YGS KONU ANLATIMLA RI

5.EDATLAR ( İ LGEÇLER)

 Tek ba ş ına bir anlam ta ş ımayan, ancak kendinden önceki sözcükle birlikte kullanıldı ğ ında belirli bir anlamı olan sözcüklerdir.  Edatlar çekim eki alırsa adla ş ırlar.  En çok kullanılan edatlar ş unlardır:  Ba ş lıca edatlar: “gibi, kadar, sanki, ile, dolayı, ötürü, için, beri, üzere, dek, de ğ in, do ğ ru, kar ş ı...”

 Gibi:  Benzetme ilgisiyle ismi nitelerse sıfat öbe ğ i, fiili nitelerse zarf öbe ğ i kurar.   Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendi. (sıfat)  Dev gibi dalgalar sahile vuruyordu. (sıfat)  Yüzün bir kır çiçe ğ i gibi usulca söner. (zarf)  Dolu bir kadeh gibi kırılıyorum avuçlarında.(zarf)  Sen de onun gibi dü ş ünüyorsun (kar ş ıla ş tırma)  Annem gibi dolma yapan dünyada bulamazsın (k.)  Yataktan kalktı ğ ı gibi dı ş arı fırladı.(hemen,o anda)

 Haberi aldı ğ ı gibi yola çıktı.(hemen,o anda)  Ben ona insan gibi davrandım.( yakı ş ır biçimde)  Birbirinizle adam gibi konu ş un.( yakı ş ır biçimde)  Saat üç gibi yanına gelirim. (dolayında)  Final maçı ak ş am sekiz gibi ba ş lar ( dolayında)  Bugün ya ğ mur ya ğ acak gibi (tahmin)  Galatasaray bu maçı alacak gibi (tahmin)  Bir an onu sever gibi oldum (yakla ş ma)  O sırada güne ş çıkar gibi oldu. (yakla ş ma)

 İ çin:  “-dik için” ş eklinde neden- sonuç;  “-mek için” ş eklinde amaç – sonuç ili ş kisi kurar.   Ya ğ mur ya ğ dı ğ ı için pikni ğ e gidemedik. (n.s)  Hasta oldu ğ um için dersi dinleyemedim. (n.s)  Kadın o ğ lunu görmek için ş ehre gitti. (a.s)  İş e girmek için ehliyet almı ş (a.s)  Görelik anlamında görü ş bildirir:   Sen benim için dünyanın en güzel kızısın.  Bu çalı ş malar onun için bo ş bir u ğ ra ş tı.

 Kar ş ılı ğ ında, kar ş ılık olarak:   *Bu elbise için çok para harcadım.  *Ev için size yüz bin lira veririm   U ğ runa, yoluna:   * Vatan için nice ş ehitler verdik.  * Bu eylemi tüm insanlık için yapıyoruz.   Hakkında:   * Veliler bizim okul için ne söylüyorlar?  * Ele ş tirmenler, filminiz için olumlu konu ş uyor.

 Aitlik, özgülük:   Bu pastayı sizin için ayırdım.  Bahçeye o ğ lum için salıncak kurdum.   Oranla:   O ş apka senin için çok büyük.   Süre bildirir:   Kitabı bir hafta için aldım.  Birkaç gün için İ stanbul’a gidece ğ im.

 İ le (-la, -le ):   Birliktelik, araç,durum ve sebep ilgisi kurar.   Köye dolmu ş la gidebilirsin. (araç)  Uçakla İ zmir’e gitmi ş ti (araç)  Çocuk, yolda babasıyla yürüyordu. (birliktelik)  Konsere arkada ş ımla gittim. (birliktelik)  Öfkeyle kalkan zararla oturur. (durum )  Gökyüzü, hasretle kucaklasın do ğ ayı. (durum)  Sınav heyecanıyla kalemimi unuttum. (sebep)  Kaza korkusuyla araba kullanamıyor ( sebep)

 Kadar:   Benzerlik ve kar ş ıla ş tırma ilgisi kurar.   Adana, cennet kadar güzel bir yerdir. (benzerlik)  Siirt, bu yaz cehennem kadar sıcaktı. (benzerlik)  Bir peri kadar güzel bir kızdı. (benzerlik)  Sen de onun kadar çalı ş saydın sınavı kazanırdın.(kar ş ıla ş tırma)  Babası kadar iyi ş arkı söylüyor. (kar ş ıla ş tırma)

