Sunan: Salman ÇAKIR Danışman: Prof.Dr. Hakan TÜZÜN 2018-Bahar THE COMPUTER Sunan: Salman ÇAKIR Danışman: Prof.Dr. Hakan TÜZÜN 2018-Bahar

İnsan-Bilgisayar etkileşimini anlamak için etkileşimin gerçekleştiği iki tarafı da incelemesi gerekir. Önceki bölümde insan sınırlıkları ve davranışları açıklanmıştı. Bu bölümde bilgisayar, giriş-çıkış aygıtları ve teknolojinin bu etkileşim üzerindeki etkisi incelenecektir. Giriş

Tipik bir bilgisayar sistemi Tipik bir bilgisayar, bir kasa, renkli ekran, mouse ve klavyeden oluşur. Masaüstü, dizüstü, PDA gibi bazı çeşitleri mevcuttur. Farklı tip kullanıcıların olması farklı tip bilgisayar tasarımları ve yazılımlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu durum bilgisayarla etkileşiminde çok çeşitli gereksinimlerinin oluşmasına ve talep edilen girdilere göre bilgisayarın farklı çıktılar üretmesine yol açmıştır.

Etkileşimin evreleri İnsanın bilgisayar etkileşimi ilk zamanlarda kısıtlı ve sadece veri işleme/depolama şeklindedir. Günümüzde bilgisayarlar kasalarının sınırları dışına çıkmıştır. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimiyle birlikte insan bilgisayar etkileşimi her geçen gün artmaktadır. Son dönemde ortaya çıkan nesnelerin interneti kavramı ile beraber hayatın her alanında ve her zaman insan-bilgisayar etkileşimi ile karşılaşmaktayız.

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER Bilgisayar kullanırken temel faaliyetlerden biri metin girişidir. Metin girişinin en bilindik yolu düz klavyedir. Ancak bununla ilgili farklı klavye düzeni, harf girmek için parmak kombinasyonlarını kullanan 'akor' klavyeleri ve telefon tuş takımı gibi çeşitli varyasyonlar vardır.

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER Alfanümerik Klavye Bu klavye türü hala en fazla kullanılan klavyelerdendir. Metinsel veriler ve komutlar girmek için kullanılır. Klavyelerin büyük çoğunluğu standart bir düzene sahiptir. Bizim Q klavye olarak bildiğimiz QWERTY klavye düzenidir. En sık kullanılan harfler en güçlü parmakların altına yerleştirilir. Bu yerleştirme sırası daktilo döneminden kalan bir düzendir. Farklı uluslar kendilerine göre klavye geliştirmişlerdir.

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER DVORAK Klavye Dvorak klavyesi 1936 yılında August Dvorak ile Dr. William Dealey tarafından geliştirilmiş bir klavye düzeneğidir. Qwerty klavyenin herhangi bir dile uygun olmaması ve fazla kullanılan harflerin uygunsuz, zor ulaşılabilen yerlerde olması üzerine tasarlanmıştır. En çok kullanılan sesli harfler solda, sessiz harfler ise sağda yer almaktadır. Yazım hızını arttırmak amaçlı olarak tasarlanmıştır. Q klavyenin çok yayılması ve benimsenmesi nedeniyle bu klavye piyasada geri planda kalmıştır.

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER Chord Klavye Normal klavyelerden oldukça farklı olan bu klavye 4 veya 5 adet tuştan oluşur. Ekrana bir işaret yazdırabilmek için klavye üzerinde bulunan tuşların farklı kombinasyonları kullanılır. Bit mantığıyla çalışır. 1>00000001 a>00001 2>00000010 b>00010 3>00000011 c>00011 4>00000100 d>00100

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER Telefon Tuş Takımı ve T9 Cep telefonu kullanımının yaygınlaşması SMS ve WAP kullanımını da paralelinde artırmıştır. Telefonlarda yalnızca 0-9 arası tuş bulunmakta ve bu sorun her tuşa 2-3 harf atanması ile aşılmıştır. Diğer bir çözüm önerisi de T9 algoritmasıdır. Örneğin; «3926753» tuşlarına sırayla basıldığında ekrana «example» sözcüğü yazılır. Çünkü diğer alternatif olan «ewbosld» kelimesi sözlükte bulunmamaktadır. Alternatifi bulunan kombinasyonları ise telefon bir öneri olarak sunar.

