ve Malzeme Maliyeti/Giderleri İşletme faaliyetlerini yerine getirmek için tüketilen her türlü madde ve malzeme giderlerini kapsar. İlk madde sadece üretim faaliyetleri ile ilgili maliyet türü iken malzeme hem üretim hem de diğer isletme faaliyetleri için de söz konusu olabilir. -ilk madde-hammadde - yardımcı madde - isletme malzemesi - ambalaj malzemesi - yedek parça -büro-tüketim malzemesi -temizlik malzemesi

Maliyetlerin/Giderlerin Sınıflandırılması İşçi ücret ve giderleri İşletme faaliyetlerini yerine getirmek için çalıştırılan işçiler adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderler Brüt ücret, prim, ikramiye, sosyal sigorta işveren payı kıdem tazminatı, sosyal yardımlar, eğitim ve staj giderleri, yolluklar vb. bu kapsamda ele alınırlar. Memur ücret ve giderleri İşletme faaliyetlerini yerine getirmek için çalıştırılan aylıklı yönetici, memur ve büro çalışanları vb. personel adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderler Brüt ücret, prim, ikramiye, sosyal sigorta işveren payı kıdem tazminatı, sosyal yardımlar, eğitim ve staj giderleri, yolluklar vb. bu kapsamda ele alınırlar.

Dışarıdan Sağlanan Hizmetler İşletme faaliyetlerini yürütmek amacıyla dışarıdan sağlanan her türlü fayda ve hizmetler için yapılan giderleri kapsar. elektrik (enerji maliyetleri), su, gaz, Haberleşme, tamir, bakım onarım, danışmanlık, temizlik hizmetleri, nakliye bu grubun en önemli maliyet kalemleridir.

Vergi,resim ve harçlar İşletmenin nesnel varlığı veya üretim faaliyetleri ile ilgili vergi, resim ve harçlardır. İşletme sahiplerinin kendileri ile ilgili bireysel vergiler bu gruba girmez. Emlak vergisi, motorlu taşıtlar vergisi, taşıt alım vergisi, damga vergisi, mal bedeline dahil edilemeyen gümrük vergileri, gider niteliğindeki KDV, belediye resimleri, tapu harçları, belge harçları vb.

Sabit Kıymetleri Kullanma Maliyeti/Gideri İşletmelerde bir yıldan daha uzun bir süre kullanılmak yoluyla kendisinden yararlanılan, bina, makine, tesisat ve demirbaşların yıpranma, amortisman ve tükenme payları bu grupta ele alınır. Yalnız maddi kıymetler değil, patent ve imtiyaz gibi nesnel olmayan varlıklarda amortisman konusu olabilir.

Finansman giderleri İşletmenin gerek yatırım gerekse isletme sermayesi ihtiyacını karşılamak için yaptığı kısa ve uzun vadeli borçlanmalardan kaynaklanan, faiz, komisyon, kur farkı gibi giderler bu gruba girer.

(Diğer) Çeşitli Giderler Yukarıdaki gider türleri içerisinde yer almayan, ancak isletme faaliyetleri için gerekli olan diğer giderler bu gruba girer. Riziko Karşılama Sigorta masrafları bu gruba girer. Sigortalanmayan bazı rizikolar için isletme kendi yapısı içinde karşılık ayırabilir.

Sosyal giderler İşletmenin sosyal ve kültürel amaçlarla kendi bünyesi dışındaki şahıs ve kurumlara yaptığı yardımlar bu gruba girer. Yalnız bu tür giderler maliyet sayılmazlar. Kira giderleri Sabit kıymetlerin kiralanmış olmaları halinde amortismanların yerini kira maliyetleri alır. Reklam ve satışları teşvik Eğitim, kültür ve yayın, Mahkeme ve noter vb.

İşletmenin Fonksiyonlarına Göre İşletmeleri temel fonksiyonları çerçevesinde; Tedarik (satın alma) fonksiyonu Üretim fonksiyonu AR-GE fonksiyonu Pazarlama, satış, dağıtım fonksiyonu Genel yönetim fonksiyonu Finansman fonksiyonu Oluşan giderler fonksiyon isimlerine göre ifade edilirler.