 Yakla ş ıklık, zaman açısından sınırlandırma, mesafe:   Bin kadar asker cepheye gidiyordu. (yakla ş ık)  Pazardan iki kilo kadar pirinç almı ş. (yakla ş ık)  Bu ev ak ş ama kadar temizlenecek. (zamanda sınırlama)  Cumaya kadar ödevimi bitirmeliyim. (zamanda sınırlama)  Yalancının mumu yatsıya kadar yanar. (zamanda sınırlama)  Eve kadar yürümem gerekiyor. (mesafe sınırı)

 Mesafe sınırı:   Yapılacak dünya kadar i ş im var.  Avuç içi kadar bir evde ya ş ıyorlar.   Gibi anlamında kullanılabilir:   Bu kitabı okuyunca Mu ğ la’yı görmü ş kadar oldum.

 Kar ş ı:   Yön ve zaman ilgisi kurar. –e kar ş ı biçiminde kullanılırsa edat olur. Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa edat olmaktan çıkar isimle ş ir.   Denize kar ş ı bir ev yaptırmı ş. (yön)  Duvara kar ş ı on adım yürü. (yön)  Sabaha kar ş ı çok ş iddetli ya ğ mur ya ğ dı. (zaman)   Kar ş ılık olarak, yönelik anlamı katar:   Bu sözüne kar ş ı ben ne diyebilirim ki ş imdi. (kar ş ılık olarak)  Resme kar ş ı ilgin ne zaman ba ş ladı?( -e yönelik)

 UYARI: Yalın halde kullanılırsa ya da bir ek alırsa edat olmaktan çıkar isimle ş ir. İ smi belirtirse sıfat olur.   Kar ş ı evin penceresi açık kalmı ş. (sıfat)  Önce kar ş ı sahaya çıktı. (sıfat)  Kar ş ıya geçmeden önce sa ğ ına ve soluna bak.(isim)

 Göre:   Görü ş, dü ş ünce, uygun olma anlamları katar:   Bilim adamlarına göre dünya yok oluyor. (görü ş )  Anneme göre bu yıl sınavı kesin kazanırmı ş ım. (görü ş )  Bulundu ğ un ortama konu ş acaksın. ( uygun)  Zevkime göre bir elbise arıyorum. (uygun)   Kar ş ıla ş tırma ilgisi kurar:   Burası eski evimize göre daha büyük.  Ya ş ıtlarına göre çok hızlı ko ş uyorsun.

 Üzere:   Ko ş ul ve amaç ilgisi kurar.   Ak ş ama geri vermek üzere bu kitabı alabilirsin. (ko ş ul)  Konu ş mak üzere kürsüye çıktı. (amaç)   Yakla ş ık olma, gibi ş ekilde… anlamları katar:   Hemen eve dönelim, ak ş am olmak üzere. ( yakla ş ık)  Zil çalmak üzere. ( yakla ş ık)  Her ş ey planlandı ğ ı üzere yapılacak. ( ş eklinde)

 Do ğ ru:   Yön ve zaman ilgisi kurar.   Eve do ğ ru yürüyorum. (yön)  Ak ş ama do ğ ru misafir gelecek. (zaman)   İ smi nitelerse sıfat, fiili nitelerse zarf öbe ğ i olu ş turur:   E ğ ri oturup do ğ ru konu ş alım. (zarf)  Bu zamanda do ğ ru insanı bulmak zordur. (sıfat)  Tahtaya bir do ğ ru çizdi. (isim)

 Sanki:   Benzetme, sitem ilgisi kurar.   Gökyüzü sanki yaramaz bir çocuk.(benzetme)  Sanki verdi ğ im her i ş i yapıyorsun. (sitem)  Sanki selam verdin de almadık. (sitem)

 Di ğ er edatlar:   İş ten sonra bize u ğ rayacak.  Bu i ş i ancak sen yaparsın.  Yalnız senin gezdi ğ in bahçede açmaz çiçek.  Sabahtan beri dı ş arıyı izliyor.  Bu mutlu olaya sadece yıldızlar ş ahittir.

