2) Çift Optik Eksenli Mineraller (ÇOE) ANİZOTROP MİNERALLER 2) Çift Optik Eksenli Mineraller (ÇOE) Anizotrop minerallerin diğer bir grubunda ışık iki doğrultu boyunca hiç bir değişime uğramadan geçer. Bu nedenle bu grup minerallerde iki optik eksen vardır. Bu grup minerallere ÇİFT OPTİK EKSENLİ (ÇOE) mineralller denir. Bu grup mineraller ORTOROMBİK, MONOKLİNİK VE TRİKLİNİK sistemde kristalleşirler. ÇOE minerallerde üç kırılma indisi (indikatriks) vardır. Bunlar α, β ve γ dır. Bu indikatriksler arasında γ > β > α eşitliği her zaman geçerlidir.

Şekil 32 a, b, c, d. Çift eksenli indikatriks 6. ÇİFT EKSENLİ MİNERAL OPTİĞİ Çift eksenli mineraller ortorombik, monoklinik, ve triklinik kristal sistemlerini kapsar. Bunların kristalografik özelliklerini tanımlamak için üç kristalografik eksen tanımlamak gerekir. Dolayısıyla üç farklı kırma indeksinin belirlenmesi söz konusudur. Bu önemli üç indeks; nα, nβ, nγ olarak simgelenmiştir (Şekil 32 a, b, c, d). nα > nβ > nγ ‘dır. Şekil 32 a, b, c, d. Çift eksenli indikatriks

Şekil 32 a, b, c, d. Çift eksenli indikatriks 6. ÇİFT EKSENLİ MİNERAL OPTİĞİ İndikatriks içinde XY, XZ ve YZ düzlemi olmak üzere üç ana kesit bulunmaktadır. XY kesiti nα ve nβ eksenli, XZ kesiti nα ve n γ eksenli, YZ kesiti ise nβ ve nγ eksenli birer elips şeklindedir (Şekil 32 a, b, c, d). İndikatriksin Y eksenini kesen ve nβ yarıçapından oluşan iki daire kesiti vardır. Optik eksenleri içeren XZ düzlemi optik düzlem olarak tanımlanır. İki optik eksen arasındaki dar açı, optik açı veya 2V açısı olarak tanımlanır. 2V açısını iki parçaya ayıran eksen “dar bisektriks” oalarak adlandırılır. Şekil 32 a, b, c, d. Çift eksenli indikatriks

Şekil 32 a, b, c, d. Çift eksenli indikatriks 6. ÇİFT EKSENLİ MİNERAL OPTİĞİ İki optik eksen arasındakia açıyı ikiye bölen eksen ise “geniş bisektriks” olarak tanımlanır. Optik eksene dik olmayan Y ekseni optik normal terimi ile ifade edilir. Optik işaret X veya Z ekseninden birinin dar bisekrriks olup olmamasına göre değişir. Şayet dar bisektriks X ekseni ise mineral optik “-“, dar bisektriks Z ekseni ise mineral “+” ‘dır. Şekil 32 a, b, c, d. Çift eksenli indikatriks

6.2. ÇİFT EKSENLİ MİNERALLERİN GİRİŞİM (OPTİK ) ŞEKLİ Çift eksenli girişim şekilleri tek eksenlerde olduğu gibi mikroskop altında konoskobik incelemeyle elde edilir. Beş çeşit girişim şekli vardır. 1. Dar açıortayına dik (Dar bisektriks) şekli () (Şekil 33), 2. Optik Eksene dik (Dik optik eksen) şekli (Şekil 34, 35), 3. Geniş açıortayına dik şekli (Dik geniş bisektrik ) (Şekil 36), 4. Optik normale dik (Dik optik normal) şekli (Şekil 37), 5. Optik eksene eğik veya indikatriks eksenlerine eğik şekiller (Merkezi olamayan ) (Şekil 38).

1. Daraçı Ortayına Dik Kesitler (Dar bisektriks şekli): Çift optik eksenli minerallere ait en tipik optik şekil dar açıortayına dik olan kesitlerde görülür. Bu tip kesitler zayıf girişim renkleri ile tanınırlar. Çift kırılma değeri zayıf minerallerde, mineral kesitinin tam sönme durumunda optik şekil siyah bir haç şeklinde görülür (Şekil 33). Kesit sönme durumu ile 45 açı yapacak şekilde çevrilirse, haç görüş sahasının kenarlarına doğru hareket eden iki hiperbol koluna ayrılır (Şekil 33). B u durumda kollar arasındaki uzaklık, optik eksenler arasındaki açının büyüklüğü hakkında bir fikir verebilir. Şekil 33 a, b. Dar bisektriks şekli

