Temel hukuk
Hukuk nedir ??? Hukuk : Etimolojik olarak “ hak” kelimesinin çoğuludur. ( Hukuk= Haklar) Sosyal (toplumsal) hayatı düzenleyen maddi yaptırımlı yani kamu (devlet) kudreti ile desteklenmiş bulunan kuralların bütünüdür. Hukuk Neden Gereklidir? İnsanoğlu sosyal bir varlıktır ve tek başına yaşayamaz, topluluk halinde yaşar. İnsanoğlu başıboş yaratılmamıştır. Birtakım kurallara uymak zorundadır. Sosyal Hayat Hukuk = Organik Bağ
SOSYAL HAYATI DÜZENLEYEN KURALLAR Sosyal Hayatı Düzenleyen Kuralları Din Kuralları Görgü (Adab-ı Muaşeret )Kuralları HUKUK Kuralları Örf –Adet Kuralları Ahlak Kuralları
Din Kuralları: Toplumu düzenleyen kurallardan en eski olanıdır Din Kuralları: Toplumu düzenleyen kurallardan en eski olanıdır. Din kuralları insanla yaratıcı arasındaki ilişkiler ile insanların birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen kurallardır. Din kurallarına uymamanın yaptırımı manevidir ve uymayanlara günahkar denilmektedir. Din kuralları ile yönetilen devletlerde kurallara uymayanlara devlet bizzat yaptırım uygulamaktadır. Din kurallarının kaynağı ilahi iradedir.
Ahlâk Kuralları: İnsanın kendisine ve topluma karşı nasıl davranması gerektiğini gösteren kurallardır. İnsanın topluma karşı yükümlülüklerini içeren ahlak kurallarına “objektif ahlak” kendisine karşı yükümlülüklerini içeren ahlak kurallarına “subjektif ahlak” denir. Ahlak kurallarının yaptırımı manevidir .
Örf–Adet Kuralları: Aynı toplumda uzun süreden beri sürekli olarak uygulanan ve toplumun genelinde bunlara uyulması gerektiği yönünde bir inanış bulunan kurallardır. Örneğin; bayramlarda yakınları ziyaret etme, evlenen kişinin düğününe katılma vb. Örf- Adet kurallarının yaptırımı manevidir.
Görgü (Adab-ı Muaşeret) Kuralları: Aynı toplumda yaşayan kişilerin, sosyal ortamda uyması beklenen davranış biçimleridir. Örneğin; yeme - içme, giyinme, konuşma, oturup - kalkma, hasta ziyareti gibi davranışlar görgü kurallarıyla belirlenmiştir. Görgü kurallarının yaptırımı manevidir .
FARKLAR Değişmez- Değişebilir !!! Yazısız- Yazılı!!! Yaptırım gücü !!! Manevi –Maddi Yaptırım!!!
HUKUK KURALLARI Kişilerin hak ve menfaatlerini korumak, Sorumluluklarını belirlemek, Bireyin ve toplumun genel yararını sağlamak, Kişiler ve kurumlar arasındaki ilişkileri düzenlemek amacıyla yetkili bir organ tarafından oluşturulmuş, devletin maddi yaptırımları ile desteklenmiş kurallar bütünüdür.
HUKUKUN AMAÇLARI: Toplumsal düzeni sağlamak. Toplumsal barışı sağlamak. Hukuki güvenliği sağlamak. Özgürlükleri sağlamak. Eşitliği sağlamak. Adaleti gerçekleştirmek. Toplumsal ihtiyaçlara cevap vermek.
YAPTIRIM (MÜEYYİDE) Sosyal düzen kurallarının ihlali sonucunu doğuran kişiye uygulanan, ihlalin hukuki sonucudur. Yani yaptırım hukuki bir sonuçtur . Maddi yaptırım – Manevi Yaptırım !!!
