AÇIK ERİŞİM SPARC-ANKOS Bülent Karasözen ODTÜ 41. Kütüphane Haftası 30 Mart 2005

Akademik İletişimdeki Değişim 23.500 dergide yılda 2.500.000 makale yayınlanmakta Makale sayısı her yıl % 3 artmakta Dergilerin işlevleri: bilginin dogruluğunun onaylanması, kayd edilmesi, duyurulması ve arşivleme Açık erişimli dergiler: % 5 civarında (altın yol) Paralı dergilerde yayınlanan makalelerin kurumsal arşivde veya kişisel WEB sayfalarında yayınlanması; tüm makalelerin % 60’dan fazlası (yeşil yol) Açık Arşivler Girişimi (OAI): kayda geçilme, duyurulma ve arşivleme konularında standartlar oluşturmak Sosyal ve Temel Bilimlerde Açık Erişimle igili Berlin bildirgesi, 2003 Ingiltere parlemontosuna sunulan rapor ve tartışma, 2004 Amerikan Ulusal Sağlık Enstitüsün(NIH) arşivleme kararı, 2005

Açık Erişimin tanımı 2003 Berlin bildirgesi “Hakemli bilimsel dergilerdeki makalelere yayınlanların yayınlanmaz, elektronik ortamda, sürekli olarak, hiç bir kısıtlama olmadan herkesin erişiminin sağlanması”

Açık Erişimli-Ücretli Dergiler Açık erişimli dergiler: makalesi kabul edilen yazar veya kurumu makale ücretini ödüyor, makaleye herkes ücretsiz olarak erişebiliyor Ücretli dergiler: Makalelere kişisel veya kütüphaneler aracılığılıyca sadece abone olanlar erişebiliyor Ticari yayınevlerinde bir makalenin üretilme ücreti 3000-4000 $ Makale başına üretim ücreti, reddeilen makale sayısına göre artabiliyor; Nature ve Science’da makale red oranları % 80-90 Açık erişimli dergilerde makale ücreti: 550-2000 $ Wellcome Trust ve benzeri vakıflardan destek sağlanıyor Kurumlar açık erişimli dergilere abone oluyorlar Ticari yayınevlerinin açık erişimli dergi modelleri: Oxford University Press, Springer

Açık erişim modelleri Kısmi açık erişim: National Academy of Science, British Medical Journal Gecikmeli erişim Kalkınmakta olan ülkelere açık erişim sağlanması: HINARI projesi Yazarların ücret ödemesine dayalı açık erişim modeli Kurumsal arşivler

Açık Erişimli Dergilerin Etkisi Geniş dağıtım, daha fazla etki: sınırlı erişim, sınırlı etki Açık erişimli dergilerdeki atıflar, paralı dergilere yapılan atıfların iki katı Astrophysical Journal’da yayınlan makalerin %72’si ArXiv’de arşivlenlenmekte. Bu makaleler, geri kalan % 28’inden iki katı atıf almakta. Temmuz 2004’de SCI’dek 239 açık erişimli derginin atıf analizi yapıldı Yazarların ve dolayısıyla kurumların itibarının artırılması Biyoloji ve tıpta araştırmarın yayınlanması gider olarak tüm araştırma bütçesinin % 1.7’sini oluşturuyor

Kurumsal Arşivler 300’den fazla kurumsal arşiv Ulusal projeler: Ingiltere’de SHERPA, Holanda’da DARE Eprints.org Konu tabanlı: Ginsparg’s High Energy Physics electronic repository, arXiv D-Space-MIT, Caltech, CERN Ücretsiz kurumsal arşiv yazılımı Dergilerde yayınlanan makalelere, kurumsal arşivlerden ve yazarların WEB sayfalarından erişim izni veren dergi oranı % 83, RoMEo projesi OAIster farklı arşivler arasında tarama yapabilen bir yazılım; 300’den fazla açık arşivdeki 3.000.000 üzerindeki makale taranabiliniyor

ISI veritabanındaki açık erişimli dergilerin dağılımı Alan Dergi sayısı Tıp 36 Matematik Eğitim 27 Hukuk 20 Sosyoloji 16 Ekomomi Bilgisayar 15 Tarih 14 Biyoloji 12 Enformatik 11

