MAYOZ HÜCRE BÖLÜNMESİ

Eşeyli üreyen canlıların üreme ana hücresinden üreme hücrelerini oluşturan bölünmeye mayoz bölünme denir.

MAYOZUN EVRELERİ Mayoz bölünme birbirini takip eden iki aşamadan oluşur. Bu aşamalar Mayoz I ve Mayoz II olarak adlandırılır. Mayoz I’de kromozomların sayısı ve gen dizilimi değişir. Mayoz II’de, mitoz bölünmeye benzer bir bölünme şekli gerçekleşir.

Mayoz-I Hücre bölünmeye başlamadan önce hazırlık evresi geçirir. Bu hazırlık evresinde çekirdekte bulunan DNA, kendini eşleyerek eksiksiz bir kopyasını oluşturur. Bu sayede DNA miktarı iki katına çıkar. DNA iplikleri kısalıp kalınlaşarak kromozomlara dönüşür. DNA’nın kopyalanması ile kromozom sayısı değil kromozomdaki DNA miktarı artar. Çekirdek zarı eriyerek kaybolur.

Mayoz-I Parça değişimi sonrası iğ iplikleri homolog kromozomlara tutunarak hücrenin ortasına tek sıra olacak şekilde dizilir. İğ iplikleri kısalarak homolog kromozom çiftlerini ayırır ve farklı kutuplara çeker. Sitoplazma bölünmesinin ardından iki yeni hücre oluşur. Oluşan bu hücrelerde homolog çiftleri oluşturan kromozomların birer tanesi bulunur. Bu sayede 2n kromozomlu ana hücreden, n kromozomlu iki yeni hücre oluşur.

Homolog kromozom, biri anneden biri babadan gelen, şekil ve yapı bakımından birbirine benzeyen kromozomlardır. Homolog kromozomlar çiftler halinde bulunur. Homolog kromozom çiftleri, aynı biyolojik özellikler üzerine etki eden genleri taşır. Eşlenmiş olan her bir kromozoma kardeş kromatit denir.

Parça değişimi: Mayoz bölünmede her biri eşlenmiş DNA’ya sahip homolog kromozom çiftleri yan yana gelip bazı noktalarda birbirine temas eder. Bu temas noktalarında bulunan genler kromozomlar arasında yer değiştirir. Bu gen değişimine parça değişimi denir. Üreme hücreleri parça değişimi sayesinde birbirinden ve anne-babadan farklı gen yapısına sahip olur.

Mayoz-II Mitoz bölünmeye benzer. Bu aşamada DNA kendini eşleyerek çoğalmaz. Birinci aşamada oluşan iki hücre, tekrar bölünerek dört hücre oluşur. İğ iplikleri kromozomların orta noktalarına tutunur, bu haliyle kromozomlar hücrenin ortasına tek sıra olacak şekilde dizilir. İğ iplikleri kısalarak kardeş kromatitleri birbirinden ayırır ve hücrenin zıt kutuplarına çeker. Zıt kutuplara çekilen kromatitler uzayıp incelerek tekrar DNA ipliğine dönüşür. Çekirdek zarı tekrar oluşmaya başlar. Sitoplazma bölünmesi tamamlandıktan sonra dört yeni hücre oluşmuş olur.

Mayoz bölünme sonucu oluşan hücreler eşeyli üremenin temelini oluşturur. Eşeyli üreyen canlılarda üreme için oluşturulan hücrelere gamet adı verilir. Hayvanların gametleri özelleşmiş organlarda üretilir. Dişilerde yumurtalıkta bulunan eşey ana hücreleri, mayoz bölünme ile yumurta hücrelerini (dişiye ait gametler) oluşturur. Erkeklerde testislerde bulunan eşey ana hücreleri, mayoz bölünme ile sperm hücrelerini (erkeğe ait gametler) oluşturur.

Gametleri oluşturan eşey ana hücreleri 2n kromozoma sahiptir Gametleri oluşturan eşey ana hücreleri 2n kromozoma sahiptir. Oluşan gametler ise n kromozomludur. Gametlerde kromozom sayısının yarıya inmesi mayoz bölünme sayesinde gerçekleşir. Döllenme ile birleşen dişi ve erkek gametler, türün kromozom sayısının nesiller boyu sabit kalmasını sağlar.

Sperm Oluşumu: Sperm, erkek üreme organındaki (testisler) 2n kromozomlu eşey ana hücrelerinin mayoz bölünme geçirmesiyle oluşur. Eşey ana hücrelerinde bir mayoz bölünme ile n kromozomlu 4 adet sperm meydana gelir. Yumurta Oluşumu: Yumurta, yumurtalıkta 2n kromozoma sahip eşey ana hücrelerinin mayoz bölünme geçirmesiyle oluşur. Mayoz bölünme sonucunda oluşan n kromozomlu dört hücrenin sadece bir tanesinden yumurta oluşur. Diğer üç hücre daha küçük olup yumurtaya dönüşemez.

Mayoz Bölünmenin Canlılar İçin Önemi Türlerin kromozom sayısı nesilden nesile değişmeden sabit kalır. Mayoz bölünme sırasında gerçekleşen parça değişimi ile yeni canlının genlerinde çeşitlilik ortaya çıkar. Atalarından farklı özelliklere sahip bireyler dünya üzerinde biyolojik çeşitlilik meydana getirir.

MİTOZ VE MAYOZ ARASINDAKİ FARKLAR Vücut hücrelerinde görülür Üreme ana hücrelerinde görülür. Tek hücreliler ve bazı çok hücrelilerde eşeysiz üremeyi sağlar. Çok hücrelilerde büyüme, gelişme ve yenilenmeyi sağlar. Eşeyli üreyen canlılarda üreme hücrelerinin oluşmasını sağlar. Bir hücreden 2 yavru hücre oluşur. Bir hücreden 4 yavru hücre oluşur. Parça değişimi görülmez. Parça değişimi görülür. Oluşan yavru hücrelerin genetik yapısı birbirleriyle ve ana hücreyle aynıdır. Oluşan yavru hücrelerin genetik yapısı birbirinden ve ana hücreden farklıdır. Kalıtsal çeşitlilik oluşmaz Kalıtsal çeşitlilik oluşur Oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez. Oluşan hücrelerin kromozom sayısı yarıya iner. Hücreler, belli bir büyüklüğe ulaştığında tekrar bölünme geçirebilir. Oluşan hücreler tekrar bölünme geçirmez. Ergenlik dönemiyle başlar ve üreme özelliği kaybedilene kadar devam eder. Bir aşamada gerçekleşir, çekirdek ve sitoplazma bölünmesi bir kez olur. İki aşamada gerçekleşir, çekirdek ve sitoplazma bölünmesi iki kez olur.