YAPTIRIM (MÜEYYİDE ) Hukuk kurallarının yaptırımlarını şöyle tarif edebiliriz; “Bir hukuk kuralına aykırı davranış sonucunda ortaya çıkan ve devlet gücü kullanılarak zorla yerine getirilen hukuki neticelerdir. 4 Unsur: a.Bir hukuk kuralı olacak b. Bu hukuk kuralının bir emri ve yasağı olacak c. Bu emir veya yasak ihlal edilecek. d.İhlal neticesinde ortaya çıkan sonuç zorla ve devlet gücü ile yerine getirilecek .
Yaptırım(Müeyyide) Türlerİ Cebri icra Ceza Tazminat Hükümsüzlük (Geçersizlik) İptal Müsadere (Zoralım
Cebri İcra: Borçlarını ödemeyen borçlunun, borcunu devlet gücü ile zorla yerine getirmeye mecbur ettirilmesidir. Cebri icra için söz konusu olan borç; bir şeyin yapılması veya yapılmaması ile bir mal varlığı değerinin ödenmesidir. Bu noktada cebri icra, borçluyu bir işi yapmaya veya yapmamaya ve bir miktar mal varlığını ödemeye zorlar. Cebri İcra, ilamlı ve ilamsız olmak üzere ikiye ayrılır. İlamlı ve ilamsız icra, haciz ve iflas olmak üzere iki yolla gerçekleştirilir.
Ceza: Hukuk kurallarına uymamanın karşılığı olarak öngörülecek en ağır müeyyide ceza vermedir. Ceza verme ceza hukuku alanında öngörülmüş bir yaptırım türüdür. Örneğin ;hapis cezası , para cezası vb.
Tazmİnat Bir kimsenin bir hukuk kuralına veya sözleşmeye aykırı davranması sonucunda, başka bir kişinin zararının doğumuna sebebiyet vermesi halinde bu zararı ödemesini sağlayan yaptırım türüdür. Tazminat maddi ve manevi olmak üzere iki kısma ayrılır. Haksız Fiil !!!
Hükümsüzlük (Geçersizlik): Yapılan bir işlem veya eylemin hukukun gerektirdiği temel şartlara uymaması sonucu geçersiz sayılmasıdır. Hükümsüzlük durumu kendi içinde 3’e ayrılır. YOKLUK BUTLAN TEK TARAFLI BAĞLAMAZLIK
Hükümsüzlük YOKLUK Yapılan bir işlemin hukuki açıdan hiç olmamış kabul edilmesidir. BUTLAN Ehliyet, şekil ve konu gibi kanunun aradığı zorunlu hallerden birinin eksikliği veya kanuna, kamu düzenine ve ahlâka aykırılığı halinde hukuken kendiliğinden geçersiz olmasıdır.
Butlan = NİSPİ / MUTLAK BUTLAN Mutlak Butlan: Yapılan hukuki işlemin baştan itibaren geçersiz olmasıdır. Nisbi Butlan: Bir hukuki işlemin baştan itibaren geçersiz olmayıp, taraflardan birinin itirazı sonucu hakimin dikkate alacağı bir eksikliği ifade eder. !!! Kişinin itirazı olmadan hakim, nisbi butlanı kendiliğinden dikkate almaz.
Hükümsüzlük Tek Taraflı Bağlamazlık: Yapılan bir sözleşmenin taraflarından birinin fiil ehliyetine ( reşitlik ) sahip olmaması nedeniyle işlemin geçersiz sayılmasıdır
İptal: Hukuk kurallarına aykırı olarak yapılmış idari bir işlemin, bu işlem yüzünden menfaatleri zedelenmiş kişiler tarafından yetkili mahkemeye başvurulmak şartı ile yetkili mahkemenin bu hukuka aykırı işlemi iptal etmesi sonucunu doğuran yaptırım türüdür. Kural olarak idarelerin yapmış oldukları işlemler hukuka uygun kabul edilir. Ancak çeşitli sebeplerle idarelere hukuka aykırı işlemler yapabilirler. İşte bu hukuka aykırı olan işlemler menfaatleri zedelenenler tarafından yetkili mahkemede dava açılırsa, yetkili mahkemenin verdiği yaptırım, iptal yaptırımıdır. !!! İptal, idari işlemi geçmişe yönelik olarak etkiler. İptal ile işlem hiç yapılmamış sayılır.
