T.C. ONDOKUZ MAYIS ÜNİVERSİTESİ MALİYET MUHASEBESİ Öğr. Gör. Fazlı IRMAK

MUHASEBE BİLGİ SİSTEMİ AMAÇ FİNANSAL MUHASEBE YÖNETİM MUHASEBESİ MUHASEBE BİLGİSİ Çoğu zaman genel muhasebe adıyla ifade edilen finansal muhasebe, daha çok işletme dışında bulunan ve işletme ile ilgili bilgilere ihtiyaç duyan kişi, kurum ve kuruluşlara bilgi sağlar. Finansal muhasebe bu yönüyle dışa dönük bir muhasebe alt sistemi olarak çalışır. İşletme yönetiminin devamlı gelişen ve değişen çevre ortamında faaliyetlerini rasyonel bir biçimde gerçekleştirebilmesi için, muhasebe önemli bir yönetim aracıdır. Maliyet muhasebesi, finansal muhasebe ile yönetim muhasebesi arasında yer alır ve hem finansal muhasebeye hem de, yönetim muhasebesine bilgi sağlar.

Maliyet Muhasebesi Alt Sistemleri MALİYET MUHASEBESİ ALT SİSTEMİ Maliyet hesaplama sistemi: Mamul ve hizmetlerin üretim maliyetini oluşturan öğelerin ölçülmesinden birim maliyetlerin oluşturulmasına kadar geçen süreci ifade eder. MALİYET HESAPLAMA SİSTEMİ MALİYET KAYIT SİSTEMİ MALİYET YÖNETİM SİSTEMİ Maliyet kayıt sistemi: Maliyeti oluşturan unsurların kaydedilmesi, izlenmesi ve elde edilen bilgilerin raporlanmasını ifade eder. Maliyet yönetim sistemi: Maliyet unsurlarının planlanması, kontrolü, analizi vb. konularda uygulanan yöntem, esas ve ilkelerin bütününü ifade eder.

Maliyet Muhasebesi Konusu ve İşlevi Maliyet muhasebesinin temel işlevi maliyet bilgilerini üretmek ve raporlamaktır. Maliyet muhasebesi mamul üretimi ve hizmet üretimi yapan işletmeler tarafından kullanılmaktadır. Ticari işletmelerde maliyet hesaplama kullanılmamaktadır. Artan bölgesel ve küresel rekabet, işletmelerin stratejik ve operasyonel kararların alınmasında maliyet bilgilerinden yararlanmalarını zorunlu hale getirmiştir. Maliyet muhasebesinin fonksiyonları; Birim maliyetlerin belirlenmesi Gider kontrolünün sağlanması Planlamanın yapılması Özel amaçlı kararlara yardımcı olunması

Birim maliyetlerin belirlenmesi; Üretilen mamul ya da hizmet maliyetlerinin hesaplanması, maliyet muhasebesinin temel işlevini oluşturmaktadır. Finansal muhasebenin temel çıktısı olan bilanço ve gelir tablosunun düzenlenebilmesi için üretilen birim veya toplam maliyetlerin bilinmesini zorunlu kılmaktadır. Üretilen mamul ya da hizmet maliyetinin bilinmesi birim satış fiyatının belirlenmesinde temel veri olarak kullanılmaktadır.

Gider kontrolünün sağlanması; Günümüzde maliyet muhasebesinin en önemli işlevlerinden birisi gider kontrolünün sağlanmasıdır. Yaşanan teknolojik ve ekonomik değişimler işletmeler arasında rekabeti arttırmaktadır. Bu rekabette ise en iyi karı elde edebilen ayakta kalabilmektedir. Karı arttırabilmek için gelir arttırılmalı veya giderler azaltılmalıdır. Geliri arttırabilmenin iki yolu vardır. Ya mevcut satış hacmini arttırmalısın veya birim satış fiyatını yükseltmelisin. Mevcut satış hacmini arttırabilmek için arz talep dengesini göz önüne almalıyız. Satış hacmi bir noktaya kadar çıkabilir. Onun üzerindeki üretim stoklarda kalmaktadır. Birim satış fiyatını serbest ekonomide istediğin gibi dizayn etme lüksüne sahip olmadığın için bu yol ile de karlılığını arttıramazsın. Mevcut konjonktürel durumda karlılığı arttırmanın yolu gider azaltıcı önlemler ile sağlanabilmektedir. Piyasada kalabilmenin yolu daha kaliteli ürünü daha ucuza üretebilme ile mümkündür.

Planlamaya Yardımcı Olunması; Planlama ileriye yönelik tahmin ya da öngörüde bulunmaktır. Maliyet muhasebesinden elde edilen bilgiler, işletmelerin önemli bir kontrol aracı olan bütçelerin hazırlanmasında başvurulan vazgeçilmez kaynaklardandır. Özel amaçlı kararlara yardımcı olunması; İşletmeler çoğu zaman rutin olmayan kararların alınması ile karşı karşıya gelirler. Kapasite artırma, makine yenileme, üretimin durdurulması gibi kararlar bu kapsamda yer alır. Bu tür kararlar alınırken işletmenin önünde alternatif kararlar bulunmaktadır. Alternatif kararlardan en uygununun seçilmesi maliyet bilgi sisteminden sağlanan bilgi ile mümkündür.

GİDER-MALİYET-HARCAMA VE ZARAR İşletme faaliyetlerini yürütebilmek veya gelir elde edebilmek için belli bir dönemde tüketilen varlık ve hizmetlerin parasal ifadesidir. Gider olarak nitelendirebilmeki için; Varlık veya hizmet tükenmiş olmalı İkinci bir fayda ortaya çıkmalı Tüketim belli bir dönemde yapılmış olmalı

MALİYET Belli bir amaca ulaşmak için katlanılan fedakarlıkların parasal ifadesidir. Üretim işletmelerinde amaç üretim olduğu için maliyet, mamul üretimi için yapılan fedakarlıkların parasal ifadesidir.

ZARAR İşletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi sırasında yapılan gereksiz veya gereğinden fazla yapılan tüketimdir. Ekonomik fayda yapmayan boş tüketimlerdir. HARCAMA İşletme tarafından herhangi bir nedenle para ve para benzeri araçlarla yapılan ödemelerdir.

Hammadde temini için ödenen alış bedeli ve yapılan satın alma giderleri o hammaddenin maliyetidir. Alış bedeli ve satın alma giderleri için yapılan ödeme ve borçlanma ise harcamadır. Bu hammadde mamul üretimi için tüketildiği dönemde, gidere dönüşür ve o dönemin gideri olarak ifade edilir. Söz konusu hammaddenin depoda bozulması veya gereğinden fazla kullanılması ise zarar olarak ifade edilir.

GİDERLERİN SINIFLANDIRILMASI

ÇEŞİTLERİNE GÖRE GİDER SINIFLANDIRMASI İlk madde ve malzeme giderleri İşçi ücret ve giderleri Memur ücret ve giderleri Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler Vergi, resim ve harçlar Amortisman ve tükenme payları Finansman giderleri Çeşitli giderler

İlk Madde ve Malzeme Giderleri İşletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi için tüketilen her türlü madde ve malzeme giderlerini kapsar. Üretim için kullanılan İMM örnek; İlk madde giderleri Yardımcı madde giderleri İşletme malzemesi giderleri Ambalaj malzemesi giderleri Yedek parça giderleri Büro tüketin malzemesi giderleri Temizlik malzemesi giderleri

İşçi-Memur Ücret ve Giderleri İşletme faaliyetlerinin yerine getirilmesi için çalıştırılan işçiler adına tahakkuk ettirilen ücretler ve bunlarla ilgili her türlü giderleri kapsar. Memur ücretleri ise, aylıklı olarak çalıştırılan memur ve büro çalışanlarının ücretlerini kapsar. İşçi ve memur ücret ve giderlerine örnek; Brüt ücretler Prim ve ikramiyeler SSK işveren payları Kıdem tazminatı karşılık giderleri Sosyal yardımlar Eğitim ve staj giderleri Yolluklar vb.

Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler İşletme faaliyetlerinin yürütmek amacıyla dışarıdan sağlanan her türlü fayda ve hizmetler bu hesapta izlenir. Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetlere örnek; Elektrik, su ve doğalgaz gideri, Haberleşme giderleri, Dışarıdan sağlanan bakım onarım hizmetleri Dışarıdan sağlanan danışmanlık hizmetleri Dışarıdan sağlanan temizlik hizmetleri Pazarlama ile ilgi dışarıdan alınan hizmetler

Vergi Resim ve Harçlar İşletme faaliyetlerinin yürütmek amacıyla mevzuat gereğince tahakkuk ettirilen gider niteliğindeki vergi, resim ve harçlar bu grupta izlenir. Vergi, resim ve harçlara örnek; Emlak vergisi Motorlu taşıtlar vergisi Taşıt alım vergisi Damga vergisi Gümrük vergileri KDV Belediye resimleri, tapu harçları, belge harçları vb.

Amortisman ve Tükenme Payları; İşletme faaliyetlerinin yürütmek kullanılan maddi ve maddi olmayan duran varlıkların döneme ilişkin amortisman giderleri ile özel tükenmeye tabi varlıkların itfa payları bu grupta yer alır. Finansman Giderleri; İşletmenin gerek yatırım gerekse işletme sermayesi ihtiyacını karşılamak için yaptığı kısa veya uzun vadeli borçlanmalardan kaynaklanan faiz, komisyon, kur farkı gibi giderler bu grupta yer alır.