ISI veritabanındaki bölgelere göre açık erişimli dergilerin bölgelere dağılımı DOAJ(İsveç), J-STAGE(Japonya),SciELO(Brezilya) Bölge Açık erişimli dergi sayısı Toplam dergi sayısı Açık erişimli dergi oranı Asya, Pasifik 79 530 % 14.9 Doğu Avrupa 19 282 % 6.7 Orta Doğu, Afrika 5 57 % 8.8 Kuzey Amerika 58 3910 % 1.5 Orta ve Güney Amerika 33 78 % 42.3 Batı Avrupa 45 3961 % 1.1 Tüm veritabanı 239 8818 % 2.7

Açık Erişim Bildirgeleri 2002 Şubat: Budapest Açık Erişimler Girişimi 2003 Ekim: Sosyal ve Temel Bilimlerde Açık Erişim Berlin bildirgesi Ekim 2003: Wellcome Trust Aralık 2003: Birleşmiş Milletler WSIS(World Summit on the Information Technology), Tunus 2004 Ocak: OECD 2004 Şubat: IFLA 2004 Aralık: Italyan Üniversite Rektörleri Messina bildirgesi

SPARC (The Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition) www SPARC (The Scholarly Publishing and Academic Resources Coalition) www.sparceurope.org 1998 yılında Amerikan Kütüphaneciler Derneği tarfından kuruldu 200’den fazla kütüphane ve konsorsiyum üye SPARC Avrupa 2002’de kuruldu ANKOS 2002’den itibaren üyesi

SPARC Seçenekler Programı Ticari yayınevlerine alternatif ucuz dergiler: Organic Letters – Tetrahedron Letters Algebraic&Geometric Topology – Geometry &Topology Crystal Growth and Design-Crystal Growth Journal of Machine Learning Research-Machine Learning Theory& Practice of Logic Programming-Journal of Logic and Algebraic Programming

Competition Constrains Price Alternative $2,609 $4,256 Saving Organic Letters Launch SPARC Launch

SPARC Ortaklıklar Programı Yayıncılıkta rekabet gücü fazla yeni modellerin gelişmesini sağlamak New Journal of Physics, IOP Internet Journal of Chemistry Documenta Mathematica Biomedcentral, 39 dergi, 396 üye Public Library of Science(PLoS), PLoS Biology, Medicine Directory of Open Access Journals(DOAJ) http://www.doaj.org/, 1490 dergi

SPARC Bilimsel Topluluklar Programı Küçük yayınevlerinin üniversitelerin de desteğiyle elektronik ortama geçmelerini sağlamak BioOne: biyoloji, çevre bilimleri ve ekolojide çeşitli yayınevlerinin dergileri, Big 12 Plus Library Consortium’un desteğiyle kurulmuş eScholarship, California Digital Library Columbia EarthSpace MİT Cognet, 30 dergi Project Euclid, Cornell Üniversitesi Kütüphanesi, Matematik, İstatistik

SPARC Akademik İletişim ve Destek Programı Akademik iletişimdeki sorunları gündeme getirmek, akademik dünyanın desteğini sağlamak Değişimi Yaratın-Create Change Bağımsızlık İlan Etme-Declaring Independence Bağımsızlığı Sağlama-Gaining Independence

Açık Erişim ve Kütüphaneler Araştırma sonuçlarını okuyuculara sunmak Kurumdaki araştırma sonuçlarını kurumsal arşiv aracılığıyla dünyaya duyurmak, yayıncılık yapmak Elektronik öğrenme ortamları yaratmak Elektronik kütüphane, E-bilim Uzaktan ve elektronik referans hizmetlerin artması

ANKOS-Açık Erişim Açık erişim dergilerinin duyurulması SPARC destekli dergilere abone olunması Ülkemizde açık erişimli olan, olabilecek dergilerin araştırılması Kütühane WEB sayfalarında açık erişimli kaynakların duyurulması: Açık erişimli dergiler ve arşivler listeleri Öğretim elemanlarının açık erişim ve akademik iletişim konularında bilgilendirilmesi Elektronik tez uygulamlarının yaygınlaştırılması Kurumsal arşivlerin oluşturulması