Müsadere (Zoralım): Ceza hukukunda uygulanan bir yaptırım türüdür. Kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyanın devlet tarafından zorla alınmasına müsadere denir. Müsadere eşya müsaderesi olabileceği gibi kazanç müsaderesi de olabilir. Eşya müsaderesinde suçta kullanılan veya sırf suçun işlenmesi için oluşturulmuş veya suçun sonucunda ortaya çıkan eşya müsadere edilir. Bu eşya eğer tüketilmiş ortadan kaldırılmış ise eşyanın değeri kadar malvarlığı değeri müsadere edilir. Kazanç müsaderesinde ise suç sonucunda elde edilen veya suçun konu-sunu oluşturan yada suçun işlenmesi için sağlanan menfaatlerin müsadere edilmesi söz konusudur.
Hukukun Dalları Hukuk Sistemleri KAMU Hukuku Özel HUKUK Kamu hukuku, bir devletin teşkilatını, bir devlet ile bir başka devlet ve bir devlet ile bireyler arasındaki ilişkileri düzenleyen hukuk kurallarının bütünüdür. Özel hukuk kişilerin birbirleriyle olan ilişkilerini, eşitlik ve irade serbestisi esasına göre düzenleyen hukuk kuralların bütünü olarak tanımlanabilir.
Hukukun Dalları Devlet = Kamu hukuku ? Özel hukuk Devletin ne sıfatla katıldığı önemli !!! Astlık- üstlük durumu (kamu gücü) – Eşitlik Durumu KAMULAŞTIRMA ???
Sorular… 15 Yaşındaki ayırt etme gücüne sahip ancak küçük bir kişi, ana babasının izni olmadan bir alım satım sözleşmesi yaparsa bu işlemin yaptırımı…………….. Yokluk, butlan ve tek taraflı bağlamazlık şeklinde ortaya çıkan hukuki yaptırım……….. Kendi arsasına inşaat yapmak isteyen bir kimseye izin vermeyen belediyeye karşı uygulanabilecek yaptırım………..
SORULAR Aşağıdaki durumların hangisinde hükümsüzlük söz konusudur ? A)Velayeti kendisine verilen çocuğun teslim edilmemesi B)Kiracının kira bedelini ödememesi C) Satıcının sattığı malı teslim etmemesi D) Başkasına ait bir eşyanın gasp edilmesi E- Evlenmenin resmi memur önünde yapılmaması
HUKUK KURALLARININ ÇEŞİTLERİ Emredici Hukuk Kuralları Yedek Hukuk Kuralları Tamamlayıcı Hukuk Kuralları Yorumlayıcı Hukuk Kuralları Tanımlayıcı Hukuk Kuralları
Emredici Hukuk Kuralları: Hukuk kuralının bir işi yapılmasını veya yapılmamasını emrettiği, aksine işlemin hukuki yaptırımları ile karşılaşacağı kurallardır. Yedek Hukuk Kuralları: Emredici hukuk kurallarının tam açıklamadığı veya boş bıraktığı alanlarda kullanılan kurallardır. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları: Taraflar, yaptıkları sözleşmede birinci derecedeki önemli noktalar hususunda anlaşmışlar; ancak sözleşmenin diğer unsurlarını düzenlememişlerdir. Bu durumda geri kalan hususları düzenleyen hukuk kurallarına tamamlayıcı hukuk kuralları denir. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları: Mevzuatta veya tarafların yaptığı sözleşmede kullandıkları bir kavramın aslında ne anlama geldiğini daha ayrıntılı biçimde ifade eden hükümlerdir. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları: Bir hukuki kavramın tanımını yapan ve bu kavramdan ne anlaşılması gerektiğini ifade eden hukuk kurallarıdır.
