GRS751 ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Hafta 4 GRS751 ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Dr. Öğr. Üyesi Ozan BÜYÜKYILMAZ İşletme Fakültesi, İşletme Bölümü http://ozanbuyukyilmaz.wordpress.com ozanbuyukyilmaz@karabuk.edu.tr

Araştırmada Ölçme ve Ölçekler 4. HAFTA Araştırmada Ölçme ve Ölçekler

İÇERİK Araştırmada Ölçme ve Ölçekler Ölçme ve Ölçek Düzeyleri Ölçek Türleri Sürekli Ölçekler Tekli Ölçekler Çoklu Ölçekler Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar Verilerin İnandırıcılığı Geçerlilik Güvenilirlik Ölçmede Hata Kaynakları

GİRİŞ Araştırma yapmak için ölçme kaçınılmazdır. Hatta araştırmaların birer ölçme olayı olduğu da söylenebilir. Bu nedenle bilimsel araştırmalarda bilimselliğin temel şartı araştırılan kavramlar, konular veya değişkenlerin ölçülebilir nitelikte olmasıdır. Bazı değişkenlere ait özellikler kolaylıkla ölçülebilir (cinsiyet, yaş, kilo, mesafe…vb). Algılar, tutumlar ve değerler gibi sosyal bilimlerin inceleme konusu olan değişkenlere kesin değerler vermek kolay değildir.

Araştırmada Ölçme ve Ölçekler Ölçme; nesne ve olaylara bazı kurallara uygun olarak sayılar ve semboller vermektir. Ölçme, herhangi bir niteliği gözlemek ve gözlem sonucunda önceden tespit edilen belirli kurallara göre nesnelerin ve kişilerin özelliklerine sayılar ve semboller atamaktır. Ölçekler ise, deneklerin belli veriler baz alınarak sınıflandırıldıkları araç veya mekanizmalardır.

Araştırmada Ölçme ve Ölçekler Araştırma yöntemleri bağlamında dört temel ölçüm seviyesi vardır: Sözde (nominal) ölçüm Sıralı (ordinal) ölçüm Aralı (interval) ölçüm Oranlı (rasyo) ölçüm

Sözde (Nominal) Ölçüm Belli bir gruba ait olup olmamayı gösterir. Nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir ölçme seviyesidir. Sayılar ve harfler bir kimlik olmaktan öteye gitmemektedir. Nesnelere verilen sayıların sayısal anlamları yoktur ve miktar belirtmezler.

Sözde (Nominal) Ölçüm cinsiyet (kadın-erkek), medeni hal (evli-bekar-boşanmış), göz rengi (mavi-yeşil-ela) Okuduğu fakülte (İİBF, İşletme, Fen, Edebiyat) Meslekler (avukat, öğretmen, polis) Sporcu forma numaraları

Sıralı (Ordinal) Ölçüm Sıra bildiren ölçüler verir. Bir özelliğe en az sahip olandan en çok sahip olana ya da en çok sahip olandan en az sahip olana doğru bir sıralama yapmak mümkündür. Sıralananların birbirleri arasındaki farkın mutlak boyutu konusunda bir şey söylemek imkansızdır.

Sıralı (Ordinal) Ölçüm Satış hacimlerine göre ilk 500 firma listesi: Tüpraş Arçelik Petrol Ofisi Kalite açısından otomobil markalarını sıralayınız? …volkswogan …toyota …mercedes Bölümleri iş olanaklarının fazlalığına göre sıralayınız? ..iktisat ..işletme ..maliye

Aralı (Interval) Ölçüm Sayısal olarak eşit aralıkların eşit mesafeleri temsil ettiği bir ölçek olup nesnelerin sıralanmasında kullanılır. 1 ile 2 arasındaki mesafe ile 4 ile 5 arasındaki mesafe eşittir.