İşlevsel maliyet/gider ayrımının en büyük önemi, imalat(üretim) maliyetlerine girecek giderler ile bunların dışında kalan maliyetlerin ayrılmasına olanak vermesidir. Bu ayrım kâr tahlilleri için kolaylık sağlar. Tedarik (satın alma) Giderleri Makine ve hammadde gibi varlıkların alınması sırasında komisyon, tasıma, montaj, hamaliye ve sigorta gibi satın alma ile ilgili giderlerdir. Bu giderler, maliyet kavramı gereğince satın alınan varlığın maliyetine dahil edilir. Örneğin, satın alınan malzemenin taşınması için yapılan nakliye gideri, ilk madde ve malzeme stok maliyetine ilave edilerek aktifleştirilir.

Üretim Maliyetleri Hammaddenin mamule dönüştürülmesi anlamına gelen üretim işlemi için katlanılması zorunlu olan giderler ve bunlardan kaynaklanan maliyetlerdir. Dolaysız malzeme, dolaysız isçilik ve üretim genel maliyetlerinden oluşur.

AR-GE Maliyetleri/Giderleri Yeni mamuller, hizmetler ve süreçlerle ilgili fikirlerin üretilmesi ve uygulanması ile ilgili olarak katlanılan maliyetlerdir. Araştırma ve geliştirme fonksiyonunun yerine getirilmesi için yapılan; isçi ve personel ücret ve giderleri,malzeme, vergi,amortisman ve diğer giderlerden oluşur. Projenin araştırma değil, ancak geliştirme safhasında katlanılan giderler belli koşulları sağlaması halinde amortismana tabi maddi olmayan duran varlık olarak aktifleştirilebilir (38. no.lu Türkiye Muhasebe Standardı).

Satış, Pazarlama ve Dağıtım Giderleri Talep yaratılması, sipariş alınması ve malın müşteriye ulaştırılıp, teslim edilmesi için katlanılan maliyetlerdir. Reklam giderleri, seyahat giderleri, satış personeli maaşları, satış komisyonları, satış nakliye giderleri, pazarlama bölümünün ısıtma, aydınlatma, amortisman, kırtasiye vs. satış maliyetlerini oluşturur.

Genel Yönetim Giderleri Üretim ve satış faaliyetleri dışında kalan her türlü örgütsel ve yönetsel faaliyetlerden kaynaklanan giderlerdir. Genel müdürlük, personel, finansman, araştırma-geliştirme, halka ilişkiler gibi bölümlerin giderleri bu gruba girer. Finansman Giderleri İşletmeye fon sağlanabilmesi için katlanılan maliyetlerdir. Faiz ve komisyon giderleri, hisse senedi ve tahvil ihraç giderleri belli baslı finansman giderlerini oluşturur.

Maliyetlerin Mamullere Yüklenme Sekline- Olanağına /İzlenebilirliklerine Göre Dolaysız Maliyet Dolaylı Maliyet Mamul maliyetlerini hesaplamada sağladığı kolaylık bakımından büyük önem taşır.

Dolaysız (direkt) maliyetler: Mamul maliyetine doğrudan yüklenebilen maliyetlerdir. Dolaysız madde-hammadde Dolaysız isçilik Özel maliyetler Dolaysız madde ve isçilik, mamulü meydana getirmek için harcanan, mamul bünyesi içine giren veya ne kadar harcandığı doğrudan doğruya saptanabilen maliyetlerdir. Özel maliyetler-özel bir sipariş için harcanan model ve kalıp maliyetleri gibi maliyetlerdir. Dolaysız maliyetler daha genel anlamda, hangi mamul, bölüm veya maliyet yeri için katlanıldığı izlenebilen maliyetlerdir.

Dolaylı (endirekt) maliyetler: Dolaysız maliyetlerin dışında kalan tüm maliyetler dolaylı maliyetlerdir. Yapıldıkları yer bakımından dolaylı sayılan, tamirhane veya kazan dairesi gibi yardımcı bazı teknik servislerde katlanılan maliyetlerle, idari servislerin maliyetleridir. Kimi maliyetler imalat safhalarında yapılmalarına ve imalatla ilişkili olmalarına karşılık, nitelikleri ve mamullerle ilişkilendirilme olanakları bakımından, mamullere doğrudan yüklenemezler. Ustabaşı ücreti, konfeksiyon dikiş ipliği, vb. gibi.

