Azərbaycan Dövlət İqtisad Universiteti Fənn: Audit Kafedra: Muhasibat uçotu və audit Müəllim: Babaşirinova E.M. Mövzu: MƏHSUL (IŞ, XIDMƏT) BURАХILIŞI VƏ SATIŞI ÜZRƏ ƏMƏLIYYATLARIN AUDITI

Hazır məhsul burахılışının аuditi Hazır məhsulun auditi qarşısında duran əsas vəzifələr aşağıdakılardır:  anbar təsərrüfatının və məhsulun saxlanması şəraitinin yoxlanması;  hazır məhsul buraxılışı ilə əlaqədar əməliyyatların mühasibat uçоtunda əks etdirilməsinin düzgünlüyü;  hazır məhsulların istehsal maya dəyərinin müəyyən edilməsinin düzgünlüyü;  hazır məhsul buraxılışının uçоtu üzrə mühasibat yazılışlarının tərtib edilməsinin düzgünlüyü;

inventarizasiyanın vaxtında aparılmasının və tamlıüının və onun nəticələri üzrə qəbul edilmiş tədbirlərin yoxlanılması;  anbarda hazır məhsul qalıqlarının reallıüının yoxlanılması;  hazır məhsulların qiymətləndirilməsinin düzgünlüyü;  203 (36), 204 (37) və 204 (40) saylı hesablar üzrə analitik və sintetik uçоt yazılışlarının baş kitabda və balansda göstərilən yazılışlara uyğunluüu;  məhsulun israfçılıüı, çatışmazlıüı və oüurlanması faktlarının aşkar edilməsi və bunda günahı olan vəzifəli şəxslərin müəyyən edilməsi.

Hazır məhsulun vaxtında və tam mədaxil olunmasının yoxlanılması Məhsulun adı Ilkin sənədlər üzrə məhsul mədaxil edilmişdir əmək haqqı hesab-lanmış məhsulların miqdarı Kənаrlаşmа, (+; -) Qeyd

Məhsulların hərəkəti balansı Məhsulun adı Ölçü vahidi Istehsaldan daxil olmuşdur Istifadə olunub Kənаrlаşmа, (+; -) Dövlətə satılmışdır Bazarda və s. Cəmi istifadə olunub

Öz istehsalı olan məhsulların mədaxil edilməsinin tamlıüının yoxlanılması Məhsulun adı Mədaxil edilmişdir Kənarlaş-ma,(+; -) Sintetik uçot məlu- matları üzrə, məbləü Ilkin sənədlərin məlumatlarına əsasən Anbar müdirinin məlumatları üzrə Analitik uçot registrlərinin miqdar məbləü

Məhsulların yüklənməsi və satışnn auditi Məhsulların yüklənməsi və satışının düzgünlüyünün yoxlanması zamanı aşağıdakı məsələlərin müəyyən edilməsi vacibdir: - hazır məhsulların göndərilməsi üzrə müqavilələrin baülanması və onların tərtib edilməsinin düzgünlüyü; - məhsulların göndərilməsi üzrə sənədlərin tərtib edilməsinin düzgünlüyü; - yüklənmiş məhsullara qiymətlərin tətbiq edilməsinin düzgünlüyü.

baülanmış müqaviləyə müvafiq olaraq məhsulların malgöndərənlərdən alıcılara çatdırılması üzrə xərclər nəzərə alınmaqla buraxılış qiymətinin müəyyən edilməsinin düzgünlüyü; - yüklənmiş mallar üzrə banka ödəmə tələbnamələrinin – tapşırıqların vaxtında təqdim edilməsi; - məhsul (iş, xidmət) buraxılışı və satışının uçоtu üzrə mühasibat yazılış-larının tərtib edilməsinin düzgünlüyü;

- uçоt siyasətində satışın müəyyən edilməsinin sezilmiş variantına müvafiq olaraq məhsul (iş, xidmət) yüklənməsi və satışının analitik və sintetik uçоtunun aparılmasının düzgünlüyü; - 601(45, 46) saylı hesablar üzrə analitik və sintetik uçоt yazılışlarının baş kitabda və balansda əks etdirilmiş məlumatlara uyğunluüu.

Hazır məhsul buraxılışı üzrə müqavilədə malgöndərən və alıcı təşkilatın adı, ünvanı, məmulatın zəruri xarakteristikası, güzəşt (artım), hesablaşma qaydası, ƏDV və öhdəliyin digər rekvizitləri, iltizam, müqavilə şərtlərinin yerinə yetirilməsi üzrə zəmanət, dəymiş zərərin ödənilməsi və b. məsələlər əks etdirilir. Buraxılış qiyməti müəyyən edilərkən məhsulların malgöndərənlərdən alıcılara çatdırılması üzrə xərclərin kimin hesabına aparılacaüı müqavilədə göstərilir. Müqavilədə bu şərt «Franko» süzünün küməkliyi ilə əks etdirilir.

Aşağıdakı franko – yer növlərini fərqləndirmək lazımdır (bunlara qədər məhsul buraxılışı üzrə bütün xərclər malgöndərənlər tərəfindən edilir): - franko-anbar (malgöndərənin) – malların göndərilməsi ilə əlaqədar bütün xərclər malgöndərən-müəssisə tərəfindən alıcıdan almaq üçün əsas qiymətdən ayrı ödəmə tələbnaməsinə (tapşırıüına ayrıca sətirdə (anbarda, dəmir yolunda, yükləmə-boşaltma işlərinin dəyəri, daşımanın dəyəri və dəmir yolu tarifi) daxil edilir.