Aralı (Interval) Ölçüm “Devletin akademisyen ücret politikası hakkında düşünceniz nedir?” Adil 1 – 2 – 3 – 4 – 5 Adil Değil “Farklı bir işte çalışmayı tercih ederdim” 1...Hiç Katılmıyorum 2…Kısmen Katılmıyorum 3…Emin Değilim 4…Kısmen Katılıyorum 5…Tamamen Katılıyorum

Oranlı (Rasyo) Ölçüm Daha önceki ölçeklerin tüm özelliklerini taşımakla beraber mutlak sıfır noktasına da sahiptir. Her türlü istatistiksel ve matematiksel işleme imkan tanımaktadır.

Oranlı (Rasyo) Ölçüm Hangi bölgede faaliyette bulunmaktasınız? …. Bölgesi Yıllık cironuz kaç TL’dir? ….. TL

Araştırmada Ölçme ve Ölçekler Ölçüm Düzeyi Tipik Örnekler Ortalama Değer Sözde (Nominal) Cinsiyet Göz/Saç Rengi Meslekler Araba Plakaları Mod Sıralı (Ordinal) Marka Tercihi Toplumsal Sınıf Bölüm Tercihi 500 Büyük Firma Medyan Aralı (Interval) Sıcaklık Ölçeği Başarı Puanı Markaya Karşı Tutum Aritmetik Ortalama Oranlı (Rasyo) Satış Miktarı Müşteri Sayısı Ağırlık Zaman Bütün İşlemler

Ölçek Türleri Ölçekler Stapel Sürekli Ölçekler Tekli Ölçekler Çoklu Ölçekler Kategorili Sıralama Sabit-Toplam Grafiksel Karşılaştırmalı Likert Semantik F. Stapel

Sürekli Ölçekler Bu ölçeklerde cevaplayıcı iki uç arasında uzanmakta olan bir çizgi üzerindeki uygun bir yere işaret koyar. Değerlendirme aşamasında araştırmacı cevap çizgisini gereken sayıda aralığa böler ve cevaplayıcının cevabını rakamsal olarak ortaya koyar.

Sürekli Ölçekler

Tekli Ölçekler Tek madde veya sorudan ibarettir: Kategorili ölçekler Sıralama ölçekleri Sabit-Toplam ölçekler Grafiksel / Şekilsel ölçekler İkili-karşılaştırmalı ölçekler

Kategorili Ölçekler Cevap seçenekleri kategoriler halinde verilmektedir. Kategoriler arasında çakışma olmamalıdır yani her denek sadece bir seçeneğe ait olmalıdır.

Kategorili Ölçekler Krize yönelik açıklanan ekonomik paketler sizce ne kadar etkili? …Hiç etkili değil …Pek etkili değil …Ne etkili ne etkisiz …Kısmen etkili …Oldukça etkili Hiç etkili değil 1…2…3…4…5 Oldukça etkili …Hiç etkili değil …Orta …Oldukça Etkili

Sıralama Ölçekleri Deneklere inceleme konusuyla ilgili özellikler listesi verilir ve onlardan listedeki özellikleri tercih, önem sırası veya başka bir ölçüte göre sıralaması istenir.

Sıralama Ölçekleri “Kalite açısından aşağıdaki otomobil markalarını en kaliteliden başlayarak sıralayınız?” …Toyota …BMW …Mercedes “Otomobil alırken tercihlerinizin belirlenmesinde aşağıdaki faktörlerin rolünü önem sırasına göre belirtiniz?” …Fiyat …Kalite …Yedek parça …İkinci eli

Sabit-Toplam Ölçekleri Deneklerden, kendilerine verilen 100 tam puanın önem derecesi veya hoşlanma seviyesine göre listede verilen özelliklere dağıtılması istenir. Verilen puanların toplamı tam olarak 100 olmak durumundadır.

Sabit-Toplam Ölçekleri “Otomobil alırken tercihlerinizin belirlenmesinde aşağıdaki faktörlerin rolünü önem sırasına göre belirtiniz?” …Fiyat …Kalite …Yedek parça …İkinci eli

Grafiksel / Şekilsel Ölçekler Özellikle okuma yazma bilmeyen ve küçük çocuklar üzerinde yapılan bu anketlerde cevaplar kelime halinde değil şekiller ve skeçlerle verilmektedir.