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER El Yazısı İle Metin El yazısının yaygın bir aktivite olması metin girişinde cazip bir yöntem olmasının önünü açmıştır. Kullanıcıların el yazılarının birbirinden farklı olması bir yandan yazının elektronik ortama aktarımında sıkıntı yaratırken bu durum elektronik imza seçeneğinde bir avantaj olarak ön plana çıkmaktadır. Gelişen teknoloji ile beraber hassaslaşan ve çözünürlüğü artan monitörler el yazısı girişi seçeneğini ön plana çıkartmaktadır.

METİN GİRİŞ YÖNTEMLER Ses İle Metin Ses tanıma metin girişinde umut vadeden bir alandır. Gelişen teknolojilerle beraber günlük hayatta kullandığımız çoğu uygulama artık ses kullanarak metin girişine olanak tanımaktadır. WhatsApp, Google, Sözlükler, Çeviri uygulamaları vb örnek olarak gösterilebilir. Uygulamada ses ile metin girişi seçeneği var ise alanda mikrofon işareti görünür. Ses tanıma teknolojisinde de el yazısının tanınmasında karşılaşılan kişisel farklılıklar sınırlılığı mevcuttur.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Fare Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Fare günümüzde, özellikle masaüstü bilgisayarların başlıca bileşenleri arasında yer almaktadır. 1964 yıllarında Douglas Engelbart tarafından geliştirilen ürüne ait görsel aşağıdaki gibidir.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Footmouse Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Alışık olduğumuz el ile kullanılan farelerin aksine ortaya çıkan «footmouse» ise yaygın bir kullanım alanı kazanamayınca bir fare çeşidi olarak tarihteki yerini almıştır.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Touchpad Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Genellikle 5-7 cm2’lik karelerden oluşan dokunmaya duyarlı tabletlerdir. İlk olarak taşınabilir Apple Powerbook bilgisayarlarda kullanıldı. Bugün ise birçok bilgisayarda farenin yerine getirdiği işleve karşılık gelmektedir.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Trackball Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Geleneksek fareler kadar hareket alanına ihtiyaç duyulmaz. Çünkü trackball tasarımında bulundurduğu kendi etrafında dönebilen top ile kullanıcıya, imleci ekranda dilediği gibi hareket ettirme olanağı sağlar. Bu sayede uzun süre fare kullanımından kaynaklanan bilek rahatsızlıklarının da önüne geçilmiştir.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Joystick Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Özellikle insansız hava araçlarının kullanımının artması ve robotik alanı uygulamalarındaki artış ile önem kazanmakta olan bir aygıttır. Oyunların vazgeçilmez kontrol cihazıdır. Absolute ve isometric olarak iki çeşittir. Absolute joystick’te hareket öne çıkan bir özellikken, Isometric joystick ise parmakla yapılan baskı arttıkça sürat de artar.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Göz İzleme Cihazı Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Bilgisayarı gözleriniz ile kontrol etmenizi sağlar. Göz hareketlerini izleyerek sayısallaştırır. Cihazdan göz bebeğine lazer ışını gönderilerek retinaya yansır ve gözün baktığı yönü tespit edilir. Kimi sistemler gözlük veya başa takılan bir cihaz gerektirirken kimi sistemler ise web kamerası gibi ekrana dahil edilen göz izleme cihazlarına sahiptir.

Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları Göz İzleme Cihazı Konumlandırma, İşaretleme ve Çizim Aygıtları

Görüntü Aygıtları Renk ve Çözünürlük Görüntü, ekranda çok fazla sayıda renkli noktanın (piksel) bir araya gelmesiyle oluşur. 1 bit renk derinliğine sahip bir nokta = 2 adet renk alabilir. (siyah ve beyaz) 2 bit renk derinliğine sahip bir nokta = 4 adet renk alabilir. 1024 x 768 Çözünürlüklü bir ekranda 786.432 adet nokta vardır. Yani, 786.432 adet nokta bize 1024 x 768 çözünürlüğünde bir görüntü oluşturur.

Cathode Ray Tube - CRT Teknolojisi Görüntü Aygıtları Cathode Ray Tube - CRT Teknolojisi Bilgisayar ve televizyonlardaki ekranlarda kullanıldı. Yerini hızlı bir şekilde LCD ekranlar aldı. CRT monitörler, modern monitörlerde kullanılan modifikasyonlar ve gelişmiş resim kalitesini yansıtan monitörlerle aynı temel prensibe dayanır.

