NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ HAVACILIKTA İNSAN FAKTÖRLERİ Performansı etkileyen Faktörler NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sivil Havacılık Yüksekokulu shyo.nisantasi.edu.tr

Performansı etkileyen Faktörler Uyku insanın vücudunu ve beynini dinlendirmek ve yenilemek için gerekli olan vücut ve beyin fizyolojisinin değiştiği bir süreçte bilincin yavaşlaması durumudur. Az ya da çok herkesin uykuya ihtiyacı vardır. Kişinin bir biyolojik saati vardır ve bu saat uyku ile uyanıklık arasındaki gidiş gelişleri yönetir. Bu biyolojik saatin bozulması kişinin uyku düzenini (bio-ritm) değiştirir. Zaman dilimini hızla değiştiren uçak yolculukları ve vardiyalı çalışma düzeni bu ritim değişikliğine neden olmaktadır. Genellikle karanlık ve gece uykunun temel harekete geçiricilerindendir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Bu doğal ritim değişirse uyku ile ilgili problemler ortaya çıkar. Gece çalışanlar için bu ritmin değişeceği açıktır Uyku farklı evrelerden oluşan bir süreçtir. Uykuya dalış, yüzeysel uyku, derin uyku ve rüya ile ilişkili uyku evresi (Hızlı Göz Hareketleri, Rapid Eye Movement-REM) REM uykusu, uykunun rüya görülen evresidir. Uyanık olduğumuz dönemlerde adrenalin düzeyi, uykuda olduğumuz dönemlerde büyüme ve yenileyici hormonların miktarı yüksektir. Uyku vücudun onarımını, çeşitli madde ve hormonların sentezini, hafızanın yapılandırılmasını ve psikolojik açıdan dinlenmemizi sağlar. Uykusuz kalındığında yorgunluk ve bilişsel sorunlar ortaya çıkar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Bilişsel sorunlar: Hafıza, dil becerileri, değerlendirme ve karar verme süreçleri, yeni şeyler öğrenememe gibi… Uykusuzluğa karşı tolerans kişiden kişiye ve içinde bulunulan stres koşullarına bağlı olarak değişmektedir Uyanıklık ve uyku arasındaki çevrim dışında vücut sıcaklığı ve açlık-tokluk çevrimleri de bulunmaktadır. Dünyanın 24 saatlik dönüşüyle ilgili fizyolojik ritimlere Sirkadyen Ritmi denilmektedir. Bunlar beyin tarafından kontrol edilse de, gün ışığı gibi, dışsal faktörler tarafından da etkilenmektedir. Vücut sıcaklığı sirkadiyen ritmi şekildeki paterne oldukça benzer bir değişim göstermektedir. Uyanıklık ve uyku hali arasındaki normal patern bozulsa bile vücut sıcaklığı değişimi bu paterni korurur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Normal ritmine göre sabaha karşı 04-06 arasında uykuda olan birisi, vardiyalı çalışma düzeni nedeniyle uyanık olsa bile vücut sıcaklığı en düşük seviyeye inecektir. Vücut sıcaklığının en düşük olduğu bu seviye uyanık kalmanın en zor olduğu dönemdir. Bu dönemde dikkatin azaldığı ve performansın düştüğünü gösteren pek çok çalışma vardır. Yorgunluk kasların ve beynin çalışma kapasitesinin ve veriminin azalması hali olarak tanımlanmaktadır. Bitkinlik, tükenme ise işlev göremeyecek hale gelme durumudur. Yorgunluğa neden olabilen faktörler; Yoğun bilişsel ve fiziksel aktiviteler, uyku eksikliği, uykunun ötelenmesi, g kuvvetleri, ısı ve basınç değişimleri, gürültü, kötü hava koşulları, uzun ve monoton çalışma ortamı, vardiya değişimleri, stres ve sinirlilik hali, nde ortaya çıkar. Dikkat azalır, duyu organlarından gelen verilerin algılanması güçleşir Motor becerileri azalır ve tepki süreleri artar, reaksiyon yavaşlar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Kısa süreli hafıza sorunları yaşanır Önemli olmayan konulara yoğunlaşılır Karar verme işlevi zarar görür. Görüldüğü gibi yorgunluk teknisyenlerin peformansını ciddi şekilde etkileyecek bir faktördür. Fiziksel yorgunluk dinlenme ve yeterince uyku alınması sonucunda geçer. Bilişsel faaliyetlerin çok