Çeşitli Giderler Yukarıda bahsedilen giderler içerisinde yer almayan her türlü giderler çeşitli giderler adı altında izlenir. Çeşitli giderlere örnek; Sigorta giderleri Reklam giderleri Kira giderleri Eğitim, kültür ve yayın giderleri Sosyal giderler Yolluk ve seyahat giderleri Mahkeme, noter giderleri

Tedarik (Satın alma) fonksiyonu Üretim fonksiyonu İşletme fonksiyonlarına göre Gider yerlerine göre Tedarik (Satın alma) fonksiyonu Üretim fonksiyonu Araştırma ve geliştirme fonksiyonu Pazarlama, satış ve dağıtım fonksiyonu Genel yönetim fonksiyonu Finansman fonksiyonu Üretim gider yeri Esas üretim gider yeri Yardımcı üretim gideri yeri Yardımcı hizmet gider yeri Üretim yerleri yönetimi gider yeri Dönem gider yerleri Araştırma ve geliştirme gider yeri Pazarlama, satış ve dağıtım gider yeri Genel yönetim gider yeri Finansman gider yeri

Esas üretim gider yeri; Mamul ve hizmet üretiminde, ürünün ortaya çıktığı ana yerlerdir. Mamulün özünü oluşturan ilk maddelerin işlendikleri ve mamul hale dönüştükleri yerlerdir. Yardımcı üretim gider yeri; Esas üretim gider yerlerinin faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli bir kısım girdileri üretin gider yerleridir. Elektrik santrali, buhar dairesi, ambalaj atölyesi gibi gider yerleri bunlara örnektir. Yardımcı hizmet gider yeri; Tüm gider yerlerine destek hizmeti sağlayan birimdir. Bakım onarım, taşıma, yemekhane, kreş, güvenlik gibi… Üretim yerleri yönetimi gider yeri; Üretim ile ilgili yerlerin yönetimini sağlayan birimlerdir. Fabrika müdürlüğü, üretim planlama ve koordinasyon birimi gibi…

Araştırma ve geliştirme gider yeri; Araştırma ve geliştirme faaliyetlerinin yürütüldüğü birimlerdir. Pazarlama, satış ve dağıtım gider yeri; Pazarlama, satış ve dağıtım faaliyetlerinin yürütüldüğü birimlerdir. Genel yönetim gider yeri; Genel yönetim faaliyetlerinin yapıldığı birimlerdir. Genel müdürlük, muhasebe bölümü, yönetim kurulu, hukuk müşavirliği gibi… Finansman gider yeri; Finansman giderlerinin toplandığı gider yerleridir.

Ürünlere yüklenmeleri açısından giderler, Giderler ürünlere ya da gider yerlerine yüklenmeleri açısından direkt ve endirekt giderler olarak ikiye ayrılırlar. DİREKT GİDERLER; Ürünle doğrudan ilişkisi kurulabilen, yani, hangi ürün için ne kadar olduğu belirlenip izlenebilen giderlerdir. ENDİREKT GİDERLER; Ürünle doğrudan ilişkisi kurulamayan, yani hangi ürün için ne kadar oldukları doğrudan belirlenemeyen giderlerdir. Direkt-endirekt gider ayrımında ürünle doğrudan ilişki kurulması tek başına kriter olarak alınamaz. Ürünle doğrudan ilişkisi kurulmasına rağmen, parasal olarak önemsiz sayılan giderler de endirekt gider olarak adlandırılır.

Faaliyet Hacmi Ölçüsüne Göre Giderler FAALİYET ÖLÇÜSÜ KAVRAMINA GÖRE GİDERLER SABİT GİDERLER DEĞİŞKEN GİDERLER YARI DEĞİŞKEN GİDER

SABİT GİDERLER Sabit giderler, belirli bir faaliyet hacminde ve belirli bir dönemde faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenmeyen, aynı kalan giderlerdir. Ama hiçbir gider gerek zaman gerekse kapasite boyutunda uzun süre sabit kalamaz. Buradaki sabitlik belli bir zaman düzeyi ve belli bir kapasite için geçerlidir. O zaman sabit giderler belli bir zaman diliminde ve belirli bir kapasiteye kadar, faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenmeyen giderlerdir. Not: Sabit giderler aynı kalmaktadır. Faaliyet hacmindeki dalgalanmalardan etkilenmez. Birim sabit giderler ise, üretim arttıkça azalmaktadır.

Sabit giderler, yapısal, programlanmış ve yarı sabit giderler olarak üç ayrı şekilde ortaya çıkabilir. Yapısal Giderler İşletmenin yapısına bağlı olarak ortaya çıkan ve kısa dönemli yönetici kararlarından etkilenmeyen ve işletme faaliyetlerinin yürütülebilmesi için yapılması zorunlu olunan giderlerdir. Kira, amortisman, yönetici giderleri vb… Programlanmış Giderler Üst yönetim tarafından bütçeye harcanmak için konulmuş giderlerdir. Reklam giderleri, arge giderleri, bağışlar vb. Yarı Sabit Giderler Belli bir faaliyet hacmi aralığında sabit olan ve bu faaliyet aralığı aşıldığında sıçrama gösteren giderlerdir. Örneğin elimizdeki makinenin üretim kapasitesi 10.000 birimdir. İşletmemiz 10.000 birime kadar yapacağı üretim için bir adet makinenin amortisman giderini ödeyecektir. Bu gider sabit niteliktetir. Ancak işletmemiz 10.000 birimin üzerinde üretim yapmak isterse bu sefer ikinci bir makine almalıdır ve o ikinci makine için amortismanımız sabitliğini kaybedip tekrar bir üst noktada sabitlik kazanacaktır.

DEĞİŞKEN GİDERLER Faaliyet hacmindeki değişmelerden etkilenen giderlerdir. Faaliyet hacmi arttıkça değişken giderler artmakta, azaldıkça ise değişken giderler aynı oranda azalmaktadır. Değişken gider sürekli faaliyet hacmi ile değişebileceği halde birim başına değişken giderlerde bir değişiklik olmaz.

Yarı Değişken Giderler Hem sabit hem de değişken giderleri içeren gider grubudur. Bu gider hiçbir zaman sıfır olamaz. Ama faaliyet hacmi arttıkça da artış gösterir. Örneğin danışmanlık hizmeti. Faaliyet hacmi durdurulsa dahi danışmanlık ücreti ödemektesinizdir. Ama faaliyet hacminiz artınca danışmana ihtiyacınız daha da artacak ve faaliyet hacmi ile aynı oranda artış gösteren bir gider ortaya çıkacaktır.

Maliyetlerin Sınıflandırılması -1 ÜRÜNLERE YÜKLENMELERİNE GÖRE Direkt Maliyetler Endirekt Maliyetler FAALİYET HACMİYLE İLİŞKİLERİNE GÖRE Değişken Maliyetler Sabit Maliyetler MALİYET ÇEŞİTLERİNE GÖRE İlk Madde ve Malzeme Giderleri İşçi ücret ve giderleri Memur Ücret ve Giderleri Dışarıdan Sağlanan Fayda ve Hizmetler Çeşitli Giderler Vergi, Resim ve Harçlar Amortisman ve Tükenme Payları Finansman Giderleri

Maliyetlerin Sınıflandırılması -2 FONSİYONLARINA GÖRE Satınalma (tedarik) giderleri Üretim Giderleri Araştırma ve Geliştirme Giderleri Pazarlama, Satış ve Dağıtım Giderleri Genel Yönetim Giderleri Finansman Giderleri MALİYETLERİN SAPTANMA ZAMANINA GÖRE Fiili maliyetler Standart Maliyetler MALİYETLERİN KAPSAMINA GÖRE Tam Maliyet Yöntemi Değişken Maliyet Yöntemi Normal Maliyet Yöntemi Asal (Direkt) Maliyet Yöntemi MALİYETLERİN DÖNEM GELİRİNE YÜKLENMESİNE GÖRE Mamul maliyeti Dönem maliyeti

Maliyetlerin Sınıflandırılması -3 ÜRÜNLERE YÜKLENMELERİNE GÖRE Direkt Maliyetler Endirekt Maliyetler Direkt Maliyetler, belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenebilmesidir. Endirekt Maliyetler, belirli bir mamul veya hizmetin üretim maliyetine doğrudan doğruya yüklenemeyip, bir takım dağıtım ölçüleri yardımı ile yüklenebilen maliyetlerdir.

Giderlerin Kontrol Edilebilirliği Kontrol Edilebilir Ve Kontrol Edilemiz Maliyetler İşletme birimlerinin verdiği kararlardan etkilenen maliyetler kontrol edilebilir maliyetler; işletme birimlerinin idaresi dışında gerçekleşen maliyetlere kontrol edilemez maliyetler denir. Gelecekte gerçekleşmesi beklenen ve alternatif hareket tarzlarının her biri için farklı değerlere sahip olan maliyetlere geçerli maliyet denir. Yönetim kararlarından etkilenmeyen maliyetler ise geçersiz maliyetlerdir. Seçenekler arasında yapılan seçime ilişkin kararlardan etkilenmeyen maliyete batık maliyet denir. Yöneticiler batık maliyetlere ilişkin karar veremezler. Örneğin, önceki yıllarda satın alınmış bulunan maddi duran varlıklar bugünkü yönetici kararlarından etkilenmeyecektir.

