BİLGİ KAYNAKLARININ değerlendİrİlmesİ BBY103 Bilgi Kaynakları ve Hizmetleri I

Evaluating Information Sources Evaluating Web Sites

Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi Kaynak sayısının fazlalığı ve çeşitliliği Her kaynağa güvenebilir miyiz: Gazetelerin verdiği ansiklopediler? Internet? Herhangi bir yazarın görüşleri? Kaynağın kaliteli, güvenilir ve doğru bilgiler içerip içermediğine nasıl karar vereceğiz?

.. Bilgi kaynaklarının değerlendirilmesi Amaç Otorite (Yetkinlik) Tarafsızlık Nitelik (Tamlık/Bütünlük) Kapsam Güncellik İlgililik

[Amaç] Kaynağın amacı başlık ve kaynağın formundan çıkarılabilir. Kaynak neyi vaad ediyor? Örneğin kaynağın amacı hayvanlar alemi ile ilgili ayrıntılı bilgi vermek mi? Bir ünlünün hayatını anlatmak mı? Bir bilim dalı ile ilgili tüm yayınları derlemek mi? Amaç için ipuçları: İçindekiler sayfası Giriş ya da önsöz (yazar ve içerikle ilgili verilen bilgi) Dizin (kaynağın hangi konuları içerdiğine ilişkin önemli bilgi verir)

[Otorite (Yetkinlik)] Otorite yazar kimdir? Kişi Yayıncı

..[Otorite (Yetkinlik)] “Otorite yazar ya da yayıncı”yı tanımlamak için sorulan soruların yanıtları nerelerden bulunur?

..[Otorite (Yetkinlik)] Kaynağın yazarı/yaratıcısı kim? Bu bilgiyi nereden bulabiliriz? İç kapak (basılı kitap ya da rapor) İlk sayfanın üstündeki başlık bilgisi (makale, kitap içinde bölüm) Makalelerin sonu (ansiklopediler) Sayfanın üst veya alt bölümü (web sayfaları)

..[Otorite (Yetkinlik)] Yazar hakkında bilgi toplanır Varsa yazarın web sayfası, diğer biyografik kaynaklar ve rehberler incelenir (Who’s Who/Kim Kimdir) Konu ile ilgili üniversite derecesi var mı Çalıştığı kurum neresi Konuyla ilgili tecrübesi ne Ulusal/uluslar arası ünü var mı Hangi mesleki ya da bilimsel derneklere üye Yazarın yaptığı yayınlara olan ilgi ve bu yayınların saygınlığı araştırılır (Yayınlar için kataloglar ve dizinlerden araştırma yapılabilir, atıf indeksleri ve yazarın yayın yaptığı kaynakların içindeki değerlendirme kurulları incelenebilir) Hangi dergilerde yayın yapmış Uzman bir yayın kurulu mu değerlendirmiş Başka meslektaşları yazarın yayınlarına ne kadar ilgi göstermiş

..[Otorite (Yetkinlik)] Yayıncı araştırılır (Yayıncı rehberleri ve yayıncı web sayfası) Yayıncı hangi tür yayınlara imza atmış İlkeleri ve hedefleri neler Yayın kurulunda kimler var Saygın bir dernek ya da kurumun üyesi mi

[Tarafsızlık] Yazar ya da yayıncı kaynak ile ilgili amaçlarını açıklamış mı? Önsöz (“foreword”, “preface”), giriş (“introduction”) ve/veya özeti/özü (“abstract”) incelenebilir Yazarın dile getirdiği konu ile ilgili bir ön yargısı ya da tek taraflı düşüncesi var mı? Kaynağın öz ve/veya giriş kısmı okunabilir Kaynaktaki şekil, resim ya da grafikler ipucu verebilir Kaynağın sonuç (“conclusion”) kısmı incelenebilir Kaynak hazırlanırken faydalanılan diğer kaynakların listesi (bibliyografya/kaynakça/”references”) ipucu verebilir (örn. farklı görüş ve kaynaklara yer vermiş mi)

.. [Tarafsızlık] Kaynakta yer alan bilgi tarafsız ve her yönü ile araştırılmış gibi görünüyor mu? Kaynakta yer verilen olaylar ve/veya istatistikler farklı ve güvenilir kaynaklardan doğrulanabilir. Kaynakçada güvenilir ve önemli kaynaklara atıf yapılıp yapılmadığı incelenebilir.

