ÖĞRENME KURAMLARI
ÖĞRENME KURAMLARI DAVRANIŞÇI KURAM **Klasik (Tepkisel) Koşullanma (Pavlov) **Edimsel (Operant) Koşullanma (Skinner) **Bitişiklik Kuramları (Watson-Gutheri) **Bağ kuramı (Thorndike) **Sistematik davranışçı kuram (Hull) BİLİŞSEL AĞIRLIKLI DAVRANIŞÇI KURAMLAR **İşaret Öğrenme (Tolman) **Sosyal Modelden öğrenme (Bandura) BİLİŞSEL KURAMLAR **Gestalt Kuramı (Wertheimer-Köhler-Kofka) **Bilgiyi işleme Kuramı (Gagne,Miler) YAPILANDIRMACI (OLUŞTURMACI) KURAM **Yapılandırmacı Kuram (piaget-Vygotsky) DUYUSAL (İNSANCIL) KURAM **Maslow (İhtiyaçlar hiyerarşisi) **Rogers (Benlik Gelişimi) NÖRO-FİZYOLOJİK KURAM **Hebb
İŞARET-GESTALT KURAMI EDWARD CHACE TOLMAN (1886-1959)
(1886-1959) Amerikalı öğrenme psikologlarından biridir. Aslında mühendislik eğitimi almış, fakat sonra psikolojiye yönelmiştir. PSİKOLOJİye 'ara değişken' ve 'bilişsel harita' kavramlarını kazandırmıştır. Tolman
Temel çalışması HAYVANLARDA VE İNSANLARDA AMAÇLI DAVRANIŞ (Purposive Behavior in Animals and Men. 1932 ) Bu çalışmada kuramını Amaçlı Davranışçılık İşaret-Gestalt Beklenti kuramı olarak adlandırmıştır.
TOLMAN davranışın temel, basit kısımları ve sinirlerin, kasların faaliyetleri ile ilgilenmemiştir. Onun odaklandığı nokta organizmanın toplam tepkileri (molar behavior) dir.
Tolman’ın Öğrenme Kuramı Gestalt Davranışçı Tolman’ın Öğrenme Kuramı
GESTALT KURAMI: “Gestalt” yapı, biçim, örüntü anlamına gelmektedir. Bu kurama göre bir bütünü oluşturan parçalar arasındaki ilişkiler algılama ve öğrenme açısından önemlidir. Öğrenme uyarıcıların toplu bir örüntü oluşturması ile oluşur. Bütün ayrılan parçalardan anlaşılmaz.. Bütün, parçadan daha fazladır. İnsan bütünü parçalarına ayrıştırarak değil bütün olarak algılar.
Gestalt kuramına göre Bellekte iz bırakan algılar hatırlanır. Tekrarlanan yaşantılar daha kolay ve uzun süre hatırlanır. Bir problemi çözerken öğrenilen bir ilke, başka bir problem için de kullanılabilir. Beyin uyarıcılarla gelen bilgiyi örgütler ve anlamlı duruma getirir.
Gestalt kuramında algılama çok önemlidir
Algılama ve Algılama Yasaları Şekil-Zemin İlişkisi Yakınlık Yasası Benzerlik Yasası Tamamlama Yasası Devamlılık Yasası
Algılama ve Algılama Yasaları Şekil-Zemin İlişkisi Bütün algılamalarda bir şekil ve bir zemin vardır. Şekil, bize yakın olandır ve arka yüzeyi oluşturan zemin içinde anlam kazanır. Şekil daha etkileyici bir izlenim yapar ve daha iyi hatırlanır.
Algılama ve Algılama Yasaları Yakınlık Yasası Birbirine yakın olan nesneler grup olarak algılanır. 3 4 5 6 7 8 56 78 45 678 234 567 8 Şim dibucüm leyiok uman ızz orla şacak.
Algılama ve Algılama Yasaları Benzerlik Yasası Birbirine benzer birimler bir algısal bütünlük kazanır ve gruplamayı sağlar. v
Algılama ve Algılama Yasaları Tamamlama Yasası Bir nesnenin tümü görülmese de algılama tam olur. Bize gelen bölük pörçük duyuları biz tamamlarız.