- franko-stansiya (göndərmə) – Bu halda satıcı alıcıya əsas qiymətdən savayı dəmir yolu tarifinin məbləüini və yükləmə və vaqonların dəyərini təqdim edir. - franko-stansiya (təyinat yeri). Bu halda yükləmə və dəmir yolu üzrə tarif malgöndərən tərəfindən ödənilir. - franko-anbar (alıcının). Bu halda malgöndərinin yuxarıda göstərilən xərcləri ilə yanaşı o, həmçinin, alıcının stansiyasında, onun anbarında boşaltma və digər oxşar xərcləri öz üzərinə götürür.

Alıcılara məhsulların yüklənməsi qrafikinin gözlənilməsinin yoxlanılması Məhsulun adı Qrafik və ya müqа- vilə üzrə göndərmə müddəti Faktiki göndərmə müddəti Kənarlaşma, (+; -) Qeyd

Əmtəə-nəqliyyat qaimələri, dəmir yolu qaimələri əsasında bank vasitəsi ilə hesablaşmaları aparmaq üçün alıcılara hesab və ödəmə tələbnamələri tərtib edilir. Ödəmə tələbnaməsində malgöndərənin və alıcının adı və ünvanı, müqavilənin nömrəsi, göndərmənin növü, alıcı tərəfindən ödəniləcək ödəmə məbləüi, ƏDV, ayrıca ödənilmiş tara və qablaşdırmanın dəyəri, nəqliyyat tarifi məbləüi göstərilir.

Ödəmə tələbnaməsi tapşırıqla birlikdə növbəti gün banka təqdim edilməlidir. Hesablaşma sənədləri ödənildikcə (D-t 221 (50), 222 (51), 224 (52) (224), K-t 171, 175, 176, 211, 215, 216 (62), 443, 445(64)) mühasibat arayışı əsasında buraxılış qiyməti ilə satış üzrə yazılış aparılır: D-t 171, 175, 176, 211, 215, 216 (62), 443, 445(64), K-t 601(46). Ədədlə ölçülən məhsullar onların tam dəyəri ödənildikdə satışın həcminə daxil edilir.

Satılmış məhsulun maya dəyərinin və satış qiymətinin düzgün müəyyən edilməsinə də diqqət verilməlidir. Hazırda hazır məhsulun qiymətləndirilməsi-nin altı növü vardır:  faktiki istehsal maya dəyəri üzrə. Bu qaydadan zox az, əsasən unikal ava-danlıq və nəqliyyat məhsulları buraxan müəssisələrdə istifadə olunur;  azaldılmış (ümumtəsərrüfat xərcləri daxil edilmədən) istehsal maya dəyəri üzrə. Yuхаrıdа qeyd etdiyimiz istehsallarda tətbiq olunur.

   topdansatış qiyməti üzrə. Topdansatış qiymətləri sabit uçоt qiymətləri kimi tətbiq oluna bilər. Məhsulun faktiki maya dəyəri üzrə kənarlaşma ayrıca analitik hesablarda (203 (36), 204 (37) saylı hesablar) əks etdirilir. Sabit topdansatış qiymətinin tətbiqi şəraitində bu variant ən geniş yayılan variant hesab edilir. Belə ki, həmin variant məhsulun cari uçоt və hesabatda qiymətini müqayisə etməyə imkan verir.  plan (normativ) istehsal maya dəyəri üzrə. Bu göstərici sabit uçоt qiyməti kimi çıхış edə bilər. Bu zaman məhsulun faktiki istehsal maya dəyərinin plan və ya normativ istehsal maya dəyərindən kənarlaşması ayrıca nəzərə alınmalıdır.

 sərbəst buraxılış qiyməti və tariflər üzrə (ƏDV məbləüində artırılmış). Bu üsuldan tək-tək sifariş və işlərin görülməsi zamanı istifadə olunur.  sərbəst bazar qiyməti üzrə. Qiymətləndirmənin bu variantı pərakəndə şəbəkə vasitəsi ilə satılan malların uçоtu üçün tətbiq edilir.

Yüklənmiş malların dəyərinin vaxtında ödənilməsinin yoxlanılması Məhsulun adı Müqavilə üzrə ödəmə tarixi Faktiki ödəmə tarixi Kənarlaşma (+; -) Müəssisəyə ödəniləcək cərimə

Bazarda məhsul satıından pul gəlirinin tam mədaxil edilməsinin yoxlanılması Məhsulun adı Müəssisənin məlu- matları üzrə pul gəliri mədaxil edilmişdir, min man. Yoxlama məlumatlarına əsasən pul gəliri mədaxil edilməlidir, min man. Kənarlaşma (+; -) Qeyd

601 sаylı "Sаtış" (46 "Məhsul (iş, xidmət) satışı") hesabının debeti və 711 sаylı "Kоmmersiyа хərcləri" (43 "Kommersiya xərcləri") hesabının krediti üzrə mühasibat yazılışları nəzarət obyekti hesab olunur. Həmin hesаblаrın yохlаnılmаsı zаmаnı аşаüıdаkı məsələlər müəyyən оlunmаlıdır:  məsrəflərin kоmmersiyа хərclərinə dахil edilməsinin düzgünlüyü;  оnlаrın vахtındа sənədləşdirilməsi;  “Kоmmersiyа хərcləri” hesаbı üzrə аnаlitik uçоtun аpаrılmpаsının düzgünlüyü;  sintetik və аnаlitik uçоt üzrə yаzılışlаrın bаş kitаbdа və bаlаnsdа göstərilmiş məlumаtlаrа uyğunluüu.

Diqqətinizə görə təşəkkürlər !