Nitelik (Tamlık/Bütünlük) Bilgi iyi düzenlenmiş mi? Mantıksal düzen nasıl Konu ile ilgili temel başlıkların sunuşu açık mı Bilgi tam olarak veriliyor mu, anlatımda bütünlük var mı Yazarın anlatımı tekrarlar içeriyor mu Kaynağın içindekiler sayfasında yer alan başlıklar incelenebilir Kaynak hakkında yazılmış eleştirilere bakılabilir Library Journal (özellikle kitap eleştirileri için başvurulabilir) Örnek tarama Library Journal kütüphanecilik ile ilgili bir dergi. Bu dergiye Hacettepe Üniversitesi Kütüphanelerinin elektronik olarak abone olup olmadığını kontrol edelim ve dergiden tam-metin bir kitap eleştirisi arayalım.

..Nitelik (Tamlık/Bütünlük) Eser dilbilgisi açısından nasıl? Yazım ya da noktalama hataları içeriyor mu? Kaynağın içeriği dikkatlice incelenmeli Kaynakta yer alan şekil ve grafikler bilgiyi açık ve net olarak veriyor mu? Şekil ve grafiklere ait etiket ve başlıklar düzgün sunulmuş olmalı Metindeki şekil ya da grafiklerle ilgili açıklamaları okuma ihtiyacı hissettirmeyecek biçimde anlaşılır olmalı.

..Nitelik (Tamlık/Bütünlük) Bilgi tam ve doğru mu? Kanıtlar ve sonuçlar sizin (varsa) konu hakkındaki genel bilginizi doğrular nitelikte olmalı Kanıtlar ve sonuçlar konu ile ilgili alandaki diğer uzmanların söyledikleri ile örtüşmeli Kaynaklarını belgelemeli (kaynakçası olmalı) Araştırma yöntemini açıklamalı Kaynak içinde işlenen temel tezlerin aksini savunan teori ya da kanıtlar varsa onlara da işaret edilmiş olmalı Sorgulanabilir olmayan ve varsayımlardan uzak bilgi içermeli Bilgiler güvenilir kaynaklarda yer alan istatistikler ya da benzeri kanıt özelliği taşıyan kaynaklara başvurularak doğrulanabilir (TÜİK web sitesi, UN Statistical Yearbook, vb.) Kaynak hazırlanırken atıfta bulunulan diğer kaynakların güvenilirliği incelenerek bilginin tam ve doğru olup olmadığına karar verilebilir

Kapsam Kaynağın içerdiği bilgi önceki benzerlerini günceller nitelikte mi? Daha önce elde ettiğiniz, incelediğiniz kaynakların doğruluğunu onaylıyor ya da onlara yeni bir bilgi ekliyor mu? Başka kaynakların yayın tarihlerine ve içeriklerine bakılarak karşılaştırma yapılabilir.

Güncellik Kaynak ne zaman yayımlanmış? Yayın tarihi ya da telif hakkı (copyright) tarihi aranmalı İç kapak (kitap ve dergiler) İç kapağın arkası (kitaplar-özellikle telif hakkı tarihi) Kapak (dergiler, magazinler, gazeteler) İçindekiler sayfası (dergiler, magazinler) Sayfa altı (web siteleri) Web sayfalarında bulunan tarihler şunları ifade edebilir: Sayfanın yaratıldığı tarih ya da telif hakkı tarihi Sayfanın web üzerinde hangi tarihte yayımlandığı Sayfanın en son ne zaman güncellendiği

..Güncellik Araştırma konusu güncel bilgi gerektiriyor mu? Güncel bilgi gerektirebilecek araştırma konuları genelde şunlardır: Fen bilimleri Tıp Güncel olaylarla ilgilenen çalışmalar

..Güncellik Kaynağın gözden geçirilmiş, güncellenmiş ya da genişletilmiş bir versiyonu var mı? Kaynağa ait en son basımı bulabilmek için çeşitli katalog ve veri tabanları taranabilir: Worldcat Global Books In Print Amazon Bu üç kaynaktan örneğin “Introduction to Reference Work” başlıklı kitabın son basımının hangisi olduğu araştırılabilir. Bu kaynağın en güncel basımı hangi yıla ait? Bu örnekler arasında WorldCat ve Global Books in Print daha güvenilir sonuçlar verebilir. Çünkü Amazon aslında bir kitap satış sitesidir ve bir kaynağa ait son basımları her zaman bünyesinde bulundurmuyor olabilir.

