Uyku ve Bağışıklık Sİstemİ Doç. Dr. Mustafa SAYGIN SDÜ Tıp Fakültesi Fizyoloji ABD, Isparta, 2019.

ÖĞRENME HEDEFLERİ Uyku ve bağışıklık sistemi ilişkisini açıklayabilmek Sitokinler ve uykuyu anlatabilmek Bağışıklık ve uyku bozuklukları ilişkisini tanımlayabilmek

Uyku ve bağışıklık sistemini ilişkisini öğrenmek. AMAÇ Uyku ve bağışıklık sistemini ilişkisini öğrenmek.

Uyku ve bağışıklık sistemi Uyku , beyinin bir işlevi olup beyinsapı , hipotalamus , talamus ve bazal önbeyin bölgelerinde yerleşmiş merkezlerin katkısıyla gerçekleşir.

Uyku ve bağışıklık sistemi Uykunun organizasyonunda büyüme hormonu, melatonin, prolaktin, kortizol, gibi hormonların, ısının yanı sıra bağışıklık sisteminin de etkisi olduğu düşünülmektedir. Uyku – bağışıklık sistemi ilişkisi, tek yönlü basit bir ilişki olmayıp bağışıklık sisteminin uyku, uykunun da bağışıklık sistemi üzerinde düzenleyici etkileri vardır.

Uyku regülasyonunda sİtokİnlerİn rolü

Uyku regülasyonunda sİtokİnlerİn rolü İyi bir uyku, bağışıklık sisteminin bakıma alındığı dönemdir. Uykusuz kalan kişilerin daha kolay hastalandığı; diğer yandan hastaların uyku ve ve dinlenmelerine önem verdikleri ölçüde daha çabuk iyileştikleri bilinmektedir. Uyku ve immün sistem arasındaki ilişki sistematik bir biçimde incelenmiştir.

Uyku regülasyonunda sİtokİnlerİn rolü İmmün, endokrin ve sinir sistemlerinin aralarında, karşılıklı olarak haberleşme ve etkileşme olduğu biliniyor. Uykuyu oluşturan ve aynı zamanda immünolojik olarak aktif maddeler arasında; Faktör-S , muramil peptidler , IL-1 , IL-2 , alfa interferon , TNF (tümör nekroz faktörü) ve Prostaglandin D2 sayılabilir.

Uyku regülasyonunda sİtokİnlerİn rolü İmmün sistemin etkin çalışması için, mutlaka sağlıklı bir uyku gerekir. Örneğin, uyku yoksunluğunun sitokinlerin artmasına yol açarak kardiyovasküler ve otoimmün hastalık riskine artışa neden olabildiğini göstermiştir. Öte yandan sitokin düzeylerinde meydana gelen artışın da uyku organizasyonunu bozduğu ileri sürülmektedir.

BAĞIŞIKLIK SİSTEMİ Bağışıklık sistemi; non-spesifik yada spesifik yanıt verir. No-spesifik bağışıklık yanıtında, giriş kapısı engelleri, enterferonlar (IFN), komplemanlar ve sitokinler gibi hümoral elemanlar; makrofajlar ve doğal öldürücü (natural killer-NK) hücreler gibi hücresel elemanlar yer alırken; spesifik bağışıklık yanıtında, B-lenfositlerin uyarılmasıyla üretilen immünoglobülinler ve yardımcı T- hücreleri rol oynar.

SİTOKİNLER Sitokinler, doğal ve adaptif bağışıklık sisteminde rol alan ve hücrelerin bağışıklık fonksiyonlarını sağlayan hücresel düzenleyici proteinlerdir. Çeşitli uyarılara karşı yanıt olarak özel hücreler tarafından farklı dokularda salgılanır; fakat aynı biyolojik etkiyi gösterir. Bu moleküller; lenfositlerin büyüme ve farklılaşmasında, antijenlerin eliminasyonunda, hematopoetik hücrelerin gelişmesinde rol oynar.

SİTOKİNLER Kökenlerine göre değerlendirildiği zaman, mononükleer fagositlerden monokinler; lenfositlerden lenfokinler; lökositlerden de interlökinler gelişir. Sitokinler genel anlamda biyolojik yanıt değiştiricilerdir.

Sitokinin Sınıflaması Sitokinler; pro-enflamatuvar ve anti- enflamatuvar sitokinler olmak üzere iki ana grupta sınıflandırılır. İlk önce tanımlanan IL-8 ardından ona benzer moleküller, sitokin olarak isimlendirilmiştir.

Antİ-Enflamatuvar Sİtokİnler Anti-enflamatuvar sitokinler, örneğin IL-4, IL-10, IL-13 bağışıklık yanıtını ve bazı sitokinlerin sentezini baskılayabilir. IL-10’ un temel biyolojik etkinliği, T- hücrelerinden sitokin yapımını baskılamak olduğu için orjinal ‘’sitokin sentez inhibitörü’’ olarak bilinir. Bazı sitokinler alışılmadık bir şekilde hem pro- enflamatuvar; hem de anti-enflamatuvar etkinlik gösterebilir.

Beyin İşlevleri ve Sİtokİnler Sitokinler, çeşitli beyin işlevleriyle ilişkilendirilmiştir. Bunlar; - İmmünolojik - Nörokimyasal - Nöroendokrin - Davranışsal etkinliklerdir.

Beyin İşlevleri ve Sİtokİnler Merkezi sitokinlerin çoğu astrositlerden ve mikrogliyalardan salınır;ancak nöronlarca da salınabileceğine ilişkin kanıtlar mevcuttur. Enfeksiyon ve yaralanma gibi özgül etkilerin yanında, beyin kan akımı değişikliklerine bağlı olarak da sitokin salınımı değişebilmektedir.

Nöroendokrİn etkİler Enfeksiyonun hipotalamo-hipofizer-adrenal (HHA) eksende etkinlik artışına neden olduğu bilinmekle birlikte, yine de bu mekanizma, tam olarak açıklığa kavuşturulmuş değildir. Sitokinlerin, HHA eksen ve hipotalamus- hipofizer-gonadal eksen üzerinde düzenleyici etkisi olduğuna ilişkin kanıtlar vardır.

Davranışsal etkİler Enfeksiyon ve yaralanmaya karşı organizmanın gösterdiği özgül uyum davranışı, hücresel ve moleküler düzeydeki değişikliklerle belirlidir. Bu davranışı homeostazisin sağlanması için de gereklidir. Enfeksiyona bağlı olarak uykuda artış, iştah azalması, azalmış cinsel istek gibi davranışsal değişiklikler, özgül sitokin etkisine bağlı ‘’ hastalık davranışı ‘’ olarak bilinir.

Uyku Regülasyonunda Bağışıklık Sİstemİ ve Sİtokİnler Uyku regülasyonunda pek çok faktör rol oynar. TNF-α, IL-1β, growth hormon relasing hormon (GHRH), prostaglandin D2 ve adenozin NREM; vazoaktif intestinal polipeptit (VIP), nitrik oksit (NO) ve prolaktin ise REM uykuları üzerinde etkilidir.

Uyku Regülasyonunda Bağışıklık Sİstemİ ve Sİtokİnler Vücudumuz bir ajan patojenle karşılaştığı zaman, bağışıklık sisteminin spesifik ve non-spesifik elemanları, bu ajan patojene karşı vücudumuzu savunur. Bu savunma sürecinde ateş, iştah azalması, halsizlik, bitkinlik, yorgunluk ve uyku bozukluklarıyla giden ‘’ hasta davranışı’’ gözlenir.

Uyku Regülasyonunda Bağışıklık Sİstemİ ve Sİtokİnler Bu ‘’ hasta davranışı’’ , vücudun enfeksiyona karşı adaptif yanıtını gösterir. Uyku-uyanıklık regülasyonunda da etkisi olabilen bağışıklık sistemi elemanları; IL-1, IL-6 ve TNF’ dir.

Sitokinlerin Uyku Üzerine Etkileri

Uyku Yoksunluğunun Bağışıklık Sİstemİ Üzerine Etkİsİ Deneysel hayvan çalışmaları, uzamış uyku yoksunluğu durumunda gastrointestinal sistemden kaynaklanan ölümcül bakteriyel infiltrasyonların, üç gün içinde ölüme neden olduğunu göstermiştir. İnsanlarda da uyku yoksunluğunun bağışıklık sistemini etkilediği, bugün bilinen bir gerçektir.

