NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ Mikro ekonomi Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Bu derste fiyat teorisinin başka bir deyişle arz-talep modelinin temel bileşenlerinden biri olan talep ve talep kanunu kavramlarına değinildikten sonra açık haliyle talep fonksiyonu gösterilecektir. Talep fonksiyonundan hareketle talep eğrisinin elde edilişi açıklanacak ve talep eğrisinin eğimi hesaplanacaktır. Ayrıca derste fiyat teorisinin bir diğer temel bileşenlerinden olan arz kavramına değindikten sonra açık haliyle tanımlanmış arz arz fonksiyonundan hareketle arz eğrisinin elde edilişi gösterilecek ve arz eğrisinin eğiminin hesaplanması sayısal örneklerle anlatılacaktır. Dersin sonunda tam rekabet piyasası koşullarında talep ve arz fonksiyonlarından hareketle bir malın denge fiyatının nasıl oluştuğu ve denge fiyatının ne şekilde değiştiği grafikler yardımıyla anlatılacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Talep, ceteris paribus, belli bir dönemde belirli bir piyasada tüketicinin çeşitli fiyat düzeylerinde bir mal veya hizmetten satın almaya hazır (istekli) olduğu miktardır. Bu çerçevede talep kanunu ise, istisnalar hariç, fiyatı düşen bir mal veya hizmetten daha çok, fiyatı yükselen bir mal veya hizmetten ise daha az satın alınmak istenmesidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Yatay eksende talep edilen miktarın dikey eksende malın fiyatının yer aldığı bir grafikte talep eğrisi negatif eğim gösterir. Negatif eğimli eğri, sol yukarıdan sağ aşağıya doğru yönelen eğridir. Talep eğrisinin negatif eğimli olmasının nedeni, malın fiyatı ile talep miktarı arasındaki ters yönlü ilişki başka bir deyişle talep kanunudur. Ancak talep kanunun istisnası olan bazı mallarda talep eğrisinin pozitif eğim de gösterebildiğini belirtmek gerekir. Buna karşın genel olarak ceteris paribus varsayımı altında hemen her mal için talep kanunu geçerlidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Bir malın talebinin en temel belirleyici faktörü fiyat olmakla birlikte; gelir, gelire ilişkin beklentiler, diğer mal ve hizmetlerin fiyatı (ikame mal, tamamlayıcı mal), malın gelecekteki fiyatına ilişkin beklentiler, nüfus (tüketici sayısı), zevk ve alışkanlıklar gibi faktörler de bir malın talebini etkileyebilmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Talebi etkileyen fiyat dışındaki faktörleri sabit kabul ettiğimizde talep fonksiyonu aşağıdaki şekilde tanımlanabilir: Qd =f ( P) Talep fonksiyonun açık şekilde gösterimi aşağıdaki gibidir. Qd = a-bP Analitik geometride bir fonksiyonun eğimi, o fonksiyonun türevine eşittir. Bu durumda talep fonksiyonunun eğimi; P/Q yardımıyla hesaplanır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Bu noktada bir malın fiyatında ortaya çıkan değişimin talep edilen miktarı değiştirdiğini ancak bir malın fiyatı dışında talebini etkileyen diğer faktörlerin değişmesi durumunda talebin değiştiğini bilmek gerekir. Başka bir deyişle, talep edilen miktarın değişmesi ve talebin değişmesi birbirinden oldukça farklı durumlardır. Talep edilen miktarın değişmesi ile talebin değişmesi arasında fark grafik yardımıyla incelenecektir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Arz, ceteris paribus, belli bir dönemde belirli bir piyasada firmaların çeşitli fiyat düzeylerinden piyasaya mal ve hizmet sunmak istekleri mal ve hizmet miktarıdır. Bu çerçevede arz kanunu, üreticilerin fiyatı yükselen maldan daha çok, fiyat düşen maldan ise daha az üretilmek veya satılmak istenmesi şeklindeki malın fiyatı ile