Hukuk Kuralalrının Temel Özellikleri Normatif olmak ( Emir, yasak, düzenleme ve yaptırım) Genel olmak Objektif olmak Soyut olmak İnsan davranışlarını konu almak Yetkili devlet organı tarafından konulmuş olmak Devlet tarafından desteklenen yaptırıma sahip olmak
Hukuk kurallarının unsurları Konu Emir-Yasak-Düzenleme Yaptırım -Yaptırımın maddi yönü: Cebir (zorlama gücü) - Yaptırımın manevi yönü: Tehdit (caydırıcılık gücü)
Yaptırımın Tarihsel Gelişimi Kişisel Öç (Öç alma) Kısas (Kısas-a Kısas) Uzlaşma-Hakem (Anlaşma ya da hakem) Modern Yargılama (Devlet eliyle)
Adalet Adalet mülkün temelidir. Hz. Ömer (R.A.) Adalet üçe ayrılır: Denkleştirici Adalet (Mutlak eşitlik anlayışı) Anayasa 10.madde: Herkes ; din, dil, ırk, mezhep ve cins ayrımı yapılmaksızın eşittir ve eşit haklara sahiptir. Dağıtıcı Adalet (Kişilerin ihtiyaçlarına göre davranmak) Sosyal Adalet (Toplumun genelinin iyiliğinin gerçekleştirilmesi)
HUKUKUN ÇEŞİTLİ ANLAMLARI Mevzu Hukuk: Yürürlükteki tüm yazılı hukuk kurallarıdır.(Anayasa, kanun, KHK,tüzük, yönetmelik vb. Pozitif Hukuk (Olan Hukuk): Yürürlükteki tüm hukuk kurallarıdır. ( Pozitif Hukuk= Mevzu Hukuk+ Yazısız Hukuk Kuralları (Örf-Adet Kuralları) Doğal Hukuk: İdeal olan, olması gereken hukuktur. Tarihi Hukuk: Yürürlükten kaldırılmış, günümüzde yürürlükte olmayan hukuk kurallarıdır.
Hukukun çeşitli ayrımları Objektif Hukuk - Sübjektif Hukuk: Hukuk kavramını ifade etmek için objektif hukuk, hak kavramını ifade etmek için sübjektif hukuk kullanılır. Maddi Hukuk- Şekli Hukuk: Hukuk kurallarının bütününü maddi hukuku ifade etmekte, hukuk kurallarının nasıl kullanılacağını şekli hukuk açıklamaktadır.(Maddi Hukuk: Medeni Hukuk, Şekli Hukuk : Medeni Usul Hukuku) İç Hukuk- Milletlerarası Hukuk: Devlet sınırları içerisinde iç hukuk, devletler arası ilişkilerde milletlerarası hukuk kuralları kullanılır. Kamu Hukuku –Özel Hukuk: Devlet söz konusuysa kamu hukuku, birey söz konusuysa özel hukuk kuralı uygulanır. Karma Hukuk: Devlet ve birey arasında ayrım yapılamıyorsa karma hukuk kuralları uygulanır.
Anayasa Hukuku Medeni Hukuk İdare Hukuku Ticaret Hukuku Ceza Hukuku KAMU HUKUKU Anayasa Hukuku İdare Hukuku Ceza Hukuku Uluslar arası Hukuk Yargılama (Usul) Hukuku İcra İflas Hukuku Vergi Hukuku ÖZEL HUKUK Medeni Hukuk Ticaret Hukuku Devletler Özel Hukuku
BAŞLICA HUKUK SİSTEMLERİ Kara Avrupası Hukuk Sistemi (Roma- Cermen Hukuk sistemi) Anglo- Sakson Hukuk Sistemi (İngiliz Sistemi- Common Law sistemi) İslam Hukuku Sistemi (Kur`an-ı Kerim, Hadis, İcma , Kıyas) Sosyalist Hukuk Sistemi
Hukukun Kaynakları Asıl Kaynaklar Yardımcı Kaynaklar Yazılı Kay. Yazısız Kay. *Doktrin Anayasa Örf ve Adet *İçtihatlar Kanun Kanun Hükmünde Kararname Uluslararası Antlaşma Tüzük Yönetmelik
Yazılı kaynaklar (Normlar hiyerarşisi ) Anayasa Milletlerarası Anlaşma Kanun (Yasa) KHK (Kanun Hükmünde Kararname) Tüzük Yönetmelik
ANAYASA Anayasa, devletin temel yapısını, organlarını ve bu organların birbirleri ile olan ilişkilerini ve aynı zamanda devlet karşısında bireyin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen kuralların bütünüdür. Anayasa, bir ülke-deki en üstün ve önemli kanundur. Diğer kanunlar asla anayasaya aykırı olamaz.
