III. Bireysel Başvurunun Kapsamı ve Nitelikleri Bireysel Başvurunun Kapsamı– Bireysel Başvurunun nitelikleri

Bireysel Başvurunun Kapsamı Bireysel Başvuru Olağanüstü ve İstisnai Nitelikte Bir Hak Arama Yoludur Herkes, Anayasada güvence altına alınmış temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (ve Sözleşme’ye ek Türkiye’nin tarafı olduğu protokoller) kapsamındaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarının tüketilmiş olması şarttır. Bireysel başvuruda, kanun yolunda gözetilmesi gereken hususlarda inceleme yapılamaz.

Bireysel Başvurunun Nitelikleri - I Bireysel Başvuru Olağanüstü ve İstisnai Nitelikte Bir Hak Arama Yoludur Bireysel başvuru Anayasa’da belirtilen hakları ihlal edilenlere tanınan özel bir hak arama yoludur. Bireysel başvuru, maddî uyuşmazlıkta «haklı» veya «haksız» olmaktan bağımsız şekilde işleyen bir temel hak yargısıdır. Bireysel başvurunun sonuçları, kişinin tarafı olduğu ve temel hak ihlâlinin ortaya çıktığı uyuşmazlıkta, derece mahkemeleri önündeki yargılamanın sonucundan bağımsızdır.

Bireysel Başvurunun Nitelikleri - II Bireysel Başvurunun Amacı Temel Hak İhlâllerini Ortadan Kaldırmaktır Bireysel başvurunun varlık nedeni, Anayasa’da güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin ihlal edilmesini önlemek; ihlal gerçekleşmişse ihlali ve sonuçlarını ortadan kaldırmaktır. Bireysel başvuru, «ihtiyati tedbir» talebine konu olan istisnai haller haricinde, başvuru üzerine çalışan bir hak koruma yöntemidir. Bireysel başvurunun «sübjektif etkisi», başvurucu yönünden temel hak ihlâlinin ortadan kaldırılmasını ifade eder. Bununla birlikte, bireysel başvurunun «objektif etkisinden», yani aynı ihlâllerin benzer olaylarda başka kişiler yönünden tekrarlanmaması yükümlülüğü yükleyen boyutlarından da söz etmek gerekir.

Bireysel Başvurunun Nitelikleri - III Bireysel Başvuru Kamu Gününden Kaynaklanan İşlemlere Karşı Yapılır Bireysel başvuru kural olarak «kamu gücünden» kaynaklanan işlemlerine karşı yapılır. Bireysel başvurunun amacı, devlet karşısında avantajsız ve güçsüz durumda olan kişilerin temel haklarını garanti altına almaktır. Kamu gücü kavramından anlaşılması gereken şey; Devlet tüzel kişiliği içinde yer alan yasama, yürütme ve yargı organları ile bu organlara tâbi olan merciler ile yerinden yönetim kuruluşlarıdır. Bununla birlikte, kamunun yükümlülüklerini özel kişi yada kurumlara devrettiği durumlarda Devlet, bu kişilerin eylemleri nedeniyle ortaya çıkan zararlardan da sorumlu tutulabilecektir.

Bireysel Başvurunun Nitelikleri - IV Bireysel başvuru, ikincil nitelikte bir kanun yoludur İnsan hakları ihlallerinin önlenmesi, Anayasa Mahkemesi’nden önce, tüm idare ve yargı mercilerinin görevidir. İdare organları ve yargı makamları, çoğunlukla temel hak ihlâlinin gerçekleşmesine neden olan yerlerdir. Bu sebeple, bu organ ve makamların öncelikle hak ihlâllerinden «kaçınmaları» beklenir. Ortaya çıkan somut hak ihlallerinin önlenmesi bakımından, bu organ ve makamlar, ellerinden araçların niteliği ve ihlâl mağduru kişilere olan yakınlıkları bakımından daha etkin bir konumdadırlar. Bu durum, aynı zamanda kişilere de ilave bir yükümlülük yüklemektedir: Temel haklarının ihlâl edildiğini ileri süren kişiler, söz konusu şikâyetlerini Anayasa Mahkemesi’nden önce bu organ ve makamlar önünde dile getirmeli ve çözüm aramalıdırlar.

Bireysel Başvurunun Nitelikleri - V Bireysel başvuru, bir «Kanun Yolu» değildir. Bireysel başvuru, bir istinaf ya da temyiz incelemesi gibi düşünülmemelidir. En sık rastlanan yanlışlardan biri, başvurucuların istinaf veya temyiz kanun yolunda ileri sürmeleri gereken iddiaları Anayasa Mahkemesi’nin önüne taşımalarıdır. Bu gibi hallerde Anayasa Mahkemesi, görevinin derece mahkemelerindeki yargılama esnasında ortaya her türlü hukuka aykırılığı çözmek olmadığını titizlikle ifade etmektedir. Anayasa Mahkemesi, kendisinin bir «süper temyiz mahkemesi» olmadığını vurgulamaktadır.