Klinik Çalışma Gruplarında Uyku ve Bağışıklık Yanıt Bozuklukları Primer insomni olgularında, NK aktivitesi bozulmuş olarak bulunmuştur. Sitokin aktivitesindeki artışı düşündüren benzer değişiklikler, parsiyel uyku yoksunluğu oluşturulanlarda da ortaya konmuştur. Uyku bozukluğuna neden olan psikiyatrik hastalıklarda da NK aktivitesinde azalma, dolaşımdaki IL-6 düzeylerinde artış saptanmıştır.

Klİnİk Çalışma Gruplarında Uyku ve Bağışıklık Yanıt Bozuklukları Yapılan birçok çalışmada; uyku bozukluğuyla giden tüm hastalıklarda enfeksiyona eğilim geliştiği; bunun da uyku bozukluğunun NK aktivitesinde azalmaya, pro-enflamatuvar sitokin düzeylerinde artışa neden olmasıyla açıklanabileceği ileri sürülmektedir.

Enfeksİyon ve Sİtokİnlerİn Uykuya Etkİsİ Birçok araştırma enfeksiyon ajanlarının tetiklediği enflamatuvar sitokin ekspresyonunun uyku yapısını ve devamlılığını etkilediğine dair kanıtlar ortaya koymuştur. Enfeksiyon ajanlarının uyku yapısına olan etkileri, ajan patojenin molekül yapısına, miktarına ve etkilerinin zamanına göre değişiklik gösterir.

Enfeksiyon ve Sİtokİnlerİn Uykuya EtkİSİ İnsan çalışmalarında, lipopolisakarit içeren endotoksinlerin enjeksiyonuyla (infeksiyon) uykunun fragmente olduğu, uyuduktan sonraki uyanıklık periyotlarında artış gözlendiği bildirilmiştir. En sık soğuk algınlığı nedenlerinden biri olan rinovirus etkisiyle insanlarda uyku etkinliğinin belirgin, total uyku süresinin ise %5 azaldığı saptanmıştır. Enfeksiyon ajanları, uyku yapısına sitokinler üzerinden etkide bulunur.

Enfeksİyon ve Sİtokİnlerİn Uykuya Etkİsİ Enflamatuvar sitokinler ile enfeksiyon ajanlarının uyku yapısı üzerindeki etkilerinin benzer olduğu, her ikisinin de NREM uykusunda artış, REM uykusunda ise azalmaya neden oldukları saptanmıştır.

Enflamatuvar Hastalığı Olan Olgularda Sİtokİn-Uyku İlİşkİlerİ Enflamatuvar sitokin ekspresyonunun artmasıyla karakterize olan durumlarda uyku bozuklukları ve özellikle de uykusuzluk, en belirgin klinik bulgu olmaktadır. Son zamanlarda yapılan çalışmalar, uyku ve sitokinler arasında iki yönlü bir ilişkinin var olduğunu göstermektedir.

Uyku Bozukluğu Olan Olgularda Bağışıklık Sİstemİ ve Sİtokİn Fonksiyonları Obstrüktif uyku apne sendromu (OSAS) olgularında TNF-α’nın sirkadiyen salınımın ritminde belirgin bozulma ve azalma olduğu saptanmıştır. Ancak başka bir çalışmada da OSAS olgularında, TNF-α ve IL-6 düzeylerinde normal kontrol olgularına göre artış olduğu bildirilmektedir.

Uyku Bozukluğu Olan Olgularda Bağışıklık Sİstemİ ve Sİtokİn Fonksiyonları TNF enjeksiyonu yapılan OSAS olgularında uykusuzluk belirtisinin azaldığı gösterilmiştir. Cerrahi uygulanmış OSAS olgularında artmış olan TNF-α düzeylerinin cerrahi sonrası normal düzeylere dönmüş olduğu gösterilmiştir.

Teşekkürler

TEŞEKKÜRLER SORULAR?

saglikveuyku.com adresinden indirebilirsiniz. Ders Notlarımı saglikveuyku.com adresinden indirebilirsiniz.