DİL GELİŞİMİ KURAMLARI - II Dr. Gökçe Karaman Benli Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Eğitim Anabilim Dalı

Vygotsky’e Göre Dilin Kullanımı Dil, zihinsel gelişimin odak noktasıdır. Dışsal bir deneyimin içsel ifadeye dönüştürülmesini kolaylaştırır. Dil, evrensel ve kültürel bir araçtır.

Vygotsky anlayışında konuşmanın iki farklı işlevi vardır. 1- 2- Sosyal konuşma Kendine yönelik konuşma

Vygotsky konuşmanın köklerinin bebekliğin ilk dönemlerinde bile sosyal olduğuna inanır. Çocukların bebeklik dönemlerine “dil öncesi düşünce” ve “düşünce öncesi konuşma” adını verir. Bunun nedeni dilin sadece iletişim için kullanıldığına inanır.

2-3 yaşlarında düşünme ve konuşma birleşir 2-3 yaşlarında düşünme ve konuşma birleşir. Konuşma düşünme için kullanıldığından entelektüel bir hale gelir. Yani çocuklar konuşurken düşünebilmeye başlarlar. Bundan sonra da kendine yönelik konuşma başlar.

İçsel konuşma tamamen kişinin kendine özgüdür ve işitilemez. Yetişkinlerdeki içsel konuşma küçük çocukların kendine yönelik konuşmasına benzerdir; çünkü yalıtılmıştır, dilbilgisine uymaz ve kişinin kendisi için mantıklıdır.

Vygotsky, çocukların dilin anlamını (anlambilimi) nasıl geliştirdiklerini de incelemiştir. Ona göre anlam, yetişkinin demek istediği ile çocuğun yetişkinin ne demek istediğine dair yorumunun örtüşmesidir. Çocuklar büyüdükçe sözcüklerin anlamını yetişkinlerin kullandıkları gibi anlayıp kullanmaya başlarlar.

Vygotsky ayrıca çocuklarda yazılı dilin gelişiminin de düşüncenin gelişimi için çok önemli bulmuştur. Yazılı dil, çocuğun dilin öğelerinin farkında olmasını sağlar. Sesler ve sözcükler arasında bağlantı kurulur.

Vygotsky yaklaşımına göre çocuklarda dil gelişimini desteklemek için; Kendine yönelik konuşmanın bir düşünme aracı olarak kullanımına model olun. Çocukları “düşünürken konuşmalarına” teşvik edin. Anlam gelişimini desteklemek için düşüncelerinizi açık bir şekilde ifade edin. Yeni bir kavramı tanıtırken bu kavramı eylemlerle ilişkili hale getirin. Çocuklara geri bildirimler verin. Çeşitli ortamlarda yazılı dilin kullanımını teşvik edin.

BİLGİYİ İŞLEME KURAMINA GÖRE DİL Bilişsel psikologların aksine bilişsel gelişimin evreler halinde ilerlemeyeceğini iddia ederler. Bilgiyi İşleme Kuramı, insanların bilişsel gelişim sürecini bilgisayarların bilgiyi alması, depolaması ve sunmasına benzetir. Bu kuram, dilin nasıl öğrenildiği konusuna odaklanır.

Çocuklar, Bilgiyi İşleme Kuramına göre, sembollerle nesneler arasında ve bu sembollerin yarattığı düşünceler arasında bağ kurabilme potansiyeliyle doğarlar. Çocuklar dil örneklerinde çok sık olarak gözlenen ve aynı amaçlar için kullanılan dil biçimlerini erken edinirler. Örneğin; çocuğun erken dil örnekleri “rica yapıları” ile doluysa bu işlevi sağlayan dil yapıları erken ortaya çıkar.

Bu kuramda belleklerin rolü vurgulanmaktadır. Bilgi Uzun Süreli Bellek tekrar Kısa Süreli Bellek tekrar

Bilgi kodlanıyor. Bilgi kodlanıyor. Uzun Süreli Bellek Bilgi kodlanıyor. Bilgi kodlanıyor

Bilgi gruplanarak bir araya getiriliyor. Kısa Süreli Bellek Bilgi gruplanarak bir araya getiriliyor. Bilgi gruplanarak bir araya getiriliyor.

Uzun Süreli Bellek Bilgi kısa süreli belleğe geri çağrılır. Kısa Süreli Bellek Bilgi kısa süreli belleğe geri çağrılır.

Önoluşumcu Görüş Dilbilimci Noam Chomsky (1957), küçük çocukların bile kendi dillerini öğrenmede daha fazla sorumluluk aldığını kabul eden ilk kişidir. Onun önoluşumcu teorisi, çocukların şaşırtıcı dil yapılarının insan beyni yapısına işlendiği ve doğuştan dile eğilimli olduklarını ifade eder.

Chomsky, cümle kurma kurallarının küçük bir çocuğun doğrudan öğrenmesi ve bağımsızca keşfetmesi için çok karışık olduğuna inanmıştır. Bunun için tüm çocukların, tüm dillerdeki ortak kuralları içeren doğuştan biyolojik bir sisteme, dil edinme eğilimi yani “Dil Kazanım Aracına(DKA)” sahip olduğunu savunmuştur. 19

Chomsky’nin doğuştancı görüşünü destekleyen düşünceleri kısaca şöyle özetlenebilir. Yetişkinlerden yoğun eğitim almış hayvanlar bile, 3-4 yaşlarındaki bir çocuğun dilinde gözlenen karmaşık sembol sistemini kullanmayı öğrenemezler. Çocuklar bu kadar karmaşık görünen bir sistemi, henüz öğrenmeleri beklenmeyen bir yaş evresinde başarıyla edinirler. 20

Dil, çocuğun dil gelişmesi ile yakından ilgilenen ebeveynlerin desteğiyle, ya da çocuğunu reddeden, kötü davranan ebeveynlere rağmen ortaya çıkar. Çocuklar birbirlerinden farklı sözcük düzeyleri, yaratıcılık, sosyal etkileşim gösterirler ama bunların çoğu çevrelerinde konuşulan dilin yapısını özümsemeleri ile gerçekleşir.

Çocuklar, duydukları ve ürettikleri cümlelerin dilbilgisine uygun olduğu veya olmadığı konusunda herhangi bir yetişkinden hiçbir dönüt almadan dil edinim sürecini başarıyla gerçekleştirirler. 22