Likert Tipi Ölçek Geliştirme Aşamaları Yrd.doç.dr.h.deniz.gülleroğlu

Rensis Likert tarafından geliştirilen Likert (1932) tipi tutum ölçeği, tutumları ölçmede çok fazla tercih edilen kolay bir yöntemdir. Deneklerin ön plana alındığı ölçekleme yaklaşımının tipik bir örneği olan Likert ölçeğinde, tutumları ölçülecek olan bireylerin tepkide bulunacakları çeşitli ifadeler yer almaktadır. Tutum ölçeğini alan birey, benimsediği ifadeleri işaretlemek yerine, verilen her ifadeye ne ölçüde katılıp katılmadığını dereceler içinde belirlemektedir (Özgüven, 2011; Tavşancıl, 2010). Bu yüzden Likert tipi ölçekler, bireyin kendisi hakkında bilgi vermesi esasına dayanmaktadır (Tavşancıl, 2010). Likert yöntemi ilk olarak tutumları ölçmek amacıyla geliştirilmişse de, tutumlardan başka psikolojik değişkenleri ölçmek için de kullanılmaktadır (Erkuş, 2003).

Likert ölçekleri, kişinin belli bir tutum nesnesine ilişkin duygu, düşünce ve davranışlarını belirten ifadelerden oluşur (Likert, 1932, akt: Anderson, 1988b). Likert ölçeklerinde yer alan ifadeler olumlu ve olumsuz olmak üzere iki şekilde kurulur. Olumlu ifade istenen bir durumu belirtir, yani tutum objesine ilişkin olumlu bir tutumun var olması durumudur. Olumsuz ifade ise istenmeyen durumdur, bu da tutum objesine ilişkin olumsuz durumu yansıtır. Likert ölçeklerinde bu olumlu ve olumsuz durumlar, eşit sayıda madde ile ifade edilirler (Anderson, 1988b).

Likert tipi ya da “dereceleme toplamları” tekniğine uygun bir ölçekten alınan puan, genel olarak, ölçekteki maddelere gösterilen tepkilere verilen puanların toplamından oluşur (Tezbaşaran, 2008). Katılımcı ölçekte bulunan her bir maddeye tepkide bulunurken, söz konusu maddeyle ilgili tutumunun derecesini belirtir. Bu dereceye karşılık gelen puan, katılımcının o maddeye ait puanıdır. Test puanı ise her bir madde puanının toplanmasıyla elde edilir.

Likert Tipi Tutum Ölçeğİnİn VarsayImlarI Likert'in bu ölçeği geliştirirken temel olarak ilgilendiği konu ölçeğin tek boyutlu olması yani ölçekte yer alan tüm maddelerin aynı şeyi ölçmesidir. Ayrıca Likert bu ölçeği geliştirirken, bireylerin kendi tutumlarını bir doğru üzerinde belirtmelerini sağlayarak, yargılayıcılara başvurma ihtiyacını da ortadan kaldırmayı hedeflemiştir (Oppenheim, 2001). Beşli derecelemeden oluşan tepki setini kullanan Likert, bireylerin ölçülen tutum nesnesi ile ilgili görüşlerini 1'den 5'e kadar artan şekilde ifade etmelerini temel alarak, bireylerin kendi ifadelerine göre tutumlarının belirlenmesini amaçlamıştır (Oppenheim, 2001).

Likert ölçeği, ölçekteki tüm maddelerin aynı yapıyı ölçtüğü sayıltısına dayanır (Oppenheim, 2001). Bu sayıltının karşılanması çoğu zaman oldukça zordur, çünkü psikolojik değişkenlerin birçoğu bileşik yapıdadır. Bu nedenle tutum ölçeklerinde alt boyutlar olsa bile, her alt boyut ölçeğin tümüyle yüksek korelasyon göstermeli, yani ölçek aslında tek bir psikolojik yapıyı temsil etmelidir.

Likert ölçekleme modeli, tutum ölçeğinin her bir bileşeni hakkında oldukça sezgisel sayıltılara dayanır. İlk sayıltı ölçekteki her bir maddenin tutum boyutuyla monotonik bir ilişki içinde olduğu sayıltısıdır. Bir başka deyişle, “Tamamen katılıyorum” tepkisi cevaplayıcının aşırı olumlu tutum içinde olduğunu ve maddeden en yüksek madde puanını alacağını, “Kesinlikle katılmıyorum” tepkisi ise cevaplayıcının aşırı olumsuz tutum içinde olduğunu ve en düşük madde puanını alacağını gösterir. Bu sayıltı her bir maddenin ölçülecek tutumla aynı ilişki içinde olduğu anlamına gelmez; ancak her bir maddenin kendi başına monotonik bir cevaplama doğrultusu olduğu anlamına gelir (Tezbaşaran,2008).

Diğer sayıltı, toplamlı bir ölçek içinde her maddenin bir araya getirilme süreciyle ilişkilidir. Bu sayıltıya göre, madde cevapları doğrultusunun ölçülen tutumla monotonik bir ilişki içinde olduğu ve ölçekten alınan toplam puan artışı ölçülen tutum objesine ilişkin tutumun yoğunluğunun da artışı olduğu kabul edilmektedir (Tezbaşaran, 2008).

LİKERT TİPİ ÖLÇEK GELİŞTİRME Anderson (1988a) Likert tipi bir ölçeği geliştirirken izlenmesi gereken sekiz basamak sıralamıştır. Bunlar; 1. Belirli bir tutumla ilgili olduğu kabul edilen olumlu ya da olumsuz çok sayıda tutum maddesi yazılmalıdır. 2. Yazılan bütün maddeler ön denemeden geçirilmeli ve değerlendirilmelidir. Bu ön denemede ölçeğin uygulandığı hakemler grubu, ölçeğin düzenlendiği gruptan seçilmeli ve her maddeyi olumlu, olumsuz ya da nötr olarak değerlendirmelidir. 3. Bu grubun çoğunluğu tarafından olumlu ya da olumsuz olarak değerlendirmeye tabi tutulamayan maddeler ölçekten çıkarılmalıdır.

4. Bu maddeler çıkarıldıktan sonra kalan maddeler rastgele sıralanmalıdır. 5. Oluşturulan denemelik Likert ölçeği, ölçeğin üzerinde geliştirilmesinin amaçlandığı denek grubuna uygulanmalıdır. Anlamlı ve güvenilir sonuçların alınması amacıyla uygulanılan grubun sayısının, madde sayısından en az beş kat fazla olması gerekmektedir. 6. Madde analizi yapılarak, her tutum maddesinden alınan puanla, bütün ölçekten alınan puan arasındaki ilişki katsayısı hesaplanmalıdır. 7. Madde analizi sonucunda tüm ölçek puanlarıyla, istatistiksel olarak manidar ilişkili olmayan maddeler ölçekten çıkarılmalıdır. 8. Likert tutum ölçeği bu şekilde son şeklini alır.

kaynakça Anderson, L. W. (1988a). “Attitudes and Their Measurement” , New York: Educational Research, Methodology and Measurement. An International Handbook, Keeves, J. P. (Ed), 421-426 Erkuş, A. (2003). Psikometri Üzerine Yazılar. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları. Oppenheim, N. A. (2001). Questionnaire Design, Interviewing and Attitude Mesurement (6th ed.). London and New York: Continuum. Tavşancıl, E. (2010). Tutumların Ölçülmesi ve SPSS ile Veri Analizi(4. Basım). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Tezbaşaran, A. (1997). Likert Tipi Ölçek Geliştirme Kılavuzu. Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları.