Çocuğun Psikososyal ve Bilişsel Gelişim Dönemleri & 2 ve 4 Yaş Sendromları Yeldeğirmeni Çocukevi Mart Ayı Çocuk-Aile Gelişim Semineri Uzm. Psk. Cansu PAKSOY

Konu Başlıkları Okul Öncesi Dönemde Sosyal-Duygusal ve Bilişsel Gelişim Dönemleri Bilişsel Gelişim Psikoseksüel Gelişim Psikososyal Gelişim 2 Yaş Sendromu 2 Yaş Sendromu Nedir? Neden Oluşur? Bu Dönemi Sağlıklı Bir Şekilde Geçirmede Ebeveynlere Düşenler 4 Yaş Sendromu 4 Yaş Sendromu Nedir? Neden Oluşur?

Okul Öncesi Dönemde Sosyal-Duygusal ve Bilişsel Gelişim Dönemleri Çocuğun yaşına ve bulunduğu gelişim dönemine has özellikler okul öncesi dönemde hayli değişiklik gösterir. Bu özellikler çocuğun davranış biçiminde, düşünce ve duygu dünyasında hızlı değişimler yaşamasına sebep olur. Çocuğun davranışlarını, verdiği mesajları iyi anlayan yetişkinler çocuğu ile iletişimi kuvvetli olan ve zor dönemleri sağlıklı bir şekilde atlatabilen yetişkinlerdir. Bu mesajları anlamak da çocuğun içinde bulunduğu gelişim süreçlerini iyi bilmekten geçer.

Bilişsel Gelişim Kuramı (Piaget) «Çocuklar, yetişkinlerden daha ilkel düşünen küçülmüş yetişkinler değildir. Onların kendilerine özgü bir dünyaları (düşünüş şekilleri) vardır» Çocuğun çevre ile iletişimi zihinsel gelişim için çok önemlidir. Ör., uyaranların miktarı ve yoğunluğu. 1-) Duyu – Hareket Dönemi (0-2 yaş) Kendini diğer objelerden ayırt edemez Reflekslerden (Ör., emme ve yakalama) amaçlı davranışlara (Ör., Bilinçli olarak eli ağza götürüp parmak emme) geçiş 4-5 aylarda saklanan nesnenin kaybolduğunu düşünürken, 1-2 yaş arası dönemde saklanan nesneyi arama girişimi (Nesne kalıcılığı)

Bilişsel Gelişim Kuramı (Piaget) İşlem Öncesi Dönem (2-6 Yaş) Nesnelerle ilgili sembol kullanma, nesneleri zihinde canlandırma Örn, Bir tahta parçasını bir bebek/kamyon olarak düşünebilir Ağaç dalına at gibi binebilir (Ağaç dalı sembolik anlam kazandı) Görmediği insanların yerine kelime kullanabilir Dil gelişimi hızlanır «Animizm» Ör., Bebeğiyle konuşan çocuğun, bebeğin onu anladığını düşünmesi Masaya çarptığında masanın da canının yanmış olabileceğini düşünmesi Korunum İlkesi kazanılmamıştır Nesnelerin şekli değişse de aynı kalacağını kavrayamazlar VİDEO

Bilişsel Gelişim Kuramı (Piaget) Monologlar yaygın Tersine çevirme becerisi tam olarak gelişmez Örn, Suyun buz, buzun da su olduğunu kavrama Bütün-parça ilişkisi tam olarak gelişmemiştir Sınıfta kızlar mı çok erkekler mi? Sınıfın tamamı mı çok yoksa erkekler mi? «Benmerkezcilik» Kendi bakış açısı ile bir başkasının bakış açısı arasında ayrım yapamama Kendini başkasının yerine tam anlamıyla koyamama. Herkesin onun bildiğini ve gördüğünü bilmesi-görmesini düşünme Örn, Güneş ve Ay’ı kendi peşine takılmış sayma, yaptığı resmi gösterirken önünü kendisine tutma Konuşma iletişim kurmaktan çok kendi istek ve ihtiyaçlarını ifade etmek için kullanılır.

Psikoseksüel Gelişim (Freud) Oral Dönem (0-1 yaş) Odak noktası ağızdır. Çocuğun temel ihtiyaçlarının yeterli ve tutarlı karşılanması Aşırı doyurulma veya doyumsuzluk içinde kalma, sonraki dönemlerde oral dönem özelliklerine fazlaca tutunmaya yol açar Ör., Oburluk, aşırı bağımlılık, alıcılık, edilgenlik Yeterli ve tutarlı karşılanması durumunda özgüven gelişiminin ilk adımları atılır.