Maliyetlerin Üretim Süreciyle İlişkilerine Göre İlk (Asıl) Maliyet Dolaysız madde + dolaysız isçilik Dönüşüm Maliyeti Dolaysız isçilik + üretim genel maliyeti İlk maliyet mamullerin dolaysız maliyetini temsil etmektedir. Dönüşüm maliyeti ise hammaddeyi mamule dönüştürmek için gerekli maliyetleri içermektedir. Üretim teknolojisi makine yoğun olup, isçiliğin maliyetler içerisindeki payı %10’un altına düştüğü durumlarda isletmeler dolaysız isçiliği ayrıca izlemekten vazgeçerek, üretim maliyetleri içerisinde ele alırlar. Bu durumda ilk maliyet dolaysız madde maliyetine ve dönüşüm maliyeti de isçiliğin de dahil olduğu üretim genel maliyetlerine eşit olur.

Maliyetlerin Faaliyet (Üretim) Hacmi Karsısındaki Davranışlarına Göre Sabit Maliyet/Gider Yapısal (bağlı) sabit maliyetler/giderler Planlanmış (iradi-istemli) sabit maliyetler/giderler Değişken Maliyet/Gider Karma Maliyet/Gider Yarı Değişken Maliyet/Gider Yarı Sabit (basamaklı) Maliyet/Gider Planlama ve kontrol açısından bu ayrımın büyük önemi vardır.

Sabit Maliyet Belli bir hesap/zaman dönemi içerisinde faaliyet hacminin azalıp çoğalmasına karsın tutarı aynı kalan maliyetlere sabit maliyetler denir. Temel alınan hesap dönemi kısaldıkça, maliyetlerin daha büyük bir bölümü sabit maliyet niteliği kazanabilir (kiralar). Temel alınan hesap dönemi uzadıkça, daha önce sabit sayılan bazı maliyetler kısmen değişken duruma gelebilir(basamaklı değişken, kademeli, sıçrayan maliyetler) Belli bir üretim seviyesine kadar tek bir ustabaşı, daha yüksek üretim seviyeleri için ikinci ustabaşı çalıştırılması ile ustabaşı maaşı seviyesi sıçrama gösterir.

Sabit Maliyet

Bağlı Sabit Maliyet-İradi Sabit Maliyet İşletmenin kurulu kapasitesinin, kullandığı duran varlıklarının nicelik ve niteliğinin ve örgüt yapısının neden olduğu sabit giderlere bağlı sabit maliyetler adı verilir ( amortismanlar, bina vergisi, sigorta payları, kiralar, kilit personel maaşları) Bağlı sabit maliyetlere alt yapı maliyetleri adı da verilir. Bu maliyetlerin azaltılması, isletmenin uzun dönemdeki satış ve üretim hedeflerinin daraltılması anlamına geleceğinden üretimdeki geçici azaltmalar, bağlı sabit maliyetleri etkilemez. İradi sabit maliyetler ise, her bütçe yılı basında yetkili yöneticilerin kararlarıyla belirlenen sabit maliyetlerdir (reklam, eğitim, Ar-Ge, vb.) İradi sabit maliyetlerin bütçelenen tutarları bir yıl için sabittir. Gelecek bütçe yılında yöneticilerin kararlarıyla başka bir değer alabiliriler.

Değişken Maliyet Üretim hacmi, satış hacmi ya da başka bir faaliyet ölçüsü ile aynı yönde değişen maliyetlere değişken maliyet denir. Değişken maliyetler, davranışlarına göre birkaç şekilde karsımıza çıkar. Doğrusal maliyetler üretim miktarı ne olursa olsun, bir mamul birimi için hep aynı nicelikte kalan maliyetlerdir. Dolaysız madde, doğrusal değişken maliyetler grubun en tipik örneğidir. Toplam değişken maliyetin faaliyet hacmi ile aynı oranda değismesi gerekmez; örneğin, üretim %10 değişirken, değişken maliyet %5 ya da %15 oranında değişebilir.

