2. Əmək ehtiyatları və əmək potensialı Plan: Demoqrafik siyasət, əhalinin təkrar istehsalı və quruluşu Əmək potensialı, iqtisadi fəal və qeyri-fəal əhali İşçi qüvvəsinin təkrar istehsalının mahiyyəti Əmək ehtiyatları və onlardan istifadə Xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsilə təmin olunma mənbələri və formaları Əmək ehtiyatlarının proqnozlaşdırılmasının balans üsulu Əmək ehtiyatlarının idarə edilməsi vəzifələri Əhalinin miqrasiyası

1. Demoqrafik siyasət, əhalinin təkrar istehsalı və quruluşu Demoqrafiya - əhali haqqında elmdir. Əsas demoqrafik proseslər: doğun, ölüm, təbii artım. Doğum – salamat doğulanların əhalinin orta sayına nisbəti kimi müəyyən olunur. Ölüm əmsalı – ölənlərin əhalinin orta sayına nisbətidir Təbii artım – doğulanlarla ölənlərin fərqinin əhalinin orta siyahı sayına nisbəti qaydasında müəyyən olunur.

Demoqrafik proseslərə təsir göstərir: Doğum hallarının miqdarı; Kəbin kəsdirənlərin yaşı; Qadınların ictimai vəziyyəti; Əhali içərisində qadınların sayı; Kənd və şəhər əhalisinin xüsusi çəkisi; Ümumi qadınlar içərisində ev və ictimai təsərrüfatlarda çalışanların xüsusi çəkisi; Fiziki və zehni əməklə məşğul olanların xüsusi çəkisi; Cəmiyyətin ictimai və mədəni həyatı; Ailənin elmi və mədəni səviyyəsi; Evlənmə səviyyəsi, abortlar, müharibələr və s.

Əhalinin təkrar istehsalının səmərələşdirilməsi problemləri Uşaq ölümünün azalması Əhalinin təkrar istehsalının səmərələşdirilməsi problemləri Ümumi və sanitariya mədəniyyətinin yüksəlməsi Uşaqlı analar üçün yaradılan əlverişli şərait Ailə və ictimai mənafelərin vəhdətliyi Ailə və cəmiyyətin mənafelərini nəzərə alan iqtisadi və demoqrafik siyasət İşləyənlərin sağlamlığının möhkəmləndirilməsi və xəstəliklərin azaldılması Normal maddi, mədəni, fizioloji. İntellektual və psixoloji şəraitin təmin olunması

İstehsal amili və şərti kimi Əmək potensialı Əmək fəaliyyətinin intensivləşdirilməsinin müqəddim şərtlərindən biri kimi İstehsal amili və şərti kimi İstehsalın şəxsi, insan amilinin hərəkəti kimi Əmək qabiliyyətinin məcmusu kimi Sosial-iqtisadi sistemlərin ünsürü, daşıyıcısı kimi İşçinin fiziki intellektual imkanlarının reallaşması kimi Əmək bazarında insan qabiliyyətinin alqı-satqı obyekti kimi Əhalinin peşə-ixtisas səviyyəsi kimi Əmək kollektivlərinin və cəmiyyətin resurs fondu kimi

İqtisadi fəal əhali Əmək qabiliyyəti yaşında olub İş axtaran işsizlər Qeyri-iqtisadi fəal əhali Əmək qabiliyyəti yaşında olub Əyani şöbədə oxuyan tələbələr İş axtaran işsizlər İşə görə və güzəştli pensiya alanlar Əliliyyə görə pensiya alanlar Ev təsərrüfatında çalışanlar, uşaq və xəstələrə qulluq İş axtarmağı dayandıran, buna maraq göstərməyənlər İşləməyi zəruri hesab etməyən digər şəxslər