ANAYASANIN TEMEL İLKELERİ DEMOKRATİK DEVLET Halk yönetimi Çok partili siyasi hayat Temel hak ve özgürlüklere saygılı devlet İNSAN HAKLARINA SAYGILI DEVLET SOSYAL HUKUK DEVLETİ LAİK DEVLET Devletin resmi bir dininin olmaması Devletin dini inanç ve ibadetlere karışmaması Din ve ibadet hürriyetini sağlaması ATATÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNE BAĞLI DEVLET Irk, din, dil ayrımı yapılmaz Türk vatan ve milletinin bölünmez bütünlüğü kabul edilir Türk devletine vatandaşlık bağı ile bağlı bulunan herkes Türk kabul edilir HUKUK DEVLETİ EŞİTLİK ESASINA DAYALI DEVLET Kanun önünde eşitlik Kişi, aile, sınıf ve zümre ayrımı yapılmaması (imtiyaz)
ANAYASALARIMIZ 1876 Kanunu Esasi (Meşrutiyet) 1921 Anayasası (Meclis Hükümeti) 1924 Anayasası (Karma rejim) 1961 Anayasası (Parlamenter rejim) 1982 Anayasası (Parlamenter rejim)
Milletlerarası Anlaşma Dış ilişkilerin hukuki çerçevesini belirleyen uluslararası antlaşmalar, TBMM’de bir kanunla onaylanarak yürürlüğe girer. Usulünce onaylanmış ve yürürlüğe girmiş uluslararası anlaşmalar için anayasaya aykırılık iddiası ile dava açılamaz !!!
Kanun(yasa) Anayasanın yetkili kıldığı organ tarafından yazılı olarak çıkarılan genel, soyut ve sürekli hukuk kurallarıdır. Kanunların genel olması, onların bir ülkede yaşayan herkese uygulanması gerektiğini ifade eder. Soyut olması, kanunların somut olaylardan bahsetmeden ve fazla ayrıntıya girmeden genel hükümler taşımasını ifade eder. Sürekli olması ise yürürlülüğe girdiği andan itibaren sürekli uygulanması anlamına gelir. Kanunlar Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve 15 gün içinde Resmi Gazetede yayımlanır. Kanunlar, eğer yürürlük tarihleri ile bilgi vermiyorlarsa Resmi Gazete’de yayınlandıktan 45 gün sonra yürürlüğe girerler. Kanunlar yürürlüğe girmelerinden önceki olaylara uygulanmazlar. Buna, kanunların geriye yürümemesi denir.
TÜRKİYE`DE YASAMA SİSTEMİ
Kanun=genel/ süreklİ/ soyut Kanun Tasarısı (Lahiyası): Bakanlar kurulunun hazırlayarak meclise sunduğu kanun projeleridir. Kanun Teklifi: TBMM üyelerinin sundukları kanun projeleridir. Cumhurbaşkanı tarafından onaylanır ve 15 gün içerisinde Resmi Gazete`de yayımlanır. Bütçe kanunları geri gitmez !!! Cumhurbaşkanı bütçe yasasını veto edemez. Bütçe kanunları yıllıktır.