Liquid Crystal Display-LCD Teknolojisi Görüntü Aygıtları Liquid Crystal Display-LCD Teknolojisi LCD ekranlar en yalın ifadeyle iki cam levha arasına sıkıştırılmış sıvı kristal örgüdür. LCD ekranın arka kısmında bir ışık kaynağı vardır. Görüntü bu ışık kaynağından yayılan ışığın, iki cam levha arasında sıkışmış olan sıvı kristal örgüsünden geçerken değişik renklere bürünmesiyle elde edilir. Az yer kaplamaları, düşük enerji tüketimleri ve katot ışınlı tüplere göre yok denecek kadar az radyasyon yayımlamaları nedeni ile bilgisayar ekranları, (masaüstü ve laptop) TV’ler, hesap makinesi, saat ve cep telefonları gibi cihazlarda kullanılmaktadır.

Görüntü Aygıtları Geniş Ekranlar Ekranlar artık yalnızca sahip olduğumuz masaüstü ve dizüstü bilgisayarlarda bulunmuyor. Dersi takip ettiğiniz, projeksiyon cihazı yardımıyla perdeye yansıtılan geniş ekranlar veya reklam amacıyla alışveriş merkezlerinde karşılaştığınız geniş ekranlar. Kimi geniş ekranlarda ise nispeten daha küçük olan onlarca CRT ya da LCD ekranı aynı anda kullanarak «Video Wall» oluşturabilirsiniz.

Görüntü Aygıtları Digital Paper Elektronik olarak yazılan ince esnek materyallerdir. Bilgisayar ekranı gibidir fakat elektriksel destekten ayrıldıklarında bile içeriğini koruyabilirler. Materyalin içine gömülü elektronikler her küçük küreyi siyah ya da beyaz yapmak için dönmesine izin verir sağlar.

Sanal Gerçeklik Aygıtları ve 3Boyutlu Etkileşim 3 Boyutlu Alanda Konumlandırma Sanal Gerçeklik Aygıtları ve 3Boyutlu Etkileşim Kokpit ve sanal kontroller: Pilotların sanal ortamlarda uçuş pratiği yapmaları için tasarlanmış uygulamalardır. Sanal ortamda buton ve mouse gibi aygıtlar kullanarak ciddi uygulamalar problem yaşamadan test edilebilir. 3 Boyutlu Fare: Altı yönlü hareket yeteneğine sahiptir. Bu hareketleri gerçekleştirmek için manyetik bobin ve mekanik eklemlerden oluşur. Veri Eldiveni: Parmaklar boyunca uzanan fiber optikli likralı bir eldivendir. Parmaklardaki ve eklemlerdeki pozisyonu algılar. Tüm Vücut İzleme: Amacı, sanal dünyada gerçek dünyadaymış gibi hissedilmesini sağlamaktır. Bacaklara sarılı ivme ölçerler veya video işleme ve yansıtıcı noktalarla gerçekleşir.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Ses Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Çıkış formatlarından birisi olan ses sinyalleri, ekran görüntüsüne bağlı olarak tasarlansa da bilginin transferi sürecinde, nasıl maksimum derecede etkili olabileceği konusundaki araştırmalar devam etmektedir. Sesler etkileşimli sistemlerde geri bildirim olarak kullanılır. Örneğin telefon tuşları her tuşuna bastığımızda farklı ses çıkarır. Çünkü sesler etkileşimli sistemlerde dönüt verme aşamasında kullanılması yönünden önem taşımaktadır