6.BA Ğ LAÇLAR

Ba ğ laç: Tek ba ş ına bir anlamı olmayan, cümle içinde kelime ve kelime gruplarını birbirine ba ğ layan sözcüklerdir. Ba ş lıca ba ğ laçlar: “ve, veya, ya da, ama, ki, de, ancak, ile, lakin, yalnız, belki, oysaki nitekim, halbuki, ya ya, hem hem, ne ne”

 “ İ LE” - “VE” BA Ğ LAÇLARI   Aynı görevdeki sözcükleri birbirine ba ğ lar.   Evin ve bahçenin kapısı açıktı.(Tamlayan)  Bu radyo Adana’da ve Mersin’de yayın yapıyor.(D.T)  Ak ş am arkada ş ıma gidece ğ im ve her ş eyi anlataca ğ ım.  Cehennemle cenneti bu dünyada ya ş adık.(Nesne)  Evle okul arasında mekik dokuyor.(Tamlayan)  Annesiyle babası yarın bize gelecek.(Özne)

 Uyarı: Biri ba ğ laç di ğ eri edat olan iki çe ş it “ile” vardır.  Bir cümlede “ile”nin yerine “ve”yi getirebiliyorsak ba ğ laç; getiremiyorsak edattır.   ---“Bazen yandık bazen menek ş elerle söyle ş tik.(Edat)  ---“Kazaklarla ceketi parayla aldım.(B-E)

 “DE” BA Ğ LACI   *E ş itlik, gibilik anlamı katar.   ---O filmi ben de seyrettim.  ---Bence Aslı da bu i ş ten anlamıyor.   *Abartma anlamı katar.   ---Çocu ğ un okudu ğ u ş iir de ş iirdi hani.  ---Aldıkları araba da araba yani.

 *Küçümseme anlamı katar.   ---Sen sınavı kazanacaksın da ben görece ğ im.  ---Sanki bu i ş ten anlıyorsun da konu ş uyorsun.  ---Büyüyecek de adam olacak da bize bakacak.   *Sitem anlamı katar.   ---Okula kadar geldin de bir selam vermedin.  --- İ zmir’e kadar geldin de yanıma u ğ ramadın.

 * Ş a ş ma,inat,sebep, korkutma anlamı katar.   ---Karde ş in de mi bizimle gelecek?( Ş a ş ma)  ---Ufaklık, kalemi vermem de vermem,diyor.( İ nat)  ---Ailesiyle kavga etti de evi terk etti.(Sebep)  ---Dı ş arı çık da göreyim.   *Ama, fakat anlamında kullanılır.   ---Pansiyona kaydını yaptı da yerle ş medi.  ---Bize gelmi ş de fazla kalmamı ş.”

 Uyarı:Türkçede biri ba ğ laç di ğ eri hal eki olan iki çe ş it “de” vardır.  “De”yi cümleden çıkardı ğ ımızda cümlenin yapısı bozulursa ektir; biti ş ik yazılır, bozulmazsa ba ğ laçtır; ayrı yazılır.   ---Bakkalda sebze de satılıyormu ş.  ---Ay ş e de okulda kalmı ş.

 “AMA”, “FAKAT” BA Ğ LACI   *Kar ş ıt anlamlı iki cümleyi birbirine ba ğ lar.   Sınava çok iyi hazırlandı ama üniversiteyi kazanamadı.  Her sabah spor yapıyor ama zayıflayamıyordu.

 *Ko ş ul, peki ş tirme anlamı katar.   Dı ş arı çıkabilirsin ama eve erken döneceksin.  Seninle sinemaya gelirim ama i ş im olmazsa.  Bu kitabı sana alaca ğ ım ama okuyacaksın.  Dı ş arıda so ğ uk ama çok so ğ uk bir hava var.  Büyük ama çok büyük bir bahçesi vardı.

 “ANCAK”,“YALNIZ” BA Ğ LACI   “Ama, fakat” anlamında kullanılıyorsa ba ğ laç;  “Bir tek,sadece” anlamında kullanılıyorsa edat;  * Önündeki ismi niteliyorsa sıfat;  * Fiili niteliyorsa zarftır.

 Geziye yalnız bizim sınıf katıldı. (edat)  Bu adam evde yalnız ya ş ıyor. (zarf)  Yalnız insanlar hayata karamsar bakarlar. (sıfat)  Onunla konu ş urum yalnız fikrim yine de de ğ i ş mez.(ba ğ )  Bu i ş in üstesinden ancak sen gelirsin. (edat)  Yo ğ un trafikte i ş e ancak yeti ş ebildim. (zarf)  Bütün gün evde yalnızdım. (ada ş mı ş sıfat)  Filmi seyredebilirsin ancak yarın erken kalkmalısın.(b.)