KHK (kanun hükmünde kararname) Toplumun ihtiyaçları, günümüzde daha sık ve hızlı bir biçimde değişmektedir. Kanunlar ise bu değişime ayak uyduramayan bir mekanizmaya sahiptir. Çünkü kanun çıkarmak bazı özel usulleri gerektirmekte ve bu usuller de zaman kaybettirmektedir. İşte hız gerektiren işlemlerde düzenleme yapılması için TBMM’nin bir yetki kanunu ile Bakanlar Kuruluna yetki vermesi, Bakanlar Kurulu’nun da bu yetki çerçevesinde yaptığı düzenlemelere KHK denir. KHK’ler bir kanunu değiştirebilir, ortadan kaldırabilir veya o kanuna yeni bir hüküm ekleyebilirler. KHK’ler, cumhurbaşkanınca onaylanıp Resmi Gazete’de yayımlandığı gün yürürlüğe girer ve aynı gün TBMM’nin onayına sunulur. TBMM onayına sunulmayan KHK’ler aynı gün yürürlükten kalkar.
Tüzük Kanunların uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere kanunlara aykırı olmamak ve Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartı ile Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan idari düzenlemelerdir. Tüzükler Cumhurbaşkanı tarafından imzalanır ve Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girer. Tüzükler birer hukuk kuralıdır ama kanun değildir. Kanunları somutlaştırma işidir. Tüzüklerin çıkarılmasında Danıştay’ın incelemesinden geçirilmesi zorunludur. Ancak Danıştay’ın görüşü bağlayıcı değildir. Tüzükler sadece Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılabilir.
Yönetmelik Başbakanlık, Bakanlıklar valilikler ve Kamu Tüzel kişilerinin kendi iç işleyiş esaslarını, kanun ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere çıkardığı idari düzenlemelerdir . Yönetmelikler kanuna ve tüzüğe aykırı hükümler taşıyamaz, yönetmeliklere suç ve ceza konulamaz. Yönetmelikleri Cumhur-başkanı imzalamaz ve her yönetmelik Resmi Gazete’de yayımlanmaz. Hangi yönetmeliklerin Resmi Gazetede yayımla- nacağı kanunla belirlenir.
Yazısız Kaynaklar Örf-Adet Kuralları Toplumların zaman içinde gelişen, sürekli uygulanarak devamlılık kazanan ve toplumda uyulması zorunlu olduğu kabul edilen yazılı olmayan kurallardır. Bir geleneğin örf-adet olarak kabul edilmesi için; Sürekli uygulama, Uyulması zorunlu olma inancı, Toplumun büyük bir kısmı tarafından benimsenmesi gerekir. Eğer bir örf-adet kuralı, hukuk kuralı halini almış ise mutlaka devlet gücü ile desteklenmeli ve uyulmaması halinde hukuki yaptırımlar uygulanmalıdır.
Yardımcı Kaynaklar Yargı İçtihatları (Yargı Kararları): Mahkemelerin önlerine gelen bir sorunda üretmiş oldukları çözümler, benzer problemler karşısında çözüm için bağlayıcı olmamakla beraber yardımcı olabilen kaynaklardır. Öğreti (Doktrin - Bilimsel Görüş): Genellikle bir hukuk dalını sistematik olarak inceleyen veya hukuki olarak tartışmalı olan bir konuyu derinlemesine araştıran hukuk bilginlerinin düşünce ve kanaatleridir.
ÖRNEK SORU “Belirli bir ülkede, belirli bir dönemde yürürlükte bulunan yazılı ve yazılı olmayan bütün hukuk kurallarına .......... denir. A) Doğal hukuk B) Mevzu hukuk C) Pozitif hukuk D) Objektif hukuk
CEVAP: C POZİTİF HUKUK
ÖRNEK SORU Antalya’da tatil yapmakta iken birbirleriyle tanışan ve Antalya Belediyesi evlendirme dairesinde evlenmek isteyen biri Amerikalı diğeri Fransız turiste uygulanacak hukukla aşağıdaki hukuk dallarından hangisi ilgilenir ? A) Medeni Hukuk B) Devletler Genel Hukuku C) Milletlerarası Hukuk D) Aile Hukuku
CEVAP: C MİLLETLERARASI HUKUK