İkili-Karşılaştırmalı Ölçekler Deneklerden ikililer arasında seçim yapması istenmektedir.

Çoklu Ölçekler Birden çok maddeden meydana gelen ve maddelerin aynı ölçeğe göre değerlendirildiği ölçeklere denir. Likert ölçeği Semantik farklılıklar ölçeği Stapel ölçeği

Likert Ölçeği Sosyal bilimler alanında yaygın olarak kullanılmaktadır. Deneklere çeşitli yargılar ve ifadeler yöneltilir ve bu yargılara katılıp katılmama derecelerini belirtmeleri istenir. Olumlu ve olumsuz durumlar eşit sayıda olmalıdır.

Likert Ölçeği Yanıtlayıcı, ölçekteki her maddenin anlamına ilişkin tutumunun derecesini belirtir. (-2, -1, 0, +1, +2) (0, 1, 2, 3, 4, 5) Değerlendirmede iki alternatif bulunmaktadır: Ölçekte yer alan her ifade ayrı ayrı değerlendirilir. İfadeler arası korelasyon ve ilişki incelenebilir. Skorların toplamı üzerinden değerlendirme yapılabilir.

Likert Ölçeği Hiç Katılmıyorum Kısmen Katılıyorum Ne Katılıyorum Ne Katılmıyorum Tamamen Katılıyorum  1 2  3  4  5   - 2 - 1  0  + 1  + 2 

Likert Ölçeği

Likert Ölçeği

Likert Ölçeği Bir derste öğrenci gelişimini görebilmek için iki sınav yeterlidir, Tamamen Katılmıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Tamamen Katılıyorum

Semantik Farklılıklar Ölçeği İncelenen nesne/marka/ürüne ait çeşitli özelliklere ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek şekilde yedi noktalı bir doğru üzerine yerleştirilmiştir. Denek kendine uygun bir yere işaret koyar. Sosyal tutumların ölçülmesinde uygun bir ölçektir, Sadece iki uç kategorinin adı vardır, İki uç nokta ters sıfatlar çiftidir, İlk izlenimlerini kayıt altına alması amaçlanır.

Semantik Farklılıklar Ölçeği Volvo marka otomobiller hakkında ne düşünüyorsunuz? Hızlı …!...!...!...!...!...!...Yavaş Güvenilir …!...!...!...!...!...!...Güvenilmez Ucuz …!...!...!...!...!...!...Pahalı Klasik …!...!...!...!...!...!...Modern

Stapel Ölçeği Stapel ölçeği tutumların hem yönünü hem de şiddetini ölçer. Semantik farklılıklar ölçeğine çok benzeyen Stapel ölçeğinde iki zıt sıfat kullanılması yerine bir tek sıfat kullanılır ve o sıfatlara +5/-5 veya +3/-3 arasında değerler verilir.

Stapel Ölçeği Volvo marka otomobiller hakkında ne düşünüyorsunuz?

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar Kategori sayısı arttıkça; Ölçeğin ayırt etme özelliği artmakta, Elde edilen veriler normal dağılıma daha fazla yaklaşmakta, Cevaplayıcıların kategoriler arasında ayrım yapması zorlaşmaktadır.

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar Ölçeklerde denge; Olumlu ve olumsuz kategorilerin birbirine eşit olduğu ölçekler dengeli ölçeklerdir. Dengesiz ölçekte veri dağılımının sayıca fazla olan kategori yönünde olması ihtimali yüksektir.

Ölçeklerle İlgili Önemli Noktalar Ölçeğin Fiziksel Formu: Kategorilerin sıralanması (yatay, dikey, kutucuklu, sürekli çizgili vb) hem karmaşaya neden olmamalı hem de formun genel yapısına uymalıdır.

