NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ Siyaset sosyolojisi Türkiye’de siyasal katılım NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

Türkiye’de siyasal katılım Geç Osmanlı döneminden itibaren Türkiye’de siyasal katılımın mekanizmaları var olmuştur. Ancak bu mekanizmalar ve katılım biçimleri dönemsel olarak farklılıklar göstermiştir. Osmanlı’da ilk kez 1. Meşrutiyet döneminde (1876-1878) oy kullanılmıştır. Ancak oy hakkı yalnızca vergi veren erkeklerle sınırlı olmuştur. Ayrıca iki dereceli seçim sistemiyle seçmenler milletvekillerinin kendisini değil, milletvekillerini seçecek olan ikinci seçmenleri seçmiştir. II. Meşrutiyet döneminde (1908-1920) aynı sistem yürürlükte olmuş, ancak halk, farklı partiler ve adaylar arasında tercih yapabilmiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Türkiye’de siyasal katılım Cumhuriyet dönemine geçişte hayata geçirilen ilk değişiklik, oy vermek için vergi verme zorunluluğunun kaldırılmasıdır. 1923’ten 1946’ya kadar olan dönemde düzenli olarak seçimler yapılmış, ancak 1930 belediye seçimleri dışında tek partinin (CHF) adaylarına oy verilmiştir. Kadınların Meclis seçimlerinde oy kullanma ve milletvekili seçme hakkı 1934 yılında yapılan bir anayasa değişikliğiyle getirilmiştir. Doğrudan milletvekillerinin kendisinin seçildiği tek dereceli seçim usulüne ise 1946 yılında geçilmiştir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Türkiye’de siyasal katılım Türkiye’de kadın-erkek bütün yurttaşların oy kullandığı, birden fazla partinin adayları arasında tercih yaptığı ve doğrudan milletvekillerini seçtiği ilk seçim 1946 seçimi olmuştur. 1946, 1950, 1954 ve 1957 seçimleri fiilen iki parti (CHP ve DP) arasında geçmiş, az sayıdaki küçük parti etkisiz kalmıştır. 27 Mayıs 1960 darbesiyle kesintiye uğrayan demokratik süreç 1961 yılı sonbaharı itibariyle yeniden başlamış ve o yıl yapılan seçimler ilk kez bir koalisyon hükümetinin kurulmasıyla sonuçlanmıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Türkiye’de siyasal katılım Seçim sisteminde yapılan bir değişiklik, 1965 seçimlerinde %3 gibi düşük oranda oy alan partilerin bile Meclis’te temsil edilmesine olanak sağlamıştır. Bu dönemde TBMM iki kanatlı hale getirilmiş, Millet Meclisi’nden çıkan yasalar, bir kısmı seçilenlerden, bir kısmı atananlardan oluşan Cumhuriyet Senatosu’nun onayına tabi olmuştur. 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında getirilen %10’luk seçim barajı ise siyasal katılım imkanlarını sınırlamıştır. Buna karşın 1983 yılından itibaren kesintisiz olarak çok partili seçimler yapılmış, katılım oranları genellikle yüksek olmuş, ayrıca 1987 yılından günümüze kadar yapılan çeşitli referandumlar yurttaşlara farklı bir katılım imkanı da sağlamıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar Sina Akşin, Kısa Türkiye Tarihi (İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları, 2017) Erik Jan Zürcher, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Yasemin Saner (İstanbul: İletişim Yayınları, 2016) NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©