Üretimdeki bir birimlik artışın oluşturduğu ek maliyete marjinal maliyet denir. Karar vermek, çeşitli seçenekler arasında seçim yapmaya ise fırsat maliyeti denir. Faaliyet hacminde oluşan değişmelerin, giderde oluşturduğu değişmeye ek maliyet denir. Örneğin, işletmemizin aylık üretim kapasitesi 10.000 tondur ve sabit maliyetleri 200.000 TL dir. Üretim kapasitesinin 15.000 tona çıkartılması için sabit maliyet yatırımı yapılmalıdır. Faaliyet hacmini arttırmak için yapılan ek yatırım maliyeti ek maliyet olarak adlandırılır.

Üretimde İMM Kullanımı İlk madde kullanımları Yardımcı madde kullanımları İşletme malzemesi kullanımları

İlk Madde ve Malzeme Üzerinde değişim işlemleri uygulanan maddeler olup mamulün özünü oluşturur. Mobilya üretiminde kalas, elbise üretiminde kumaş, morfin üretiminde haşhaş bunlara örnek olarak verilebilir. Bir mamulün üretiminde birden fazla ilk madde kullanılması söz konusu olabilir.

Yardımcı Madde Mamulün bünyesine girmekle beraber gerek parasal gerekse miktar olarak ilk madde kadar önemli değildir. Mobilya üretiminde kullanılan yapıştırıcı ve vernik gibi.

İşletme Malzemesi Mamulün üretilmesi sırasında kullanılan, ancak, mamulün bünyesine girmeyen çeşitli malzemeleri ifade eder. Yedek parça Bakım-onarım malzemeleri Ambalaj, temizlik, kırtasiye malzemeleri vb..

Direkt ilk madde ve malzemeler Mamulün özünü oluşturmaları nedeniyle, hangi mamul için ne kadar kullanıldıkları bilinir ya da belirlenebilir. Bu sebeple bunlar üretilen mamullere direkt olarak yüklenebilir.

Endirekt ilk madde ve malzeme Bir kısım yardımcı maddeler, hangi mamul için ne kadar tüketildikleri belirlenemediğinden veya parasal olarak önemli sayılmadıklarından dolayı endirekt olarak kabul edilir. Bunlar toplam mamul maliyeti içerisinde önemli bir paya sahip değildirler.

STOK KAYIT YÖNTEMLERİ

Sürekli Envanter Yöntemi Ambardan çıkışı yapılan her türlü stok miktar ve tutar olarak izlenir.

Aralıklı Envanter Yöntemi İlk madde ve malzeme tüketimleri, dönem sonlarında yapılan, envanter sonuçlarına göre belirlenir. Dönem başı stok+dönem içi alışlar-dönem sonu stok= tüketilen malzeme

STOK DEĞERLEME YÖNTEMLERİ

MALİYET DEĞERİYLE DEĞERLEME Tüketilen ilk madde ve malzeme ile dönem sonu stoklar maliyet değerleri ile değerlenir. Maliyet değeri = stok alış bedeli + alış giderleri

Net Gerçekleşebilir Değerle Değerleme Net gerçekleşebilir değer, işin normal akışı içinde, stokların satılmasından elde etmeyi beklediği net tutarı ifade eder. İlk madde ve malzeme stok maliyetleri, stokların zarar görmesi, kısmen veya tamamen kullanılmaz hale gelmesi ya da yenileme maliyetlerinin düşmesi gibi durumlarda geri kazanılamayabilir ve stok maliyeti geri kazanılabilir tutardan yüksek olabilir.

Stoklar maliyet ve net gerçekleşebilir değerden düşük olanı ile değerlenir. Örn: Bir önceki dönem K ilk maddesinin maliyet değeri 1.000 TL olarak belirlenmiştir. Yapılan inceleme sonucunda net gerçekleşebilir değer 800 TL’dir. Stoklarımız değeri düşük olan net gerçekleşebilir değer ile değerlenir ve aşağıdaki kayıt yapılır. 654 KARŞILIK GİDERLERİ 200 158 STOK DEĞER DÜŞÜKLÜĞÜ KARŞILIĞI 200

Standart Değerle Değerleme Standart bir değeri esas alan değerleme yaklaşımında, stok giriş ve çıkışları önceden belirlenmiş standart birim değerlerle değerlenir. Temel amaç planlanan ilk madde ve malzeme giderleri ile gerçekleşen ilk madde ve malzeme giderlerinin karşılaştırılmasıdır.

Örn: İşletmemiz kullanılan ilk madde ve malzeme stoklarının değerini standart bir fiyatla belirlemektedir. K malzemesi için belirlenmiş olan birim standart fiyat 190TL’dir. Dönemde 30 adet K malzemesi tüketilmiştir. Tüketilen K malzemesinin fiili maliyet değeri 6.000 TL’dir. Tük. K malz. std. Mal. Değ. = 30*190= 5.700 TL Tük. K malz. Fiili mal. Değ. = 6.000 TL Fark (Olumsuz) = 300 TL

STOK MALİYETİ HESAPLAMA YÖNTEMLERİ Gerçek parti maliyeti yöntemi Tartılı ortalama (ağırlıklı) maliyet yöntemi Hareketli ortalama maliyet yöntemi İlk giren ilk çıkar (FİFO) yöntemi Son giren ilk çıkar (LİFO) yöntemi

1. Gerçek Parti Maliyeti Yöntemi Bu yöntemde hangi parti malın üretime gönderildiği bilinir maliyetler o tutarın üzerinden hesaplanır.

Örnek Birim maliyeti 8 tl olan 5.000 birim hammadde satın alınmıştır. Birim maliyeti 8,20 tl olan 2.000 adet hammadde satın alınmıştır. Birim maliyeti 8,15 tl olan 3.000 adet hammadde satın alınmıştır. Birim maliyeti 8,20 tl olan hammaddeden 1.500 adet hammadde üretime sevk edilmiştr. Birim maliyeti 8 tl olan hammaddeden 3.000 adet hammadde üretime sevk edilmiştir.

Tartılı Ortalama (Ağırlıklı) Maliyet Yöntemi Bu yöntemde maliyetler her malzeme girişinden sonra değil belirli dönemler itibariyle hesaplanır. Ortalama birim maliyet= dönem başı ilk madde ve malzeme stok maliyeti + dönem içi ilk madde ve malzeme alış maliyeti / dönem başı ilk madde ve malzeme stok miktarı + dönem içi ilk madde ve malzeme alışlar Dönem başı mal mevcudu Birim maliyeti 8 tl den 5.000 birim Birim maliyeti 8,20 tl olan 2.000 adet hammadde satın alınmıştır. Birim maliyeti 8,15 tl olan 3.000 adet hammadde satın alınmıştır. 1.500 adet hammadde üretime sevk edilmiştr. 3.000 adet hammadde üretime sevk edilmiştir. Ortalama birim maliyet= 40000+16400+24450 / 5000+5000 = 80850 / 10000 = 8,085 tl İmalata verilen İMMM = 4500*8,085 = 36382,5 tl

2. Hareketli Ortalama Maliyet Yöntemi Çıkış anında mevcut olan ilk madde ve malzeme stoklarının toplam üretim maliyet değeri, toplam miktara bölünerek birim ağırlıklı ortalama maliyet hesaplanır.

Örnek Dönem başı mal mevcudu birim maliyeti 10 tlden 5.000 birimdir. Birim fiyatı 11 tl den 10.000 birim hammadde satın alınmıştır. 5.000 birim hammadde üretime sevk edilmiştir. Birim maliyeti 12 tl den 5.000 birim hammadde satın alınmıştır. 2.000 birim hammadde üretime sevk edilmiştir.

İlk giren ilk çıkar (FİFO) İlk madde ve malzemeler ilk girişlerinden başlayarak üretime sevk edilir.

Örnek Dönem başı mal mevcudu birim maliyeti 10 tlden 5.000 birimdir. Birim fiyatı 11 tl den 10.000 birim hammadde satın alınmıştır. 7.000 birim hammadde üretime sevk edilmiştir. Birim maliyeti 12 tl den 5.000 birim hammadde satın alınmıştır. 9.000 birim hammadde üretime sevk edilmiştir.

Son giren ilk çıkar (LİFO) Dönem başı mal mevcudu birim maliyeti 10 tlden 5.000 birimdir. Birim fiyatı 11 tl den 10.000 birim hammadde satın alınmıştır. 11.000 birim hammadde üretime sevk edilmiştir. Birim maliyeti 12 tl den 5.000 birim hammadde satın alınmıştır. 5.000 birim hammadde üretime sevk edilmiştir.

Bahsettiğimiz stok yöntemlerinin dışında stok değerlemesi ile ilgili diğer yöntemler şunlardır; İlk gelecek olan ilk çıkar yöntemi En yüksek fiyatlı ilk çıkar yöntemi Yenileme maliyeti yöntemi Standart maliyet yöntemi Güvenlik stoklarını dikkate alan değerleme yöntemi Piyasa fiyatı ve alış maliyetinden düşük olanı ile değerleme yöntemi Sabit fiyatlarla değerleme yöntemi

Optimal Sipariş Miktarı İlk madde ve malzeme için sipariş verilmesi gereken noktadır. Tedarik süresi: siparişin verilmesi ile teslim alınması arasında geçen süre Emniyet stoku : elde olması gereken en az stok miktarı En az stok miktarı : bir malzemenin yeniden sipariş verilmesi gereken noktayı gösterir. Şöyle hesaplanır; malzemenin günlük kullanım miktarı * (Tedarik süresi + emniyet süresi) Bir malzemenin maksimum miktarı = optimal sipariş miktarı + emniyet stok miktarı

İŞÇİ ÜCRET VE GİDERLERİ

Üretimle ilgili işçilikler esas ve yardımcı işçilikler olarak ikiye ayrılır. Esas işçilik: Hammaddeye şekil veren, onu mamul haline getiren işçiliklerdir. Yardımcı işçilikler: Üretimin yapılmasına yardımcı olan işçiliklerdir. (kalfa, çırak, ustabaşı vb..)