yoğun olması nedeniyle ve kronik stres durumunda ortaya çıkan yorgunluğun uyuma ve dinlenme ile hemen geçmesi mümkün değildir. Bunu yenmek için stresi ve işyükünü de yönetmek gerekir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Özellikle ticari hava taşımacılığında havaaracının günlük kullanım oranının fazla olması istenir. Müşterilerin istek ve ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla (hizmet kalitesini artırmak amacıyla) müşteriler ne zaman uçmak isterse uçuş saat dilimine konur. Müşteriler genellikle gün içindeki uçuşları tercih ederler. Bakım teknisyenleri uçak ne zaman yerdeyse kalırsa o zaman bakım yapmak zorundadır. Tüm bu faktörler havaaracı bakım teknisyenliğini 24 saatlik bir iş haline getirmekte bu da vardiyalı çalışmayı gerektirmektedir. Vardiyalı çalışma düzeninin dezavantajları: NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Sosyal hayat faaliyetlerine ayrılacak zamanda çalışma zorunluluğu İnsan performansının düşük olduğu bilinen saatlerde çalışma zorunluluğu Sirkadyen ritmin bozulmasına neden olan çalışma ve uyuma saati değişiklikleri işin süreklilik gösterirken işlerin tek bir vardiyada bitmemesi. Vardiyalı çalışma düzeninin dezavantajları performansı azaltır ve insan hatalarını artırabilir. Çalışan yaşı arttıkça vardiyalı çalışmanın dezavantajları daha fazla olumsuz etki yapar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Alkol, ilaç ve uyuşturucu kullanımı insan performansını olumsuz yönde etkiler. Alkol kandan sabit bir hızla atılır ve bu atılım hızı başka faktörlerle artırılamaz. Alkol kullanımından sonra uyunması atılım hızını yavaşlatır. (Metabolizma yavaşladığı için) Alkol merkezi sinir sisteminin faaliyetlerini olumsuz yönde etkiler. Alkol sakinleştiriciler ve uyku hapları ile benzer etkiler yapar. Eğer çalışan kişi hasta, yorgun ya da ilaç kullanıyorken alkol almışsa etkileri çok daha fazla olur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Dikkat azalması, tepki süresinin uzaması, görevleri tam olarak yerine getirememe, stres, yorgunluk ve performans azalması. Çalışanın sistemi güvenli ve etkin bir şekilde yönetmesine engel olamayacak seviyedeki iş yükü kabul edilebilir iş yükü olarak belirlenebilir İşyükü görecelidir. Aynı işyüküne maruz kalan kişiler farklı algılarlar ve farklı etkileri olur. İşyükünü belirleyen faktörler: İşin niteliği İşin yapılması için fiziksel gereklilikler İşin yapılması için zihinsel gereklilikler NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler İşin hangi şartlar altında yapıldığı: İşin yapılması sırasında beklenen performans derecesi Sahip olunan zaman (işin yapılması için gerekli hızı belirler) İşin yapıldığı yer ve zamandaki çevresel şartlar (sıcaklık, nem vb.) İşin kontrol edilmesi ile ile ilgili algılamalar (kendi kendimizi mi kontrol ediyoruz, başkası mı bizi kontrol ediyor?) İşyükünü belirleyen faktörler: İşi yapan kişinin özellikleri ve o anki durumu: NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Performansı etkileyen Faktörler Bakım teknisyenleri az bir miktar alkol dahi kullanmış olsalar en az 8 saat çalışmamalarında fayda vardır. Benzer şekilde uyuşturucu kullanımı da performans üzerinde son derece zararlı etkileri vardır. İlaçların doğrudan ya da yan etkilerinin teknisyenin performansını azaltıcı sonuçları olabilir. Bu nedenle teknisyenler bir ilacı ilk kez kullanacakları zaman mutlaka doktorlarına kullanılacak ilacın çalışma performansları üzerindeki etkilerini sormalıdır. İlacın ilk dozunu çalışmaya başlamadan 24 saat öncesinde almakta ve önce ilacın etkilerini görmekte büyük fayda vardır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©