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar İnsanların yerine çevremizdeki fiziksel ortam (sıcaklık, basınç, uzaklık vb.) değişikliklerini algılayan cihazlara “sensör” denir. Bir diğer adı da algılayıcılar yani duyargalardır. Fiziksel ortamla elektrik – elektronik cihazları birbirine bağlayan bir köprü görevi görürler. İlk olarak 1987 yılında “Steinel” tarafından kullanılan sensörün 1987 yılındaki üretilme amacı aydınlatmaydı. Günümüzde ise insan-bilgisayar etkileşiminin en üst düzeye çıkaran temel unsurları sensörler oluşturmaktadır. Kullanım amacına ve şekline göre birçok çeşitte sensör piyasada bulunmaktadır.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Akıllı Telefon – Tablet – TV Sensörleri Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Kalp Atışı Hızı Sensörü-Kalp atışını kontrol etmek için kullanılır. Parmak izi Sensörü-Parmak izi okumaları için kullanılır Barometre: Yüksek bir yere çıkarken(dağa) kullanılan sensördür. Hall Sensörü:Cihazın katlanabilen kapak durumunu algılayan sensör RGB Ortam Işığı Sensörü: Cihaz ekranını otomatik olarak aydınlatır. El Hareketi Sensörü:Telefonunuza dokunmadan, sadece elinizi hareket ettirerek telefon ile etkileşimde bulunmanızı sağlar. Yakınlık Sensörü: Telefon görüşmesi yaptığınız sırada ekranı kapatır Jiroskop:Telefon ekranını yukarı ya da aşağı eğerek kolaylıkla metinleri okuyabilmenizi sağlar. Hareket Sensörü: Hareketi ölçmek için adım ölçer ile beraber kullanılır. Jeomanyetik Sensör: Kuzey, Güney, Batı ve Doğu gibi yönleri bulur. Smart Interaction: Akıllı televizyonları sesiniz veya elinizin hareketleri ile kontrol edebileceğiniz bir sensördür.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Yazıcı ve Tarayıcılar Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar En yaygın yazıcı tipleri; nokta matris, mürekkep püskürtmeli ve lazer yazıcılardır. Bu sıralama çözünürlük ve kalite ile doğru orantılıdır. Tarayıcılar ise kağıttaki görüntüyü optik karakter tanımlama özelliği ile bit eşleme dönüştürür ve elektronik ortama aktarır. İki tür tarayıcı vardır. 1. Flat-Bed: Cam bir levha üzerine yerleştirilen kağıdı kullanıcı müdahalesi olmadan tarar. 2. Hand-Held: Tarama işlemi için kullanıcı kontrolü gerektirir.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar HDD-SSD Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar HDD ve SSD ikiside Harddisk türlerindendir. Teknolojileri ve çalışma mantıkları birlerinden tamamen farklıdır. Performans olarak HDD max. 150mb/sn dosya transfer ederken SSD max. 450-500mb/sn hızında dosya transferine olanak tanımaktadır. SSD disklerin içerisinde döner manyetik plaklar olmadığından ses ve mekanik problemleri yoktur.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar RAM Bellek Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Bilgisayarlar işlem yaparken program kodlarını ve bazı verileri tutmak için RAM kullanırlar. Diğer belleklerin çoğu belirli bir bit veya byte hızında veri okuduklarından gecikmelere sebebiyet verirler. RAM’lerin bütün hafıza noktalarına neredeyse aynı hızda erişilebilir. Yaklaşık 100 nano saniyelik erişim süresine sahiptir. Verileri yaklaşık 100 MB / sn transfer edebilir. Bilgisayar kapatıldığında veri kaybolur.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Disk Bellek Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Birçok bilgisayar kullanıcısı için yedeklerini saklama amaçlı kullanılan diskler, kullanıcıların dosyalarına diledikleri zaman ulaşabilmeleri açısından önemli bir PC bileşenidir. 2 tür teknolojiden söz edilebilir: Manyetik ve Optik diskler. En yaygın bilinen manyetik disklere örnek olarak yakın geçmişe kadar kullandığımız floppy diskler ve halen kullanmakta olduğumuz flash diskler gösterilebilirken Optik disklere ise CD ve DVD’ler örnek gösterilebilir.

Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar Ağlar Fiziksel Kontroller, Sensörler ve Özel Aygıtlar İşlem yapma ve depolama kapasitesi, bir bilgisayarın gücünü arttıran unsurlardır. Ancak bunlar sadece masaüstünde ve bireysel olarak kullanılan bir bilgisayar için geçerlidir. İnsanlar arası iletişim, bilgi paylaşımı ve bilgi kaynaklarına erişim bilgisayarın ağa bağlı olmasını gerektirir. İnsanlar artık bilgisayarın fiziksel özellikleri kadar yüksek bant genişliğine sahip internet bağlantısına da sahip olmak istemektedir. Etkileşim kavramı da internet üzerinden veri alışverişi boyutunda düşünülmeli, bilgisayar kapasitesi, bu etkileşimi gerçekleştirmedeki etkililiğine göre değerlendirilmelidir.

COMPUTER THE END