İşçilik giderlerinin özünü ücret oluşturur İşçilik giderlerinin özünü ücret oluşturur. Ücret (çıplak ücret) = kök + ek den oluşur. Kök: İşçiye çalışmasının karşılığında yapılan ödeme. Ek: Yasalar, sözleşmeler gereği ya da isteğe bağlı olarak kök ücrete yapılan ilavelerdir. İkramiyeler ve sosyal yardımlar ek ücrettirler.

İşçi ücret ve giderlerinin unsurları Esas ücretler Fazla çalışma ücretleri normal kısmı Üretim ve verimlilik primleri Hafta ve genel tatil ücretleri Fazla çalışma ücretleri zamlı kısmı Gece/vardiya zammı Sosyal yardımlar Sağlık giderleri İzin ücreti Harçlıklar İşçi yollukları Kıdem tazminatı Eğitim ve staj giderleri Yasal işveren payları Diğer işçilikler Direkt işçilik giderleri Endirekt işçilik giderleri

Bir giderin ürüne yüklenme açısından direkt kabul edilebilmesi için ürünle gider arasında doğrudan bir ilişkinin kurulabilmesi gerekir. İşçi giderlerinin oluşturan bir kısım unsurlar ürünle doğrudan bağı kurulamamakta, bu giderler yasa ve sözleşmeler gereği ortaya çıkmaktadır. Özel bir siparişin yetiştirilmesi için yapılan işçilik giderinin normal ve zamlı kısmı 720 nolu hesapta izlenir.

Fiili çalışmayla ilgili olan Yasa ve sözleşme gereği olan Esas ücretler Fazla çalışma ücretleri Üretim ve verimlilik primleri Hafta ve genel tatil ücretleri Fazla çalışma zamları Gece-vardiya zammı Sosyal yardımlar Sağlık giderleri İzin ücreti Harçlıklar İşçi yollukları Kıdem tazminatı Eğitim ve staj giderleri Yasal işveren payları Diğer işçilikler DİREKT NİTELİKTEKİ İŞÇİLİK GİDERLERİ ENDİREKT NİTELİKTEKİ İŞÇİLİK GİDERLERİ

İşçi çalışma kartı : her bir işçinin işyerinde bulunduğu süre içinde hangi gider merkezinde, hangi işler üzerinde, ne kadar süreyle çalıştığını, boşa geçen zaman ve fazla çalışmalarının olup olmadığını gösteren tablodur. İşçi çalışma kartı özeti : tüm işçilere ilişkin işçilik giderlerinin direkt veya endirekt ayrımının yapıldığı tablodur.

ÜCRET SİSTEMLERİ Zaman temeline dayanan ücret sistemi : hak edilen ücret sadece işçinin iş başında geçirdiği süre ile belirlenir. Kolay uygulanabilir, sabit gelir garantisi vardır ve işçiler üzerinde zaman baskısı yaratmaz. Çalışanları çalışmaya sevk etmez, kontrol gereklidir, verim artarken işçilik maliyetleri düşer. Akort temeline göre ücret sistemleri : yapılan üretim miktarına ücret hesaplanır. Üretim miktarı ile ücret arasında doğrudan bir ilişki vardır. Verimliliği ve üretimi arttırır. Kontrole fazla gereksinim duymaz. İşçi aşırı yıpranır. Üretim kalitesi düşer. İş kazaları ve rekabet artar. primli ücret sistemi : işçiye zaman temeline dayanan bir ücret verilir. Normal üretim düzeyini aşınca üretimi arttıran işçiye yarattığı kazançtan pay verilir.

BOŞ ZAMAN İŞÇİLİKLERİ Olağan boş zaman işçilikleri : Makinelerin ayarlanması, bakım onarımlar vb.. Endirekt işçilik niteliğindedir ve 730 Genel üretim giderlerinde izlenir. Olağan dışı boş zaman işçilikleri 1. işletmenin kontrolünde olan : hammaddenin zamanında gelmemesi, makine arızalanması gibi… Bu işçilikler 730 Genel üretim giderleri hesabında izlenir. 2. İşletmenin kontrolünde olmayan : Doğal afet, sel, yangın, şehir elektriklerinin kesilmesi gibi sebeplerden kaynaklanan. Bu işçilikler 680 Çalışmayan kısım gider ve zararları hesabında izlenir.

FAZLA ÇALIŞMA KARŞILIĞI ÜCRETLER Haftalık normal çalışma süresi 45 saattir. Bunun üzerinde yapılan haftalık çalışma süreleri fazla çalışma olarak adlandırılmaktadır. Fazla çalışma bir siparişin yetiştirilmesi için yapılıyorsa 720 direkt işçilik giderleri hesabına yazılır. Fazla çalışma kapasite eksikliğinden kaynaklanıyorsa 730 genel üretim giderleri hesabına kaydedilir. Eğer fazla çalışma işletme yönetiminin kontrolü dışındaki olaylardan kaynaklanan boşa geçen zamanın telafisi için yapılıyorsa 680 çalışmayan kısım gider ve zararları hesabına kaydedilir.

Örnek İşletmemizde ay içinde üretim departmanındaki bir işçinin toplam çalışma süresi 220 saattir. İşçinin net saat ücreti 10 TL’dir. İşçinin aylık normal çalışma süresi 180 saattir. Fazla çalışmalar %50 zamlı olarak hesaplanmaktadır.

Örnek İşçimizin aylık çalışma süresi 250 saattir. İşçinin normal çalışma ücreti 10 TL’dir. Fazla çalışma %50 zamlı olarak hesaplanmaktadır. Normal çalışma süresini aşan 70 saatlik fazla çalışmanın sebebi: 20 saatlik kısmı siparişin yetiştirilmesi için yapılmıştır. 30 saatlik kısmı olağan durumlardan kaynaklanmaktadır. 20 saatlik kısmı ise şirketin elinde olmayan sebeplerden dolayı ortaya çıkan boşa geçen işçiliktir.

Akord sistemi Para akordu : Önce işçinin normal şartlar altında üretebileceği ürün miktarı belirlenir. Daha sonra, saat ücreti hesaplanır. Buradan hareketle parça başı ücret belirlenmiş olur. Örnek: yapılan teknik çalışmalar neticesinde bir işçinin saatte 2 adet mamul üretebileceği hesaplanmıştır. İşçinin saat ücreti 5 TL’dir. Mart ayında işçi 180 saat normal çalışma yapıp 400 adet mamul üretmiştir. Parça başı ücret : 5 TL/2 adet = 2,50 TL/adet aylık brüt ücret : 2,5*400 = 1.000 TL 2. Zaman Akordu :

Esas ücretin prim esasına göre belirlenmesi Halsey sistemi Rowan sistemi Emerson sistemi Bedeaux sistemi Taylor sistemi Gantt sistemi Merrick sistemi Ross sistemi

Genel üretim giderleri Mamuller ile direkt ilişkisi bulunmaz Birbirlerinden çok farklı niteliktedir. Bir kısmı düzensiz dağılım içindedir. Bazı genel üretim giderleri ancak yıl sonunda belirlenebilir. Esnek bütçe denklemi Y=a+bx Y= Toplam üretim giderleri A= Toplam sabit genel üretim giderleri B = birim değişken genel üretim giderleri X= faaliyet hacmi

Genel üretim giderlerinin ayrıştırılması Genel üretim giderlerinin sabit ve değişken kısmının ayrıştırılmasında kullanılan teknikler şunlardır: Dağılım grafiği yöntemi İş ölçümü yöntemi (mühendislik yaklaşımı, endüstri mühendisliği yöntemi, analitik yöntem) En küçük kareler yöntemi Muhasebe yöntemi En yüksek ve en düşük noktalar

En yüksek ve en düşük noktalar yöntemi Bu teknikte gözlemlenen en yüksek ve en düşük iş hacmine ait dönemler alınarak ortalama hesaplanır. Bulunan ortalama değer birim değişken genel üretim giderlerini oluşturmaktadır. Kolay bir yöntemdir fakat, uç noktalar alındığı için tam doğru sonuç imkansızdır. Değişken maliyet oranı: maliyetlerdeki değişme / faaliyet ölçülerindeki değişme Dağılım grafiği türü Geçmiş birkaç döneme ilişkin tutarlar ile aynı dönemlerdeki iş hacimleri esas alınarak, her dönemin dağılım grafiği üzerinde ayrı bir nokta halinde işaretlenmesi ile göz kararı regresyon doğrusu oluşturulur. Yüksek ve düşük noktalara göre daha güvenilir bir yöntemdir. Ancak subjektiftir.