Psikoseksüel Gelişim (Freud) Anal Dönem (1-3 Yaş) Yürümeye, konuşmaya, tuvalet alışkanlığına başlama Kendini başkasından ayrı bir birey olarak algılama Bağımsız düşünme ve davranma Tuvalet alışkanlığı, bezi bırakma ve kaka eğitimi döneminde ebeveyn tutumu çok önemli Katı ve cezalandırıcı tutumlar, özerklik tanımayan, bağımlı, bebek kalmayı destekleyen, aşırı koruyucu tutumlar ile Aşırı düzenlilik/titizlik, ayıp/günah kavramlarının fazlaca aşılanması, Aşırı titizlik, tuvaletle fazlaca uğraşma, cimrilik, inatçılık, kaka yapmaktan kaçınma, kararsızlık gibi sonuçlar doğurur.

Psikoseksüel Gelişim (Freud) Fallik Dönem (3-6 yaş) Bağımsız bir birey olduğunun ayırdına varan çocuk, artık nasıl bir insan olacağının arayışı içine girer. Cinsiyet kimliği keşfi Örn, Cinsel bölgelerle aşırı uğraşma, cinsel konularla ilgili sorular sorma Karşı cins ebeveyne yakınlık, hemcins ebeveynden görece uzaklık Daha sonraki dönemlerde: Hemcins ebeveyni model alma Cinsiyet rollerini, cinsel yasakları ve değerleri öğrenme Bu dönemde ebeveynlerin aşırı korkutması, suçlayıcı ve cezalandırıcı tavrı, çocuğun girişkenliğinin kısıtlanması aşırı çekingenliğe neden olur.

Psikososyal Gelişim (Erikson) Okul öncesi dönemde 2 aşamalı dönem. Her aşama çocuğun çevresinin gereklerine uyum sağlayarak çözümlemesi gereken bir çatışmayı barındırır. Çocuk içinde bulunduğu döneme ait çatışmayı sağlıklı bir şekilde çözümlerse diğer aşamalara sounsuz bir şekilde geçebilir. 1-) Bebeklik Dönemi (0-1 yaş) Temel Güven – Güvensizlik Bebeğin temel ihtiyaçlarının sürekli ve tutarlı karşılanması

Psikososyal Gelişim (Erikson) Okul Öncesi Dönem: Özerklik/ Kuşku ve Utanç (1-3 Yaş) Özbakım becerilerinde kendini geliştiren çocuk anne kucağından yürümeye geçtiğinde bağımsızlaşır. İdrar ve dışkılama işlevlerini yerine getiren kaslar olgunlaşır Boşaltımın isteğe göre yapılması/tutulması Seçim hakkı/ilk insiyatifler Bağımsızlık, seçim yapabilme, karar alabilme yetisini kazanırken desteklenmeyen, sürekli engellenen çocuk kuşku ve utanç duygularını geliştirir. Çocuğa yaşına uygun hedefler koyarak çocuğun girişimleri desteklenmelidir.

Psikososyal Gelişim (Erikson) Okul Öncesi Dönem: Girişimcilik/Suçluluk (3-6 Yaş) Beden ve kişiliğin hızlı gelişimi Cinsel kimlik kazanımı Motor ve zihinsel becerilerin artmasıyla eylem alanı/ isteklerin artması Merak ve soru sorma Girişimci duyguların ceza korkusu ve suçluluk duygusuyla sonuçlanması çocukta edilgenlik, bağımlı kişilik ve çekingenlik gelişir. Çocuk sürekli yanlış bir şey yaptığına inanır, tereddütlüdür. Bu dönemde aile çocuğa nasıl destekleyici olabilir?

2 Yaş Sendromu «2 Yaş Bebeği Olan Ebeveyn Sendromu» VİDEO 2 yaş sendromu nedir? Neden Oluşur?

2 Yaş Sendromu Nedir? 18-36. aylar «Ben yapabilirim» «Ben de varım» Çocuğun temel ihtiyaçları için tamamen ebeveyne bağlı olduğu dönemden bağımsız olduğu döneme geçiş (ör., yürüme, konuşma, yemek yeme vb.) İstediği saatte uyuma, yemek seçme, el bırakıp koşma, kendi tercihlerinde ısrarcılık, talepkarlık, engellendiğinde aşırı huzursuzlanma vb.