İlgililik Kaynağın içeriği araştırılan konu için uygun mu? Bilimsel / Popüler Olgu / Fikir Biçim-ortam (kitap, dergi, devlet yayını, web sitesi, vb.) Konunun kapsamı Dili Zaman kapsamı Coğrafi alan İzleyici kitlesi Birinci düzey / İkinci düzey / Üçüncü düzey bilgi

..İlgililik Birinci düzey bilgi (Bir olaya ait ilk elden üretilmiş ham veri) Ham veri Günlükler Fotoğraf Bir olaya ait ilk elden üretilmiş yazılar, raporlar … İkinci düzey bilgi (Analiz edilmiş ve yorumlanmış bilgi) Kitap Dergi makalesi Üçüncü düzey bilgi (İkinci düzey bilgiyi derleyen, analiz eden ya da besleyen kaynaklar) Ansiklopediler Ders kitapları Dizinler/Özler (İndeks/Abstrakt)

..İlgililik Kaynağın araştırılan konuyla ilgili olup olmadığını anlamak için Kaynağın içindekiler sayfası: başlık ve alt başlıklar Önsöz, özet/öz, giriş, sonuç Kaynakta yer alan dipnotlar, son notlar ve kaynakça Eleştiri ya da inceleme yazıları Dergilerde yazılmış bu tip yazıları aramak için: ArticleFirst Örnek tarama Rehberler Dergiler hakkında bilgi almak için: Ulrich's International Periodicals Directory Seçilmiş Internet kaynakları için: Internet Scout Project Article First içinde “Benim Adım Kırmızı” hakkında yazılmış makaleleri arayalım Ulrich’s International Periodicals Directory’de dergi bilgileri arayalım: Landscape Journal acaba bir magazin dergisi mi? Internet Scout Project; Internet üzerinde bulunan bilgi kaynaklarını kullanıcılar için seçen, derleyen, düzenleyen ve kullanıma sunan bir çeşit veri tabanı. Örneğin Internet üzerinde “Orhan Pamuk” ile ilgili olan ve ISP tarafından seçilen kaynaklar neler?

Kaynaklar ve okuma listesi: Evaluation of Information Sources Part II, Evaluation of Information Sources http://www.lib.lsu.edu/instruction/evaluation/evaluation20.html Critical ly Analyzing Information Sources (Cornell University Library) http://www.ufv.ca/library/tutorials/evaluation/ Evaluating Web Pages: Techniques to Apply & Questions to Ask (UC Berkeley - Teaching Library Internet Workshops) http://www.lib.berkeley.edu/TeachingLib/Guides/Internet/Evaluate.html Critical Evaluation of Information Sources (UCFV Library) Evaluating Information Sources. PCC Libraries-Information Literacy Tutorial (Episode X) http://yunus.hacettepe.edu.tr/~soydal/bby103/web6/EvaluatingInfoSources.rar Melun, M. (2005). Evaluating Information Resources. Bilgi Dünyası, 6 (1): 98-105. http://www.unak.org.tr/BilgiDunyasi/gorusler/2005/1/98-105.pdf Kurbanoğlu, S. (1999). WWW Bilgi kaynakalrının değerlendirilmesi. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 19 (1): 11-25. http://www.edebiyatdergisi.hacettepe.edu.tr/2002191SerapKurbanoglu.pdf

Videolar için terimler Reference books: Danışma kitapları Reference collection: Danışma koleksiyonu, dermesi (kütüphanelerde) Reference section: Danışma birimi References: Kaynakça Scholar: Bilimsel Scholarly journals: Bilimsel dergiler Secondary sources: İkincil kaynaklar Softcover books: Karton kapaklı kitaplar Trustworthiness: Güvenilirlik Accuracy: Doğruluk Article: Makale Bias: Önyargı Biography: Biyografi Currency: Güncellik Dissertation: Tez Editorial board: Yayın kurulu Fiction: Roman Hardcover books: Ciltli kitaplar Information Literacy: Bilgi okur yazarlığı Peer-review: Bilimsel makale ve yayın değerlendirme süreci Primary sources: Birincil kaynaklar