En küçük kareler tekniği Regresyon doğrusu istatiksel analizler yardımıyla çizilir. Karmaşık bir yapısı vardır. Ancak objektif bir yöntemdir. Muhasebe tekniği Maliyet fonksiyonunun oluşturulmasında muhasebe kayıtlarından yararlanılır. Bu yöntemde geçmiş dönemlerde gerçekleşmiş giderler ile faaliyet hacimleri esas alınır. Dönemler itibariyle faaliyet hacmindeki değişme ile giderlerdeki değişme yüzdeleri karşılaştırılarak giderlerin sabit ya da değişken olduğuna karar verilir. İş ölçümü yöntemi Oluşan maliyetler ile faaliyet verileri karşılaştırılır ve her bir gider unsuru için ayrı hesaplama yapılarak sabit ve değişken maliyet belirlenir. Bu yöntem genellikle standart maliyet yöntemi kullanılan işletmeler tarafından uygulanır.

Amortisman Duran varlığın değerinde; kullanma, zamanın geçmesi ya da önemini yitirme gibi nedenlere bağlı olarak meydana gelen azalmadır. Duran varlığın ekonomik ömrünün sonunda yenilenmesi için gerekli fonun işletmede kalmasında bir araç olma esasına dayanır. Bu açıdan amortisman yenileme için fon biriktirilmesidir.

Amortisman kayıt yöntemleri 1. Direkt kayıt yöntemi : Hesaplanan amortisman giderlerinin, doğrudan ilgili varlık hesabının alacağına, amortisman giderlerini temsil eden hesabın borcuna yapılmasını, öngören yöntemdir.

2. Endirekt kayıt yöntemi : Hesaplanan amortisman giderlerinin, ilgili bilanço hesaplarının (257, 268, 278 nolu hesaplar) alacağına ilgili gider hesaplarının da borcuna kaydedilmesini öngören yönteme denir. Türk vergi mevzuatı açısından kullanılan yöntem endirekt kayıt yöntemidir.

Amortisman Hesaplama Yöntemleri Normal amortisman yöntemi Azalan bakiyeler yöntemi Faaliyet hacmini esas alan amortisman yöntemi Olağanüstü amortisman Madenlerde amortisman

Normal Amortisman Yöntemi Eşit tutarlı amortisman yöntemi olarak da adlandırılan bu yöntemde varlığın değeri faydalı ömre bölünerek yıllar itibariyle ayrılacak amortisman tutarı belirlenir. Amortisman gideri : amortismana tabi tutar/yararlı ömür veya Amortisman oranı : 1/yararlı ömür Amortisman gideri : amortismana tabi tutar *amortisman oranı

Örnek 1 İşletmemiz 01.01.2014 tarihinde %18 KDV hariç 100.000 tl tutarında binayı çek düzenleyerek satın almıştır. Bina üretim atölyesi olarak kullanılacaktır. Şirketimiz amortisman kayıt yöntemi olarak endirekt kayıt yöntemini kullanmakta ve amortisman tutarlarını normal amortisman yöntemine göre belirlemektedir. Binanın ekonomik ömrü 50 yıldır. İstenen: 1. bina satın alım kaydını yapınız. 2. 2014 ve 2015 yılına ilişkin amortisman kaydını yapınız. 3. 31.12.2015 tarihinde söz konusu bina %18 KDV hariç 85.000 tl ye satılmış bedeli banka havalesi yoluyla tahsil edilmiştir. Gerekli yevmiye kaydını yapınız.

Kıst amortisman yönteminde varlığın dönem içinde alınması durumunda alındığı aydan itibaren yılı bir bütün olarak ele almayan kullanılan ayı hesaba katan ve sadece binek otomobiller için kullanılan bir amortisman yöntemidir. Kıst amortisman yöntemi binek otomobil dışındaki varlıklar içinde kullanılabilir. Bu durum Türk vergi mevzuatına göre yanlış bir uygulamadır. Muhasebe açısından maliyetlerin doğru belirlenebilmesi noktasında bu uygulanabilir bir yöntemdir.

Örnek 2 İşletmemiz 26 mart 2014 tarihinde %18 KDV dahil 100.000 tl ye otomobili nakit olarak satın almıştır. İşletmemiz endirekt kayıt yöntemini kullanmakta ve normal amortisman yöntemine göre amortisman hesaplamaktadır. Aracın ekonomik ömrü 20 yıldır. İstenen : 1. taşıt alım kaydını yapınız 2. 2014 ve 2015 yılı amortisman kaydını yapınız.

Azalan bakiyeler yöntemi Amortismana tabi olan varlığın ilk yıllarda daha fazla yıprandığı varsayımını esas alarak, ilk yıllarda daha fazla tutarda amortisman gideri ayrılmasını öngörmektedir. Normal amortisman oranının iki katı alınır. Kullanılacak oran %50 yi geçemez. Bulunan amortisman oranı varlığın kalan değeri ile çarpılır. Son yılda kalan değerin tamamı amorti edilir.

Örnek 3 İşletmemiz üretim departmanında kullanmak için 2014 yılında %18 KDV hariç 200.000 TL tutarında makineyi nakden satın almıştır. Varlığın ekonomik ömrü 5 yıldır ve şirketimiz endirekt kayıt yöntemi ile kayıtlama yapıp azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman tutarını hesaplamaktadır. İstenen: Makine alım kaydını yapınız. Amortisman tutarlarını hesaplayınız. 2014 ve 2015 yılına ilişkin amortisman kaydını yapınız. Makine 2016 yılında %18 KDV hariç 180.000 tl ye nakden satılmıştır. Satış kaydını yapınız.

Faaliyet hacmini esas alan amortisman yöntemi Bu yöntemde dönemin amortisman gideri faaliyet hacmine göre belirlenir. Makinede meydana gelen aşınmanın sebebinin yapılan üretime bağlı olduğu varsayımından hareket edilir. Yıllar itibari varlık tarafından yapılan çalışmasına göre amortisman ayrılır. Bu yöntem vergi mevzuatımızda yer almadığından maliyet hesaplanmasında kullanılabilir olmasına rağmen vergi muhasebesi uygulamalarında kullanılan bir yöntem değildir.

Örnek 4 Maliyet değeri 90.000 tl olan bir makine için faaliyet hacmine göre amortisman ayrılmaktadır. Makine için 75.000 makine saati yararlı çalışma ömrü öngörülmüştür. Dönemde yapılan çalışma saati ise 8.000 saattir. Amortisman tutarlarını hesaplayınız.

Maddi olmayan duran varlıklarda itfa payları Maddi olmayan duran varlıklar aynen maddi duran varlıklar gibi yararlı ömürleri boyunca giderleştirilir.

Örnek 5 2014 yılında fabrikadaki yer darlığından dolayı 10 yıllığına kiralanan üretim departmanının bulunduğu bina için %18 KDV hariç 20.000 tl tutarında özel maliyetler gerçekleştirilmiştir. Söz konusu bina 2 yıl kullanılmış ve 2. yılın sonunda boşaltılmıştır. Normal amortisman yöntemini kullanan işletmemiz endirekt kayıt yöntemi ile kayıtlama yapmaktadır.

Amortisman hesaplama yönteminde değişiklik yapabilme Mükellefler normal ve azalan bakiyeler yöntemlerinden dilediğini seçebilirler. Bir iktisadi kıymet için normal amortisman yöntemi uygulanmaya başlandıktan sonra, azalan bakiyeler yöntemine dönülemez. Ancak, azalan bakiyeler yöntemine başladıktan sonra mükellef isterse daha sonraki yıllarda normal amortisman yöntemine dönebilir.

Örnek 6 2014 yılında şirketimizin yönetim biriminde kullanmak için %18 KDV hariç 20.000 tl tutarında demirbaşı nakden satın almıştır. Demirbaşın ekonomik ömrü 5 yıldır. Şirketimiz azalan bakiyeler yöntemini kullanmaktadır. Şirketimiz 2014 ve 2015 yılında azalan bakiyeler yöntemine göre amortisman ayırmaya devam etmiş 2016 yılında normal amortisman yöntemine dönmüştür. Kalan yıllarda amortismanlar bu yönteme göre belirlenecektir.

Üretim Maliyeti Çıktıları Mamul Yarı mamul Yan mamul Bozuk mamul Kusurlu mamul Artık, fire vb.

İşletmeler birden fazla türde mamulü, aynı dönemde üretebilirler İşletmeler birden fazla türde mamulü, aynı dönemde üretebilirler. Bunlara ait üretim giderleri ortak izlenip dönem sonlarında belirlenecek katsayılarla ya da benzer dağıtım kriterleri ile mamuller arasında paylaştırılır. Burada yapılan üretimin aynı ilk madde ve malzeme kullanılması durumunda kullanılabilir. Örneğin tekstil sektöründe aynı kumaştan yapılan farklı cins mamul üretiminde.

Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt ilk madde ve malzeme giderleri mamulle doğrudan ilişkisi kurulabilen giderler oldukları için fişler aracılığıyla direkt ilk madde ve malzemeler üretim departmanlarına gönderilirler. Direkt ilk madde ve malzeme kullanımında kullanılan bu belgeler mamul bazında ilk madde maliyetlerinin belirlenmesini sağlamaktadır.

Direkt işçilik gideri İşçiliklerle ilgili giderlerde işçiliklerin hangi mamul bazında ne kadar gerçekleştirildiğini belirlemek için çalışma kartları kullanılır. Bu kartlar sayesinde üretilen her mamulün ayrı ayrı işçilik maliyetleri izlenebilmektedir.