Değişken Maliyet Değişken maliyet ile üretim miktarı arasındaki ilişkinin her zaman doğrusal olması da gerekmez. Önemli olan, faaliyet hacmi ile aynı anda ve aynı yönde değişmesidir. Bazı görüşler, maliyet değişimi için S seklindeki eğriyi daha tipik kabul etmektedir. Bu eğri sabit bir maliyet değeri ile başlamakta, belli bir üretim aralığında temposu yavaşlayan (degresif) bir artış göstermekte, isletmenin optimal üretim faktörleri bileşimini gerçekleştirdiği noktada, en düşük ortalama birim maliyetle çalıştığı değerine ulaşmaktadır.

Değişken Maliyet Optimal kapasite düzeyinde çalışan isletmeler için maliyetler yaklasık olarak doğrusal bir gelisim göstermektedir. Uygulamada, karşılaşılan ölçme sorunlarından kaçınmak için üretim-değişken maliyet ilişkisinin doğrusal olduğu varsayımı yapılır. Optimal noktadan sonra, toplam maliyetlerdeki artış hızı gittikçe artan bir gelişim göstermektedir. Aşırı kapasite ile çalışmayı gösteren bu asama, isçilik için fazla mesai, makinelerde arızaların çoğalması, hammadde fire oranının artması, bu giderek hızlanan (progresif) bir artışa neden olabilir.

Karma Maliyetler Sabit ve değisken unsurları aynı anda içeren maliyetlerdir. Yarı Değişken Maliyet Faaliyet hacminin sıfır olduğu noktada pozitif bir değeri olan, üretim arttıkça artan maliyetlerdir. Tamir-bakım, telefon, elektrik maliyetleri, her an hizmete hazır olmanın karşılığında neden oldukları sabit maliyetlerin yanı sıra, faaliyet hacminin artmasıyla artan hizmetleri ölçüsünde değişen maliyetlere yol açarlar.

Karma Maliyetler Yarı Sabit (Basamaklı) Maliyet Birbirini izleyen küçük üretim aralıklarının her birinin başlangıcında artış gösteren, fakat o üretim aralığında sabit kalan dar basamaklı yarı sabit maliyetlerdir. Değişken giderlerin basamaklı olarak artması, üretim faktörünün bölünmezliği ile ilgilidir. Dolaysız isçiliği üretimde tam gereken miktarda kullanmak zordur. Bir isçi saatte 5 birimden fazla üretim yapamaz ise, üretimi yükseltmek için ikinci bir isçiyi ise almak gerekir. Böylece 0-5 birimde isçilik ücreti, 20TL/saat ise, üretim aralığında 40 TL/saat olacaktır.

Karma Maliyetler Geniş Basamaklı Maliyet Bölünmesi zor üretim faktörlerinde ise basamakların genişlediği gözlenir. Nezaretçi maaşlarında, amortisman giderlerinde, Geçerli üretim Aralığı kiralarda olduğu gibi. Bu durumda basamaklı değişken yerine basamaklı sabit ifadesini kullanmak daha uygun olacaktır.

Ölçü Birimi Olarak Kullanılan Üretim Miktarına Göre Toplam Maliyet Belli bir hesap döneminde gerçekleştirilen üretimin tümü için katlanılan maliyetler Birim Maliyeti Toplam maliyetin üretim miktarına bölünmesiyle bulunan ortalama maliyet. Toplam maliyet sabit ise, üretim arttıkça birim maliyetler düşer.

Ait Oldukları Kısma Göre Üretim Kısmı Maliyetleri Hizmet Kısmı Maliyetleri Gidere Dönüştükleri Döneme Göre Ürün Maliyeti Üretim maliyeti ile es anlamlıdır. Üretilen mallar satılana kadar gidere dönüşmezler. Sadece SMM dönemin satış gelirlerinden düşülür. Dönem Maliyeti(Dönem Gideri) Satış, genel yönetim, Ar-Ge ve finansman giderleri dönem maliyetleridir. Hangi dönemde ödenmişlerse o dönemin gideri sayılırlar ve o dönemin satış gelirlerinden düşülürler.