Verilerin İnandırıcılığı Veri toplama yöntemi (anket, mülakat, gözlem) her ne olursa olsun, bilimsel araştırmaların temel amacı, araştırmacının cevabını aradığı soru veya problemlere doğru (inandırıcı) cevap verebilmektir. Bilimsel yöntem, cevabı aranan soruya yanlış cevap alma ihtimalini ortadan kaldırmayı amaçlar. Bu nedenle iki noktaya önem vermek gerekir; Güvenilirlik Geçerlilik

Geçerlilik Bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesidir. Bunun için, “ölçekte yer alan sorularla gerçekten ölçmeyi amaçladığımız şeyi ölçebilir miyiz” sorusunu yöneltmek gerekir.

Geçerlilik Bunun için değişik geçerlilik testleri geliştirilmiştir. İçerik geçerliliği; anketin yeterli sayıda ve ölçülmek istenen olguyu temsil edebilecek soruları içerdiğinden emin olmak için yapılır. Yapısal geçerlilik; ölçeğin hangi kavram ve özellikleri ölçtüğünün belirlenmesini incelemektedir.  Yakınsak geçerlilik; Söz konusu ölçeğin aynı yapıyı ölçen diğer ölçütlerle ne derece örtüştüğünü gösterir. Diğerleriyle yüksek korelasyonun olması beklenmektedir Ayırt edici geçerlilik; ise farklı yapıları ölçen ölçekler ile zayıf ilişkinin (düşük korelasyon) olması anlamına gelmektedir.

Güvenilirlik Bir testin veya ölçeğin ölçmek istediği şeyi tutarlı ve istikrarlı bir biçimde ölçme derecesidir. Güvenilir bir test veya ölçek, benzer şartlarda tekrar uygulandığında benzer sonuçlar verir.

Güvenilirlik Ölçeğin güvenilirliğini ölçmede çeşitli yaklaşımlar kullanılmaktadır. Test-yeniden test yaklaşımında benzer anket iki farklı zamanda aynı denekler ve mümkün olan aynı şartlar altında tekrarlanır. Alternatif formlar yaklaşımında anketin eşdeğer iki formatı iki-dört hafta arayla deneklere uygulanır. İçsel tutarlık analizinde çok sayıda maddeden oluşan Likert bir ölçek kullanılarak, ölçekte yer alan maddeler arasındaki korelasyon değerine bakılır. İçsel tutarlılık için İkiye ayırma güvenilirliği ve Cronbach alfa katsayısı en yaygın kullanılan yöntemlerdir.

Ölçmede Hata Kaynakları Denek hatası: (iş yerine bağlılık için nötr bir günde veri alınmalı. Pazartesi yada Cuma değil). Denek önyargısı: Örneğin amirini memnun etmeye yönelik cevap verme. Gözlemci hatası: Örneğin mülakatta birçok mülakatçının olması ve farklı yöntemlerle mülakat yapması. Gözlemci önyargısı: araştırmacının veriyi önyargılı yorumlaması.

Kaynakça Altunışık, Remzi, Recai Coşkun, Serkan Bayraktaroğlu ve Engin Yıldırım (2005); Araştırma Yöntemleri, 4. Baskı, Sakarya Kitabevi, Sakarya. Anonim, www.stratejikfokus.com/images/doc/Soruformu.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2009). Balcı, Ali (2004); Sosyal Bilimlerde Araştırma, 4.Baskı, Pegem Yayıncılık, Ankara. Bir, Ali Atıf (2006); “Soru Formu Düzenleme”, www.aof.anadolu.edu.tr /kitap/IOLTP/2294/unite06.pdf, (Erişim Tarihi: 01.04.2009). Karagöz, Yalçın ve Süleyman Ekici (2005); “Sosyal Bilimlerde Yapılan Uygulamalı Araştırmalarda Kullanılan İstatistiksel Teknikler ve Ölçekler”, C.Ü. İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, Cilt 5, Sayı 1, s. 25-43.

GRS751 ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Hafta 4 GRS751 ARAŞTIRMA METODOLOJİSİ Dr. Öğr. Üyesi Ozan BÜYÜKYILMAZ İşletme Fakültesi, İşletme Bölümü http://ozanbuyukyilmaz.wordpress.com ozanbuyukyilmaz@karabuk.edu.tr