Genel Üretim Giderleri

Hacim tabanlı dağıtım Hacim tabanlı dağıtımda genel üretim giderlerinin mamullere dağıtımında, üretim miktarı, direkt işçilik saatleri, makine saatleri gibi faaliyet hacmi ölçüleri kullanılmaktadır. Dağıtım anahtarı olarak kullanılan ölçütler şunlardır: Üretim miktarları Direkt işçilik saatleri Makine saatleri Direkt ilk madde ve malzeme giderleri Direkt işçilik giderleri Direkt giderler

Örnek İşletmemizde dönemde 1.000 adet A ve 2.000 adet B olmak üzere iki tür mamul üretimi gerçekleştirilmiştir. Dönemde ortaya çıkan direkt ilk madde ve malzeme ile direkt işçilik giderleri mamul bazında direkt olarak izlenmiştir. A MAMÜLÜ B MAMULÜ TOPLAM DİREKT İLK MADDE VE MLZ. 180.000 100.000 280.000 DİREKT İŞÇİLİK 60.000 120.000 DİREKT GİD. TOP. 240.000 220.000 460.000

Dönemde gerçekleşen genel üretim giderleri ise şu şekildedir: İşletme genel üretim giderlerini mamullere üretim miktarlarına göre dağıtmaktadır. Endirekt malzeme gideri 60.000 Endirekt işçilik gideri 40.000 Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler 30.000 Çeşitli giderler 21.000 Vergi, resim ve harçlar 9.000 Amortisman ve tükenme payları 50.000 Genel üretim gideri toplamı 210.000

Genel üretim gideri yükleme oranı 210. 000 tl / 3 Genel üretim gideri yükleme oranı 210.000 tl / 3.000= 70 tl/adet A mamulü genel üretim gideri payı 1.000*70=70.000 tl B mamulü genel üretim gideri payı 2.000*70=140.000 tl

A malulü B mamulü toplam DİMM 180.000 100.000 280.000 DİG 60.000 120.000 GÜG 70.000 140.000 210.000 TOPLAM 310.000 360.000 670.000

151 YARI MAMUL ÜRETİM 670.000 151.01 A Mamulü 310.000 151.02 B Mamulü 360.000 711 DİMMG YANSITMA 280.000 721 DİG YANSITMA 180.000 731 GÜG YANSITMA 210.000 152 MAMULLER 670.000 152.01 A Mamulü 310.000 152.02 B Mamulü 360.000 151 YARI MAMUL ÜRETİM 670.000

Eğer söz konusu işletme her bir giderin dağıtımı için farklı bir dağıtım anahtarı kullanmayı düşünseydi: Genel üretim gideri türü Dağıtım ölçüsü Endirekt malzeme giderleri Direkt giderler Endirekt işçilik giderleri Direkt işçilik saati Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler Direkt işçilik gideri Çeşitli giderler Mamul miktarı Vergi resim ve harçlar Mamullerin ağırlığı Amortisman ve tükenme payları Makine saati

Dağıtım ölçüsüne ilişkin bilgiler GİDER TÜRLERİ A MAMULÜ B MAMULÜ TOPLAM DİREKT GİDERLER(TL) 90.000 150.000 240.000 DİREKT İŞÇİLİK SAATİ 3000 5000 8000 DİREKT İŞÇİLİK GİDERLERİ (TL) 40.000 60.000 100.000 MAMUL MİKTARI (ADET) 1000 2000 MAMULLERİN AĞIRLIĞI MAKİNE SAATİ 500 2500

Endirekt İşçilik Giderleri YO: 40,000/8,000 =5 TL/DİS A Mamulü 3. 000 Endirekt İşçilik Giderleri YO: 40,000/8,000 =5 TL/DİS A Mamulü 3.000*5 =15.000 TL B Mamulü 5.000*5 =25.000 TL Toplam = 40.000 TL Dışarıdan sağlanan fayda ve hizmetler YO : 30.000/100.000 =0,30 TL/DİG A Mamulü 40.000*0,30 =12.000 TL B Mamulü 60.000*0,30 =18.000 TL Toplam = 30.000 TL Çeşitli Giderler YO : 21.000/3.000 = 7 TL/Adet A Mamulü 1.000*7 =7.000 TL B Mamulü 2.000*7 =14.000 TL Toplam = 21.000 TL Vergi resim ve harçlar YO : 9.000 /5.000 = 1,8 TL/Kg. A Mamulü 2.000*1,8 =3.600 TL B Mamulü 3.000*1,8 =5.400 TL Toplam = 9.000 TL Amortisman ve tükenme payları YO : 50.000/2.500 =20 TL/MS A Mamulü 2.000*20=40.000 TL B Mamulü 500*20 =10.000 TL Toplam = 50.000 TL

A MAMULÜ B MAMULÜ TOPLAM ENDİREKT MALZ. GİD. 22.500 37.500 60.000 ENDİREKT İŞÇİLİK GİDERİ 15.000 25.000 40.000 DIŞARIDAN SAĞL. FAYD. VE HİZM. 12.000 18.000 30.000 ÇEŞİTLİ GİDERLER 7.000 14.000 21.000 VERGİ, RESİM VE HARÇLAR 3.600 5.400 9.000 AMORTİSMAN VE TÜKENME PAYL. 40,000 10.000 50.000 100.100 109.900 210.000

A malulü B mamulü toplam DİMM 180.000 100.000 280.000 DİG 60.000 120.000 GÜG 100.100 109.900 210.000 TOPLAM 340.100 329.900 670.000

FAALİYET TABANLI DAĞITIM Teknoloji yoğun yeni üretim ortamlarında genel üretim giderlerinin mamullere dağıtımında, hacim tabanlı dağıtım ölçüleri yerine genel üretim giderlerinin oluşumuna neden olan faaliyetlerin esas alınması önerilmektedir.

Örnek Malzeme depolamaya ilişkin giderler 42.500 TL olarak aşağıdaki biçimde gerçekleşmiştir. Endirekt işçilik giderleri 12.500 TL Çeşitli giderler 10.000TL Amortisman giderleri 20.000 TL TOPLAM 42.500 tl

Malzeme deposunda yapılan ve mamul düzeyinde farklılığa neden olan üç faaliyet tespit edilmiştir. Bunlar; malzeme kayıtlarının tutulması, malzeme test işlemleri ve muhafazadır. Endirekt işçilik giderlerinin %20’si kayıt işlemleri, %60’ı malzeme testi, %20’si ise muhafaza faaliyetlerine aittir. Çeşitli giderler, muhafaza ve test faaliyetlerinin yapıldığı 200 m2 lik alanın kirasına aittir. Bunun 50m2 lik kısım malzeme testi, geri kalanı ise muhafaza faaliyetine aittir. Amortisman giderlerinin tamamı ise test faaliyeti için kullanılan hassas cihazlara aittir.

Genel üretim giderlerinin faaliyetlere dağıtım anahtarı DAĞITIM ÖLÇÜSÜ Malzeme kayıt Kayıt sayısı Malzeme testi Test edilen malzeme sayısı Muhafaza Depolanan ortalama malzeme sayısı A mamulünün üretiminde x ve B mamulünün üretiminde y malzemesi kullanılmaktadır.

GİDERLER A MAMULÜ B MAMULÜ TOPLAM ÜRETİM MİKTARI 200 300 500 DİREKT İŞÇİLİK SAATİ 700 1000 MALZEME DEPO KAYIT SAYISI 150 100 250 TEST EDİLEN MALZEME SAYISI 600 800 DEPOLANAN ORT. MLZ. SAYISI 400

Faaliyet bazında belirlenen giderlerin mamullere dağıtımı Faaliyetler Yükleme oranı A mamulü B mamulü Toplam Malzeme kayıt 2.500/250 = 10TL/KS 1.500 1.000 2.500 Malzeme testi 30.000/800 = 37,5 TL/TEMS 22.500 7.500 30.000 Malz. muhafza 10.000/400 = 25 TL/DOMS 3.750 6.250 10.000 TOPLAM 27.750 14.750 42.500

MALİYETLERİN MAMULLERE DAĞITIMI (NORMAL ÜRETİM SÜRECİ) İşletmemiz K, L ve M olmak üzere üç tane birleşik mamul üretmektedir. Üç tür mamul için ortak yapılan giderler; DİMMG : 40.000 TL DİG : 25.000 TL GÜG : 15.000 TL Toplam : 80.000 TL Ayrışma noktasında üretim miktarları sırasıyla; 200 ton, 500 ton, 300 tondur

Birleşik giderler dağıtım oranının hesaplanması: Dağıtım oranı :80 Birleşik giderler dağıtım oranının hesaplanması: Dağıtım oranı :80.000TL/1.000 Adet= 80 TL/Ton Birleşik giderlerin dağıtımı: Mamuller birleşim gider payı K 200*80 16.000 TL L 500*80 40.000TL M 300*80 24.000 TL TOPLAM 80.000 TL

Birleşik DİMMG YO: 40. 000TL/1. 000ton= 40 TL/ton K Mamulü : 200. 40:8 Birleşik DİMMG YO: 40.000TL/1.000ton= 40 TL/ton K Mamulü : 200*40:8.000 TL L Mamulü : 500*40:20.000 TL M Mamulü : 300*40:12.000 TL TOPLAM : 40.000 TL

Birleşik DİG YO: 25. 000/1. 000= 25TL/Ton K Mamulü : 200. 25:5 Birleşik DİG YO: 25.000/1.000= 25TL/Ton K Mamulü : 200*25:5.000 TL L Mamulü : 500*25: 12.500 TL M Mamulü : 300*25:7.500 TL TOPLAM : 25.000 TL Birleşik GÜG YO :15.000/1.000 = 15TL/Ton K Mamulü : 200*15 : 3.000 tl L mamulü : 500*15 : 7.500 tl M mamulü : 300*15 : 4.500 tl Toplam : 15.000 tl