2 Yaş Sendromu Nedir? Yetişkinlerin bakış açısından: Söz dinlememe, tehlikeli davranışlara eğilim gösterme, ağlama krizi, kural tanımama, uyku ve yeme problemleri Ailenin çocuğu koruma isteği ile çocuğun bağımsızlık arzusunun çatışması ile yaşanan krizler. Bu çatışmalı dönemin sağlıklı atlatılması için anne-baba nasıl davranabilir?

Bu Dönemi Sağlıklı Bir Şekilde Geçirmede Ebeveynlere Düşenler Çocuğun mesajını iyi anlamak «Çocuğum tehlikeli şeyler yapıyor» «Yemek yeme konusunda hep karşı geliyor» / «Çocuğum bağımsız olmak istiyor.» «Çocuğum büyüyor.» Mesajı iyi anlayan ebeveyn sağlıklı tepkiler verir. Gerilim ve inatlaşma halinde çocuğa otoritemizi göstermek, güç gösterisi yaparak olayı sonuçlandırmak yerine isteğinin gözden geçirilip alternatif çözümler sunulması İnatlaşma döngüsünün yetişkin tarafından kırılıp birkaç dakika sessiz kalmak Çocuğun istediği şeyin mutlaka geçerli bir sebebi olabileceği düşünülmeli

Bu Dönemi Sağlıklı Bir Şekilde Geçirmede Ebeveynlere Düşenler Tek bir seçenek için inatlaşmak ya da çocuğu tek bir seçime zorlamak yerine 2 ya da daha fazla alternatif sunulması gerekir. Gerilim devam ediyorsa ebeveyn bir süreliğine ortamdan uzaklaşmalı ve çocuk sakinleştikten sonra çocuğun ve kendi duygularını yeniden gözden geçirmelidir. Kendi doğrularınızı dikte eder, onu dinlemezseniz; o da kendini güçlü hissettiği ortamlarda size karşı dirençli ve anlayışsız olur. Bazı durumlarda dikkat dağıtmak iyi bir yöntem olabilir. Ancak kriz atlatıldıktan sonra mutlaka bu konu tekrar net bir tavırla konuşulmalıdır. Krizi iyi yönetmek gerekir (Ör., sakinleştirmek, kucağa almak, sakinleşene kadar beklemek, kriz anında yönerge vermemek, soğukkanlı olmak)

4 Yaş Sendromu Nedir? 2 yaş sendromuna benzer. Ayırıcı özellikleri neler olabilir? Gelişim dönemi farklılığından kaynaklanır. VİDEO Ilgın’ın babası ile olan iletişimi nasıldı? Babanın tavrını doğru buldunuz mu? Ilgın hangi açılardan bir sendrom yaşıyor gibi görünüyor?

4 Yaş Sendromu Nedir? 4 Yaş Sendromunun 2 Yaş Sendromundan Farkı, Sosyal çevrede yer edinme, kreş yaşantısının sınırlılıkları içinde yer edinme, bağımsızlık becerilerinin daha üst bir düzeye çıkması, yeni kardeş ile sağlıklı ilişkiler kurma gibi birtakım zorluklarla karşılaşma ihtimalleridir. Var olduğunu kabul ettirebilmek, kendisinin ve başkalarının sınırlarını anlayabilmek için «Hayır» kelimesini çok sık kullanırlar Karşıt olma eğilimi Cinsel kimlik gelişiminde yaşanan çatışmalar, toplumsal kuralları ilk kez öğrenme (cinsiyet rolleri)

Bu Dönemi Sağlıklı Bir Şekilde Geçirmede Ebeveynlere Düşenler Çocuğun sınırlar koymaya başladığı böylesi önemli bir dönemde sınırların/ yasakların nedenleri çocuğa anlatılmalıdır. Ör., Evin dış kapısını zorlayıp çıkmaya çalışan çocuğu «Dışarı çıkamazsın!» diyerek engellemek ikna edici değildir. Neden çıkamadığını, ne zaman ve ne şekilde çıkabileceğini tekrar duymak onu rahatlatacak; sınır koyma becerisini kazanmada yardımcı olacaktır. Duygularını kontrol eden, problem çözme becerileri gelişmiş, çocuğun riskli davranışları karşısında soğukkanlı kalabilen aileler bu becerilerini çocuğa aktarırlarsa çocukla iletişimleri daha sağlıklı olur. Böylelikle çocuk sizinle çatışmak yerine içindeki çatışmayı sizinle paylaşır. Çocuğun olumlu davranışlarına dikkat çekip olumsuz olanları söndürme yoluna gitmek.

Teşekkürler!