Yazı Sistemleri

Maya Yazı Sistemi Geçen binyılın ortalarında, Güney Meksika, Guatemala, Belize ve Honduras’la El Salvador’un bir bölümünü içine alan Meso-Amerika’da yazı icat edilmiştir. Araştırmacılar bu bölgede bazı yazı türleri betimlemişlerdir ancak çok azına ilişkin yazılı malzeme bulunmaktadır. Son zamanlarda yapılan çalışmalar Zapotec ve Epi-Olmec yazılarının deşifresi açısından umut vadetmektedir. Diğer yazılar, büyük olasılıkla başlangıç aşamasında kalmış yani yazıya dönüşemeyen grafik tanımlamalar olmaktan öteye geçememiştir. Meso-Amerikan topluluklardan biri olan Mayalar ise tam bir yazı sistemi geliştirmişler ve binlerce metin bırakmışlardır. Bazı Maya metinleri küçük nesnelere yazılmış olmakla birlikte büyük çoğunluğu taş anıtlar üzerinde bulunduğundan ne yazık ki hava koşulları nedeniyle kaybolmaktadır. Klasik Maya dönemi 250-900 yılları arasına denk gelmektedir. Son derece sofistike bir kültüre sahiptirler. Ne yazık ki 1549 yılında Meksika’nın Yucatan bölgesine misyonerlik amacıyla gelen İspanyol rahip Diego de Landa “pagan” oldukları gerekçesiyle bazı Maya kitaplarını yakmıştır. Engizisyonun bile yöntemlerini aşırı bulduğu Landa, Maya yaşantısını anlatan ayrıntılı dokümantasyonu ile Maya yazısı ve takvimine ilişkin bilgi vermiştir.

Maya Yazı Sistemi Meso-Amerika’nın İspanyollar tarfından ele geçirilmesinden kısa bir süre sonra Maya yazısı bırakılmış ve unutulmuştur. Landa, Maya yazısını Roman alfabesine uyarlamaya çalışmış, bu çalışma Landa’nın Alfabesi olarak adlandırılmıştır. Bu alfabenin sorunu, Maya sembollerinin moraik olmasına karşın Landa’nın sembolleri alfabetik yapmaya çalışmasıdır. Günümüzde bu bölgede 4 milyon kişi tarafından konuşulan 28 Maya dili bulunmaktadır. Maya yazısı, grafik olarak organize edilmiş “glif” adı verilen kare biçimli serilerden oluşur. Bir glif bir yazı birim içerebileceği gibi genellikle iki ya da daha fazla yazı birim birleşik olarak bulunabilir. İki yazıbirim birleşirken büyüklükleri azaltılabilir ya da her birimin belli bir parçası kullanılabilir. Yazı birimler birbirlerine eklenerek de yazılabilir, bu durumda ana sembol grafik olarak daha baskın diakritik durumunda olan daha az baskın yazılır. Diakritikler sol, sağ, üst ya da altta yer alabilir. Tek bir glifte birden çok diakritik de olabilir.

<RESİM>

Maya Yazı Sistemi Genelde metinler üst sol köşeden alt sağ köşeye doğru ilerler. Tipik bir metin genelde iki kolon halinde yazılır ve zigzag biçiminde okunur. Maya metinleri, aynı şeyin farklı biçimlerde yazılmasına uygundur. Bir metinde aynı8 sözcük farklı biçimlerde yazılmış olarak karşımıza çıkar. Belki de Mayalar aynı yazının / şeklin birbirine fazla yakın bulunmasının estetik olmadığını düşünüyorlardı. Bizim de metinlerde sözcük yinelemesinden kaçınmamız gibi.

Maya Takvimi Tarih, Maya yazılarında önemli bir unsurdur. Genellikle metinlerin ilk tümceleri bir tarih ile başlar. Mayaların genel Meso-Amerikan kültürünün bir parçası olan karmaşık bir takvimleri vardır.