151 YARI MAMUL ÜRETİM 80.000 151.01 K Mamulü 16.000 151.02 L Mamulü 40.000 151.03 M Mamulü 24.000 711 DİMMG YANSITMA 40.000 721 DİG YANSITMA 25.000 731 GÜG YANSITMA 15.000 152 MAMULLER 80.000 152.01 K Mamulü 16.000 152.02 L Mamulü 40.000 152.03 M Mamulü 24.000 151 YARI MAMUL ÜRETİM 80.000

YAN MAMULLERE DAĞITIM Ana mamullerin üretiminde kendiliğinden ortaya çıkan, miktar ve değer olarak da ana mamule kıyasla önemsiz olan ürünlere yan mamul denir. Örneğin; şeker üretiminde küspe, pirinç üretiminde çeltik vb… İşletmemizde A ve B olmak üzere iki birleşik ana mamul ve C yan mamulü üretilmitir. Birleşik giderler toplamı 50.000 TL ‘dir. İşletme yan mamule satış hasılatı kadar pay vermektedir. C yan mamulünün satış hasılatı 2.000 TL olarak tespit edilmiştir. Birleşik giderler toplamı = 50.000 Yan mamul maliyeti = 2.000 Ana mamullere dağıtılacak = 48.000 TL

Bozuk mamullere dağıtım Bozuk mamuller, mamul için belirlenen standart ve kalite tanımlarına uymayan ve düzeltilmesi teknik ya da ekonomik açıdan mümkün olmayan ıskartaya ayrılmış ürünleri ifade etmektedir. Bozuk mamuller normal sınırlar içerisinde ise bunlar için herhangi bir maliyet hesaplaması yapılmaz.

örnek Dönemde 5.000 adet mamulün üretimine başlanmıştır. Dönem sonunda 400 adet ortalama %75 oranında tamamlanmış bozuk mamul tespit edilmiştir. Geri kalan kısmın tamamı bitirilmiş ve mamul ambarına alınmıştır. Bu üretimle ilgili yapılan giderlerin toplamı ise 1.470.000 TL’dir. dönemde üretimine başlanan toplam miktarın %5’ine kadar olan bozuk mamuller normal kabul edilmektedir. Bozuk mamullerin net gerçekleşebilir değeri ise 100 TL olarak beklenmektedir.

Eşdeğer miktar sağlam mamuller =4. 600 ad anormal bozuk mamuller (400 Eşdeğer miktar sağlam mamuller =4.600 ad anormal bozuk mamuller (400*0,75) =300 ad. toplam eşdeğer miktar =4.900 ad. Eşdeğer birim maliyeti = 1.470.000 / 4.900 = 300 TL/adet Bozuk mamul birim maliyeti = 300*,75 = 225 TL/adet Anormal bozuk mamul = (400-(5000*,05)) =150 ad. Normal bozuk mamuller= 5.000*,05 = 250 adet Anormal bozuk mam. Top. Mal. = 150*225 = 33.750 Anormal bozuk mam. Sat. Değ. = 150*100 = (15.000) Sonuç hesaplarına aktarılacak tutar = 18.750 Toplam maliyet dağılımı: olağan dışı gider ve zararlar =18.750 TL diğer stoklar (400*100) = 40.000 TL Sağlam mamullerin maliyeti (1.470.000-18.750-40.000) = 1.411.250 TL

151 YARI MAMUL ÜRETİM 1.470.000 711 DİMMG YANSITMA 800.000 721 DİG YANSITMA 500.000 731 GÜG YANSITMA 170.000 152 MAMULLER 1.411.250 157 DİĞER STOKLAR 40.000 157.01 Bozuk Mamuller 689 OLAĞANDIŞI GİDER VE ZARARALAR 18.750 689.01 Anormal bozuk mamuller 151 YARI MAMUL ÜRETİM 1.470.000

KUSURLU MAMULLERE DAĞITIM Kusurlu mamuller de, bozuk mamuller gibi belirlenen standart ve kalite tanımlarına uymayan mamullerdir. Ancak bunların teknik olarak düzeltilmeleri mümkündür.

Örnek 5.000 adet A mamulünün üretimine başlayan işletmemiz dönemde bunun 4.000 adetini tamamlamıştır. Dönem sonu stoklar da %60 oranında tamamlanabilmiştir. Tamamlanan ürünlerin mamul ambarına alınması sırasında kalite kontrol testinde 200 adet mamulde kusur tespit edilmiştir. Bu miktar normal sınırlar içerisinde görülmüştür. Bu mamullerin ek bir işleme tabi tutulmadan defolu ürün olarak satılmasına karar verilmiştir. Tahmini satış hasılatı toplamı 6.000 TL, tahmini satış gideri ise 500 TL olarak belirlenmiştir.

Dönem ait üretim giderleri: DİMMG : 46.000TL DİG : 60.000 TL GÜG : 40.300 TL Toplam : 146.300 TL Kusurlu mamul tahmini satış değeri : 6.000tl Kusurlu mamul tahmini satış gideri : (500tl) Kusurlu mamul net gerçekleşebilir değer : 5.500tl Toplam üretim maliyeti : 146.300 tl Kusurlu mamul değeri : (5.500)tl Mamul ve yarı mamule dağıtılacak tutar : 140.800tl

Eşdeğer birim sayıları Tamamlanan (3. 800. 1) = 3. 800 adet DSYM (1 Eşdeğer birim sayıları Tamamlanan (3.800*1) = 3.800 adet DSYM (1.000*0,60) = 600 adet Toplam = 4.400 adet Eşdeğer birim maliyet Tamamlanan: 140.800 / 4.400 = 32 TL/ad. DSYM : 32*0,60 = 19,2 TL/ad. Maliyet dağıtımı Mamul 3.800 * 32 = 121.600 TL DSYM 1.000*19,20 = 19.200 TL Kusurlu mamul 200 adet = 5.500 TL TOPLAM = 146.300 TL

151 YARI MAMUL ÜRETİM 146.300 711 DİMMG YANSITMA 46.000 721 DİG YANSITMA 60.000 731 GÜG YANSITMA 40.300 152 MAMULLER 121.600 157 DİĞER STOKLAR 5.500 157.01 Bozuk Mamuller 151 YARI MAMUL ÜRETİM 127.100

Giderlerin kapsamına göre maliyet hesaplama sistemleri Tam maliyet yöntemi Normal maliyet yöntemi Değişken maliyet yöntemi Direkt maliyet yöntemi Direkt ilk madde ve malzemeye dayalı maliyet yönetimi

X - Maliyet unsurları Tam maliyet yöntemi Normal maliyet yöntemi Değişken maliyet yöntemi Direkt (Asal) maliyet yöntemi DİMM’ye dayalı maliyet yöntemi DİMMG X DİG - GÜG Değişken GÜG Sabit GÜG Kapasite kul.oranı

Örnek İşletmemiz ocak ayında normal üretim kapasitesinin %80 oranında 5.000 adet mamul üretmiştir. Mamul üretimi ile ilgili gerçekleşen giderler şöyledir: DİMMG : 20.000 DİG :15.000 GÜG :30.000 endirekt ilk madde ve malzeme gid. : 9.000 endirekt işçilik gideri : 6.000 dışarıdan sağlanan fayda ve hiz. : 2.000 çeşitli giderler : 4.000 vergi, resim ve harçlar : 1.000 amortisman ve tükenme payları : 8.000 Gerçekleşmiş üretim giderleri üzerinden yapılan maliyet hacim analizleri sonucu, genel üretim giderlerinin 18.000 TL’lik kısmının sabit nitelikte olduğu belirlenmiştir. İşletmemizin ocak ayına ilişkin üretim maliyetlerini farklı maliyet hesaplama yöntemlerine göre belirleyiniz.

Normal maliyet yöntemi Değişken maliyet yöntemi Direkt maliyet yöntemi Maliyet unsurları Tam maliyet yöntemi Normal maliyet yöntemi Değişken maliyet yöntemi Direkt maliyet yöntemi DİMM’ye dayalı maliyet yöntemi DİMMG 20.000 DİG 15.000 - GÜG Değişken GÜG 12.000 Sabit GÜG 18.000 14.400 Toplam maliyet 65.000 61.400 47.000 35.000 Birim maliyet 13,00 12,28 9,40 7,00 4,00

Giderlerin gerçekleşme durumuna göre maliyet yöntemleri Fiili maliyet yöntemi Tahmini maliyet yöntemi Standart maliyet yöntemi

Fiili maliyet yöntemi Mamul maliyetlerini gerçekleşmiş maliyet verilerine göre hesaplayan bir yöntemdir. Fiili maliyet verileri ancak üretim faaliyetinin tamamlanması ve tüm giderlerin gerçekleşmesi halinde elde edilir. Fiili maliyet yöntemine göre hesaplanan mamul maliyetleri, gerçek maliyettir ve tamamı belgeye dayalıdır.

Tahmini maliyet yöntemi Mamul maliyetlerinin tahmini maliyet verilerine göre hesaplayan bir yöntemdir. Bu yöntemde, işletmenin geçmiş dönemlerinde gerçekleşmiş maliyet verileri ve gelecekle ilgili beklentiler dikkate alınarak, kabaca, yapılan tahminlerden yararlanılır. Bu tahminler, normal şartlarda beklenen maliyetleri ifade eder. Yıl sonunda, tahmini ve fiili maliyetler arasında bir farkın olması halinde gerekli düzeltme işlemleri yapılarak defter kayıtları fiili maliyetlere dönüştürülür. Uygulamada genellikle bu maliyetleme yöntemi kullanılmaktadır.