Planlama, Kontrol ve Çeşitli Yönetim Kararları ile İlişkilerine Göre Standart Maliyet-Bütçelenmiş Maliyet Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet Bağlı Sabit Maliyet-Đradi Sabit Maliyet Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Ek Maliyet-Marjinal Maliyet Fırsat Maliyeti

Standart Maliyet-Bütçelenmiş Maliyet Standart maliyet, gerçekçi bir verimlilik düzeyinde katlanılması gereken birim basına dolaysız maddeler, dolaysız isçilik ve genel üretim maliyetlerinin (GÜM) toplamıdır. İş ve zaman ölçümü gibi bilimsel metotlarla tespit edilen standart dolaysız madde ve isçiliğin yanı sıra bütçelenmiş GÜM’nin üretim hacmine bölümüyle elde edilen GÜM yükleme oranının toplamıyla bulunur. Bütçelenmiş maliyet, belli bir üretim hacmi için öngörülen toplam maliyettir.

Kontrol Edilebilir Maliyet-Kontrol Edilemez Maliyet Bir sorumluluk merkezinin yöneticisinin kararlarından etkilenen maliyetler “kontrol edilebilir maliyet”, aynı yöneticinin iradesi dışında katlanılan maliyetler ise “ kontrol edilemez maliyet” olarak adlandırılır. Kısım yöneticisi hammadde veya malzeme sarfını kontrol edebilir; ancak, bina vergisinden düsen payı kontrol edemez.

Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Gelecekte gerçekleşmesi beklenen ve alternatif hareket tarzlarının her biri için farklı değerde olan maliyetlere geçerli maliyet adı verilir. Örneğin A ve B makinelarından birinin seçilmesi ile ilgili bir karar durumunda, bu makinelerin farklı değer taşıyan yıllık bakım maliyetleri geçerli maliyet olur. Yönetim kararlarından etkilenmeyen maliyetler ise geçersiz maliyet adını alır. Batık maliyet geçersiz maliyetlere güzel bir örnek oluşturur. Batık maliyet geçmişte katlanılan ve geri dönülmesi olanaksız olan maliyettir. Gelecekle ilgili kararlar üzerinde hiçbir etkileri yoktur. (mevcut duran varlıkların amortisman maliyetleri)

Geçerli Maliyet- Geçersiz Maliyet Örneği: Bir isletme mevcut atölyelerinden birini yeniden düzenlemek istemektedir. Saat ücretlerinde bir değişiklik öngörülmemekle birlikte atölyenin yeniden düzenlenmesi, gerekli isçilik saatlerinde ve isçilik maliyetlerinde farklılaşmaya yol açması beklenmektedir. Dolaysız maddelerin geçmişte birim basına ne kadarsa gelecekte de aynı kalacağı tahmin edilmektedir. Aşağıdaki tabloya göre vereceğiniz karar açısından hangi maliyetin geçerli hangisinin geçersiz olduğunu belirtiniz. Birim Basına Atölyenin mevcut Atölyeyi yeniden (YTL) seklini koruma düzenleme Dolaysız isçilik Dolaysız maddeler 20 20

Ek Maliyet-Marjinal Maliyet Ek maliyet, iki alternatif hareket tarzının maliyetleri arasındaki farktır. A makinesinin yıllık bakım maliyeti 3000 YTL, B makinesinin 2500 YTL ise, A makinesinin ek bakım maliyeti, 500 YTL, B makinesinin ek bakım maliyeti, -500 YTL’dir. Marjinal maliyet üretimdeki bir birimlik artısın neden olduğu ek maliyettir. Üretim 1000 birimden 1001 birime çıktığında maliyet 2 YTL’den 2.2 YTL’ye yükseliyorsa, marjinal maliyet 0.2 YTL’dir.

Fırsat Maliyeti Belli bir alternatifin seçilmesi nedeniyle, seçilmemiş olan en iyi alternatifin mahrum kalınan net yararı, seçilmiş olan alternatifin fırsat maliyeti olarak adlandırılır. Fabrika ek binasının bir kısmını depo olarak kullanma veya kiraya verme alternatiflerinden, ilki tercih edildiğinde, binayı kullanmanın fırsat maliyeti, mahrum kalınan kira geliridir.

Fırsat Maliyeti Dört alternatif hareket tarzının öngörülen gelir ve giderleri B alternatifinin karı, fırsat maliyetini de İçerecek şekilde hesaplanırsa buna ekonomik kar adı verilir. Doğru karar ekonomik karı pozitif olan alternatifin seçilmesidir. ABCD Beklenen gelir Beklenen gider Beklenen kar ABCD Beklenen gelir Beklenen gider Beklenen kar Fırsat maliyeti Ekonomik kar