arz edilen miktarı arasındaki doğru orantılı ilişkiyi gösteren kanundur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Yatay eksende arz edilen miktarın, dikey eksende ise malın fiyatının yer aldığı bir grafikte arz eğrisi, pozitif eğimlidir. Pozitif eğimli eğri, sol aşağıdan sağ yukarıya doğru yönelen eğridir. Arz eğrisinin pozitif eğimli olmasının nedeni, malın fiyat ile arz miktarı arasındaki doğru yönlü ilişki başka bir deyişle arz kanunudur. Ancak burada arz kanunun istisnası olan durumlarda arz eğrisinin negatif yönseme izleyebileceği hatırlatılmalıdır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Arzın temel belirleyici faktörü bir mal veya hizmetin fiyat olmakla birlikte; üretim faktörlerinin maliyeti, diğer mal ve hizmetlerin fiyatı, gelecekteki fiyat beklentileri, teknoloji, vergi ve sübvansiyonlar, firma sayısı gibi değişkenler de arz üzerinde etkili olmaktadır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Arzı etkileyen fiyat dışındaki faktörleri sabit kabul ettiğimizde arz fonksiyonu aşağıdaki şekilde gösterilir: Qs = f (P) Arz fonksiyonunun açık şekilde gösterimi aşağıdaki gibidir: Qs = c+dP Analitik geometride bir fonksiyonun eğimi, o fonksiyonun türevine eşittir. Bu durumda talep fonksiyonunun eğimi; P/Qs yardımıyla hesaplanır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Bu noktada bir malın fiyatında ortaya çıkan değişimin arz edilen miktarı değiştirdiğini ancak bir malın fiyatı dışında arzını etkileyen diğer faktörlerin değişmesi durumunda arzın değiştiğini bilmek gerekir. Başka bir deyişle, arz edilen miktarın değişmesi ve arzın değişmesi birbirinden oldukça farklı durumlardır. Arz edilen miktarın değişmesi ile arzın değişmesi arasındaki fark grafik yardımıyla incelenecektir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Piyasa genel olarak üretici ve tüketicilerin oluşturduğu mübadele ağı şeklinde tanımlanabilir. Tam rekabet piyasasında denge bir malın arz – talep eşitliğinin sağlanması ile gerçekleşir ve bu durumda söz konusu malın denge fiyatı ve denge miktarı belirlenir. Ancak piyasa fiyatı her zaman dengede olmayabilir. Piyasa fiyatı bazı dönemlerde yükselmesi, bazı dönemlerde de düşmesi mümkündür. Ceteris paribus, bir malın piyasa fiyatı denge fiyatının üzerine çıktığında yüksek fiyattan talep azalıp arz artacağı için dengenin üzerindeki her noktada arz fazlası oluşacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Malın fiyatı, denge fiyatının altına düştüğünde ise, düşük fiyattan arz azalıp, talep artacağı için dengenin altındaki her fiyattan talep fazlası oluşacaktır. Piyasa dengesinin oluşumu, arz ve talep fazlası kavramları grafik yardımıyla açıklanacaktır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Fiyat Teorisi: Arz ve Talep Modeli Önceki konularda bir malın fiyatı dışındaki diğer faktörlerin arz ve talep eğrilerini bütünüyle sağa ve sola kaydırdığını öğrenmiştik. Bu durumda arz sabitken talep eğrisi, talep sabitken de arz eğrisinin kayması veya her iki eğrinin birlikte kayması söz konusu olabilecektir. Bu kaymalar sonucu denge fiyatı ve denge miktarında değişmeler ortaya çıkabilecektir. Bu çerçevede arz ve talepte ortaya çıkacak değişimlerin piyasada denge fiyatı ve denge miktarı üzerinde etkileri grafik yardımıyla incelenecektir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Kaynakça Zeynel Dinler, Mikro Ekonomi, Ekin Kitabevi. Erdal Ünsal, Mikro İktisat, Bigbang Yayınları. Paul Krugman ve Robin Wells, Mikro İktisat, Palme Yayıncılık. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©