Fərdi işçi qüvvəsinin təkrar istehsalı İşçi qüvvəsinin təkrar istehsalı ictimai təkrar istehsalın tərkib hissəsi olub, əmək prosesində insanın sərf etdiyi sinir, əzələ, fiziki enerjinin daima bərpa olunması, istehsaldan getmiş işçilərin yeni miqdar və keyfiyyətdə işçi qüvvəsi ilə Fərdi işçi qüvvəsinin təkrar istehsalı Təbii itkini əvəz edən və əlavə tələbatı təmin edən yeni işçi qüvvəsinin istehsalı İxtisaslı işçi qüvvəsinin istehsalı

İşçi qüvvəsinin təkrar istehsalının xüsusiyyətləri: işçi qüvvəsinin daşıyıcısı olan insanlar bir məhsuldar qüvvə kimi elmi-texniki biliyə malik olurlar və əmək alətlərini hərəkətə gətirirlər; işçi qüvvəsinin təkrar istehsalı prosesində və bunun sayəsində insan başlıca məhsuldar qüvvə olur; işçi qüvvəsinin daşıyıcısı məhsuldar qüvvələrin mühüm ünsürü olmaqla bərabər, istehsal münasibətlərinin başlıca subyektidir; işçi qüvvəsinin təkrar istehsalı eyni zamanda ailə münasibətlərinin, mənəvi, hüquqi və s. münasibətlərin təkrar istehsalıdır; işçi qüvvəsinin təkrar istehsalı müvafiq həcmdə yaşamış vasitələrinin təkrar istehsalını tələb edir.

Əmək ehtiyatlarından səmərəli istifadə Əmək ehtiyatlarının xalq təsərrüfatı sahələri üzrə bölüşdürülməsi Maddi və qeyri-maddi istehsal sahələrinin işçi qüvvəsinə olan tələbatın Əhalinin məşğuliyyəti Az əmək şərtilə çox nəticələr əldə etmək üçün müvafiq tədbirlərin görülməsi

Əmək ehtiyatlarından istifadə göstəriciləri Maddi və qeyri-maddi istehsal sahələrində, şəhər və kənddə, habelə rayonlar üzrə çalışan işçilərin Əmək məhsuldarlığının səviyyəsi Təsərrüfatlarda təhsillə məşğul olan əhalinin xüsusi çəkisi Əmək qabiliyyəti yaşında olan yaş qrupları üzrə kişi və qadınları İşçilərin iş vaxtı fondundan istifadə

Xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsilə təmin olunma mənbələri Əmək ehtiyatlarının təbii artım hesabına artması mənbəyi Əmək qabiliyyətli əhalinin mexaniki hərəkəti hesabına Ev və şəxsi həyətyanı təsərrüfatından azad olan işçi qüvvəsi hesabına İşçilərin kənd təsərrüfatından xalq təsərrüfatının başqa sahələrinə yenidən bölüşdürülmə

Xalq təsərrüfatının işçi qüvvəsilə təmin olunma formaları Müvafiq məktəbləri bitirmiş ixtisaslı fəhlə və mütəxəssislərin planlı qaydada bölüşdürülməsi İşçilərin bilavasitə müəssisələr tərəfindən toplanması Orta ümumtəhsil məktəblərini qurtaranların işə cəlb olunması Əmək birjaları vasitəsilə Məşğulluq mərkəzləri vasitəsilə Əhalinin könüllü köçürülməsi və dövlət tərəfindən mütəşəkkil yerləşdirilməsi

Əhalinin miqrasiyası Miqrant – köhnə yaşayış yerini yeni yaşayış yeri ilə dəyişən şəxsdir. İmmiqrant – yeni dövlətin ərazisinə gələnlərdir. Emmiqrant – ölkədən gedənlərdir.

Miqrasiyanın tipləri Ərazi Sahə Peşə-ixtisas Sosial Təbii hərəkət

Miqrasiyanın formaları Məcburi miqrasiya Daxili miqrasiya Xarici miqrasiya Xarici əmək miqrasiyası