Daraçı Ortayına Dik Kesitler (Dar bisektriks şekli): Çift kırılma değeri kuvvetli minerallerde optik şekil siyah renkli haç ile birlikte bir veya daha çok renkli halkalar şeklinde görülür (Şekil 33). Bu halkalar odak noktaları mineralin optik düzleminde ve dar açı ortaynın her iki tarafında bulunan bir elips şeklindedir. Şekil 33 a, b. Dar bisektriks şekli

Şekil 33 a, b. c. Dar bisektriks şekli

2. Optik Eksene Dik Kesitler (Dik optik eksen şekli ): Çift optik eksenli minerallerin optik eksene dik olan kesitlerinde görülen optik şekiller, mikroskop tablası çevrildiğinde dönen tek bir siyah koldan ibarettir (Şekil 34, 35). Bu dönme esnasında kol, optik eksenler açısı 90 değil ise, oküllerdeki dik kıllara paralel durumda düz ve dik kıllara göre 45 konumda maksimum bir eğrilik gösterir. Kolun gösterdiği bu eğrilik mineralin optik eksenler açısına ışık kırma indisine bağlı olarak değişir. Bu tip kesitler çift nikol arasında çok zayıf girişim renkleri göstermeleri veya izotrop gibi görünmeleri ile ayırt edilirler. Şekil 35. Dik optik eksen şekli ( 2V açısı = 300 )

2. Optik Eksene Dik Kesitler (Dik optik eksen şekli): Bir merkezileşmiş optik eksenin girişim şekli optik eksenlerden birisine dik olduğu zaman elde edilir. Bu optik eksene karşılık gelen melatop haç kılının merkezinde yer alır. Diğer melatop şayet 2V açısı 300’den düşükse görüntü alanında bulunur (Şekil 34 a, b, c , 35). Şekil 34. Dik optik eksen şekli (a: 2V açısı > 300 , b: 2V açısı < 300 , c: 2V açısı < 600 )

3. Geniş Açıortayına Dik Kesitler (Dik geniş bisektrik şekli): Bu kesitlerde dar açıortayına dik kesitlerde görülen özellikler gözlenir (Şekil 36). Yalnız bunlarda optik eksenlerin çıkış noktaları, görüş sahasının dışında kalır. Yani 2V~ 900 olduğu durumlar dışında, kollar, mikroskop tablasının nisbeten az miktarda çevrilmesi ile dar açıortayına dik kesitlerde olduğundan çok daha hızlı bir şekilde görüş alanının dışına çıkarlar (Şekil 36). Şekil 36. Dik geniş bisektrik şekli

3. Geniş Açıortayına Dik Kesitler (Dik geniş bisektrik şekli): Geniş bisektrik girişim şekli, geniş bisektriksin mikroskop tablasına dik olarak yönlenmesiyle oluşur. Geniş bisektriksde, optik eksenler arasındaki açı 450’den büyük olması gerektiğinden melatoplar görüş alanının dışındadır (Şekil 36 ). Şekil 36. Dik geniş bisektrik şekli

4. Optik Normale Dik (Dik optik normal şekli): Bu girişim şekli, optik normale dik olarak kesilen tanelerde elde edilir (Şekil 37). Şekil 37. Dik optik normal şekli

5. Merkezi olamayan şekiller: İndikatriks eksenlerine veya optik eksenlere dik olmayan kesitlerde merkezi olmayan girişim şekli elde edilir (Şekil 38). Şekil 38. Merkezi olmayan şekiller

ÇİFT EKSENLİ MİNERALLERİN OPTİK İŞARETİ Çift optik eksenli minerallerde iki optik eksen arasında kalan dar açıya 2V açısı denir. 2V’nin ortasından γ indikatriksi çıkıyorsa mineral (+), 2V’yi α indikatriksi ortalıyorsa mineral (-) işaretlidir (Şekil 32 c, 32 d, 39, 40, 41). Şekil 40. Optik işaretin tayini (Çift eksenli) (Dik optik eksen şekli) Şekil 39. Optik işaretin tayini (Çift eksenli) (Dar bisektriks şekli)

Şekil 41. 2V açısının değişimi Çift optik eksenli minerallerde, optik eksenlerin dar açısının açı ortayı nz ise mineral pozitif’tir (Şekil 32 c). Optik eksenlerin dar açısının açı ortayı nx ise mineral negatif’tir (Şekil 32 d). Bu nedenle hiperbol kolları jips lamelleri üzerine çizilmiş ok yönündeki sektörlere paralel olarak getirildiğinde, hiperbol kollarının iç bükey kısmında renk mavi, dış bükey kısmında renk sarı ise mineral pozitif’tir (Şekil 39, 40). Aksi ise negatif’tir (Şekil 39, 40).