 “K İ ” BA Ğ LACI   *Özneyi peki ş tirir.   ---Ben ki yedi iklimin padi ş ahıyım.  ---Sen ki Fransa eyaletinin valisisin.   *Neden-sonuç vardır.   ---Günü kötü geçmi ş ki çok kızgın görünüyor.  ---Sana de ğ er veriyorum ki seninle konu ş uyorum.

 *Ku ş ku,yakınma, ş a ş ma,amaç-sonuç, tahmin   Beni tanımıyorsun ki…(Yakınma)  Kafamı bir kaldırdım ki onu kar ş ımda gördüm. ( Ş a ş ma,)  Arabayı o çizmi ş olabilir mi ki?(Ku ş ku)  Sana i ş buldum ki kimseye muhtaç olmayasın. (A-S)  Geç saatlere kadar çalı ş mı ş olmalı ki sabah uyanamamı ş. (tahmin)

 “HEM…HEM” BA Ğ LACI   Kar ş ıla ş tırılan iki unsurun hepsi anlamını vermektedir.E ş görevli sözcükleri ba ğ lar.   Hem arabayı hem evi üzerine alacakmı ş. (Nesne)  Hem ucuz hem kaliteli ayakkabı satıyor. (Sıfat)  Hem çalı ş ıyor hem üniversite okuyor. (Cümle)

 NE…NE BA Ğ LACI   Cümleyi anlamca olumsuz yapar. Kar ş ıla ş tırılan iki unsurun hiçbiri anlamını verir.  *Sallanmaz o kalkı ş ta ne bir mendil ne bir kol. (Özne)  *Adam kızını ne arıyor ne soruyor. (yüklem)  *Ne kızı veriyor ne dünürü küstürüyor. (cümle)  *Bu konu ne seni ne beni ilgilendirir. (nesneyi)

 NOT:  İ ki kar ş ıt sıfatı birbirine ba ğ larsa “ikisinin arası, ortası” anlamı verir.   Kız ne zayıf ne ş i ş man biriydi.  Konu ş an adam ne uzun ne kısaydı.

 YA….YA….BA Ğ LACI:   Kar ş ıla ş tırılan unsurlardan birini ifade etmek için kullanılır.   Ya bu deveyi güdeceksin ya bu diyardan gideceksin. (cümleleri)  Aynayı ya Ay ş e ya Özlem kırmı ş tır. (özne)  Ya salonun ya mutfa ğ ın penceresi kırıldı. (tamlayan)  Takıma ya beni ya onu alacaksın (nesneyi)

 D İĞ ER BA Ğ LAÇLAR   Ogün okula gelemedim çünkü çok hastaydım. (sebep)  Bu maçı kazanaca ğ ız hatta ş ampiyon olaca ğ ız. (peki ş tirme)  Mademki söz verdin, sözünü tutacaksın.  Bu ma ğ azada elbiseler çok güzel üstelik çok ucuz.  Sanki da ğ ları sen yarattın.  Me ğ er bütün evi o da ğ ıtmı ş.

 E ğ er karde ş ine u ğ rarsan selamımı söyle.  Çok geç kaldılar; yoksa kaza yaptılar.  Ders çalı ş mıyor; üstelik yaramazlık yapıyor.  Önce bunlardan yani çok iyi bildi ğ iniz sorulardan ba ş layın.  Bizde yahut sizde çalı ş abiliriz.  İ ster yazarsın ister yazmazsın.

7.ÜNLEMLER

 Ünlem:  Kendi ba ş ına bir anlamı olmayan, cümle içinde “sevinme, korku, ş a ş ırma, acıma, özlem, kızma” gibi ansızın beliren co ş kun duyguları, seslenmeleri bildiren sözcüklerdir. Örnek: - Ah ah! (özlem) - Öf be! (kızma) - Oh be! (rahatlama) - Vah vah! (acıma) Hey!, Ey!, Bre!...

ÜNLEM OLMADIKLARI HÂLDE ÜNLEM GÖREV İ YAPAN SÖZCÜKLER  “Karde ş, hem ş erim, beyler, evet, hayır, asla, yok, olmaz, pek iyi...”  Hem ş erim! Bu adamı tanıyor musun?

 A ş a ğ ıdaki bo ş lukları uygun olanı ile doldurunuz.  ……! sıktın artık yeter!  ……! nasılsın bakalım!  ……! Neydi o günler!  ……! Kimse yok mu?  ……! Delikanlıya!  ……!, bıktım artık.  …… Bak buna dayanamam.  …… iki gözüm neredesin?  (Vay!, Yoo!, Yeter be!, Bravo, A!, Ah!, Hey!, E!)