Standart maliyet yöntemi Standart maliyet yöntemi de, ürün maliyetinin hesaplanmasında önceden belirlenmiş olan maliyet verilerini esas almaktadır. Ancak, tahmini maliyet yönteminden farklı olarak, burada, kullanılan maliyet verileri olması beklenen maliyetleri değil, olması gereken maliyetleri ifade etmektedir. Bu sebeple standart maliyen yönteminde kullanılan maliyet verileri; bilimsel teknik ve yöntemlerden yararlanılarak detaylı bir biçimde elde edilir.

Standart Maliyet Yöntemi Standart maliyet yönteminin yararları şunlardır: Maliyet kontrolü sağlar Maliyet hesaplanmasında hız ve kolaylık sağlar Planlama ve kontrolü sağladığı için verimlilik artar Kısa dönemli sonuç hesaplarının düzenlenmesi ve stok değerlemesi kolaylaşır Genel planlama ve üretim planlaması kolaylaşır İyi bir değerleme ve adil bir ücret politikası uygular Standart maliyet yönteminin sakıncaları şunlardır: İyi belirlenmemiş olan standartlar analizlerde yanıltıcı sonuçlar verir. Standartlara verilen önem fiili maliyetlerin ihmalini sağlayabilir. Sistem kontrol bakımından, pahalı hesap ve kayıt işlemleri gerektirebilir. Standartlar personel üzerinden baskı yaratabilir Her işletme için uygulanamayabilir.

Direkt İlk Madde ve Malzeme Farklarının Hesaplanması Fiyat farkı = (fiili fiyat – standart fiyat) x fiili miktar Miktar farkı = (fiili miktar – standart miktar)x standart fiyat Fiili durum standart durumdan büyük ise fark olumsuz, küçük ise olumludur.

Direkt İşçilik Gideri Farklarının Hesaplanması Ücret Farkı = (fiili ücret – standart ücret) x fiili süre Süre Farkı = (fiili süre-standart süre) x standart ücret

Genel Üretim Gideri Farklarının Hesaplanması Sabit ve değişken nitelikli giderlerin etkisiyle genel üretim giderleri için bütçe farkı, verimlilik farkı ve kapasite farkı hesaplanır. Bütçe Farkı : fiili çalışma hacmindeki bütçelenmiş genel üretim giderlerini hesaplanmasında hareket noktası, esnek genel üretim giderleri bütçesidir. Esnek Bütçe = değişken giderler + sabit giderler Bütçe farkı = fiili GÜG – fiili çalışma hacmindeki bütçelenmiş GÜG

Genel Üretim Gideri Farklarının Hesaplanması Verimlilik Farkı = fiili çalışma hacmindeki + standart çalışma hacmindeki bütçelenmiş GÜG bütçelenmiş GÜG veya Verimlilik Farkı = (fiili çalışma hacmi-olması gereken standart çalışma hacmi) x standart GÜG değişken oranı Kapasite Farkı = standart çalışma hacmindeki + maliyelere yüklenen GÜG bütçe tutarları GÜG standart tutarı Kapasite Farkı = (bütçelenmiş kapasite-fiili kapasite)x standart sabit GÜG yükleme oranı

Maliyet hesaplama şekline göre maliyet yöntemleri Sipariş maliyet yöntemi Safha maliyet yöntemi İşlem maliyeti yöntemi

Sipariş maliyet yöntemi Sipariş maliyet yöntemi, belirli partiler halinde üretim yapan ve her partide diğer partilerden farklı tür ve nitelikte mamuller üreten işletmelerde, her bir mamul veya mamul grubunun maliyetlerini ayrı ayrı saptayabilmek için kullanılan bir yöntemdir.

Safha Maliyet Yöntemi Birbirini izleyen ve birbirine bağlı aşamalarda, sürekli olarak ve kitle halinde tek tip ya da birbirine benzer mamul üreten işletmelerde kullanılan yöntem, her evrenin giderlerini ayrı bölümler halinde toplamak ve evrede toplanan gider toplamını, o evrede üretilen birim sayısına bölmek suretiyle birim maliyetlerin saptanması esasına dayanır. Safha maliyet yöntemi dört aşamada gerçekleştirilir. Miktar hareketlerinin belirlenmesi Eşdeğer ürün miktarlarının hesaplanması Birim maliyetlerin hesaplanması Maliyet dağılımı

Örnek : x mamulünün üretimini tek safhada yapan bir işletmede, dönemde 500 ton mamulün üretimine başlanmış, bunun 450 tonu tamamlanarak mamul ambarına konulmuştur. 50 ton mamulün tamamlanma dereceleri ise ilk madde ve malzeme gideri açısından %100, şekillendirme açısından ise %40. dönemde ortaya çıkan giderler şöyledir; Direkt ilk madde ve malzeme gideri 200.000 Direkt işçilik gideri 150.400 Genel üretim gideri 108.100

Faaliyete Dayalı Maliyetleme Maliyet Sisteminde değişiklik gereği yapılmasının nedenleri: Hizmet sektörünün toplam üretim içindeki payının artması Teknolojik gelişmeler Global rekabetteki artışlar Müşteri isteğindeki değişmeler İletişim Bahsi geçen amaçlara ulaşabilmek için çeşitli maliyet yaklaşımları kullanılmıştır. Bazıları aşağıdaki gibidir: Tam Zamanlı Envanter Yöntemi :stokların minimum seviyede çalışmasını ister. toplam kalite yaklaşımı : Kalitesizliğin maliyetinden kaçınmak için, üretim miktarını azaltıp kaliteyi arttırmaya yönelten bir yaklaşımdır. Böylelikle müşteri tatmini yükselecek ve bakım onarım maliyetleri düşecektir. Hedef Maliyet Yöntemi : ürün tasarım sürecine geçmeden önce kara geçiş noktasının analizini içeren bir yöntemdir. Faaliyet Dayalı Maliyetleme :günün değişen koşullarına, teknolojik gelişmelere bağlı olarak işletmelerin birim maliyetlerini sağlıklı hesaplayabilmesi için oluşturulan bir sistemdir.

Faaliyete Dayalı Maliyetlemeye Neden Kullanırız Sağlıklı yorumlanmayan maliyet verileri müşteri kaybına neden olur. Teknoloji sayesinde faaliyet bazında maliyet takibi kolaylaşmıştır. Otomasyon sistemi ile işçilik maliyeti azalmış genel üretim giderlerinin payı artmıştır. Rekabet ile kar marjları azalmıştır. Yapılan her bir üretime ilişkin maliyet verilerini tek tek takip etmek gerekmektedir. Maliyet tasarrufları mamul bazında değil faaliyet bazında yapılmalıdır. Üretim süreci aşamasında hata düzeltme ve fiyat belirlemek zordur. Müşterilerin bilinçlenmesi ile mamul çeşidi artmıştır. Buna bağlı olarak işletme kaynaklarını daha verimli kullanmak zorunda kalmıştır. Faaliyet Dayalı Maliyetlemenin uygulanması 4 safhada gerçekleşir. Temel faaliyetler belirlenir Dağılım anahtarları oluşturulur Faaliyetler için maliyet havuzu oluşturulur Mamullere maliyet havuzundaki maliyetler dağıtılır.

Ortak Ürünlerin Maliyetlerinin Hesaplanması Ortak ürünler, birbirinden ayrıldıkları noktaya kadar birlikte üretilirler. Ortak ürünlerin birbirinden ayrılma noktasına kadar yapılan giderlere birleşik giderler denir. Birleşik giderlerin dağıtımında şu yöntemler kullanılır. Üretim miktarı yöntemi Katsayı yöntemi Piyasa değeri yöntemi Net satış hasılatı yöntemi Standart verim yöntemi

Başabaş Noktası İşletmenin kara geçtiği noktayı göstermektedir. Başabaş satış miktar = Toplam Sabit maliyet / Katkı Payı Katkı Payı = birim satış fiyatı / birim değişken maliyet Başabaş Satış Tutarı = Toplam sabit maliyet / Katkı Oranı Veya başabaş satış miktarı x birim satış fiyatı Katkı Oranı = Katkı Payı / Birim Satış Fiyatı

Gerekli Satış Miktarı = arzulanan kar + toplam sabit gider / katkı payı Gerekli satış tutarı =arzulanan kar + toplam sabit gider / katkı oranı Kar (tutar cinsinden) = (satış miktarı x katkı payı)- sabit maliyet Kar (miktar cinsinden) = (net satış tutarı x katkı oranı)- sabit maliyet

Güvenlik Marjı Gerçekleşen veya gerçekleşmesi beklenen satışlar ile başabaş noktasındaki satışlar arasındaki fark güvenlik payı olarak adlandırılır. Satışlara oranlanmasına ise güevenlik oranı denir. Satışların güvenlik oranının azalması karlılığın düşmeye başladığı ve başabaş noktasına hareket edildiği anlaşılmalıdır. Güvenlik Payı = gerçekleşmesi beklenen satış miktarı – BBN satış miktarı Güvenlik Oranı = güvenlik payı / gerçekleşmesi beklenen satışlar Kar = güvenlik payı x katkı oranı