Algılama ve Algılama Yasaları Devamlılık Yasası Algısal alanımızda bulunan ve aynı yönde giden birimler birbiriyle ilişkili görünür.
Gestalt Kuramının Eğitim Ortamında Kullanılması Öğretmen dönem başında bütün dersin ana hatlarını göstermeli, daha sonra ayrıntıya inmelidir. Öğretim, öğrencilerin içgörü geliştirmelerini ve öğrenmeye etkin katılımlarını sağlayıcı biçimde düzenlenmelidir. Bilgiyi öğrenciye sunmak yerine, tartışmalar yoluyla kendi keşiflerini yapmalarına olanak verilmelidir. Rahatsız edici, çelişkili veriler sunma ve öğrencilerin yanlış yapmasına izin verme, öğrenci ilgisini ve merakını güdüleyerek, keşif sürecini başlatabilir.
TOLMAN Davranışçıların küçük davranışları analiz ederken bütünü gözden kaçırdıklarını savunmuştur. Ona göre gestalt kuramında olduğu gibi bütün parçadan farklıdır.
BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI
DAVRANIŞI BİLİŞSEL SÜREÇLERİ KEŞFETMEK İÇİN KULLANMIŞTIR.
BİLİŞSEL (COGNITIVE) ÖĞRENME BİLİŞ - BİLİŞSEL SÜREÇ İnsanın dünyayı ve kendisini algılamada kullandığı işlemler bütünüdür.Duyu, algı, hayal, kaydetme, hatırlama,problem çözme ve düşünme biliş kavramı içindedir. Bilişsel Süreç: Algı, dikkat, yorumlama, anlam gibi zihinde gerçekleşen içsel süreçleri ifade eder
Bilişsel Öğrenme Kuramları: Uyarıcı ile tepki arasındaki içsel sürece odaklanır. Organizmanın bilgiyi nasıl edindiğini ve bu bilgiyi problemi çözmek üzere nasıl kullandığını açıklamaya çalışır. Bireysel farklılıkların dikkate alınması gerektiğini belirtirler.
Öğrenme 3 temel süreç içinde oluşur: 1- Ön bilgilerin yeni bağlantılar (Associations) kazanması 2- Probleme ilişkin bilgilerin depolanması (Storing) 3- Uygun çözüm seçeneklerinin belirlenmesi (Defining)
İnsan zihninde çevrenin bir haritası (cognitive map) oluşur. Bilgi bellekte düzenli olarak depolanırsa öğrenme gerçekleşir. Bellekte bilgiler şemalar (schema) halinde düzenlenir. Şemalar; nesneler, durumlar, olaylar, hareketler vb. tüm kavramlar hakkındaki bilgilerimizdir. Öğrenme, şemaların değiştirilmesi veya yeni şemaların eklenmesidir. Öğrenme doğrudan gözlemlenemeyen zihinsel bir süreçtir. Öğrenme bireyin çevresinde olup-bitenlere bir anlam yüklemesidir İnsan zihninde çevrenin bir haritası (cognitive map) oluşur.
Tolman’ın amaçlı davranışçılığı Tolman’a göre davranış objektiftir ve açıkça ölçülmesi gerekir. Ona göre organizma uyarıcıya tepkide bulunmaz; inancı, tutumu, amacı ile etkinlikte bulunur. Etkinlikte önemli olan kas hareketi değildir. Organizmanın çabası amaca ulaşmaktır. Davranış değişen koşullara göre de değişir, uyum sağlar.
Tolman’a göre davranış amaca yönelik etkinliklerdir Tolman’a göre davranış amaca yönelik etkinliklerdir. Örneğin telefon etmek, su içmek gibi. Davranış amaca yönelik olduğunda amaç bazı şeylerden kaçmak, bazılarını elde etmek olabilir. Mesela kafesteki kuş kafesten kaçmak için çabalarken; bir satıcı malının satışında kar elde etmeye uğraşır. Tolman davranışı amaç etrafında organize ettiğinden, kuramına amaçlı davranışçılık adı verilmekte ve bütüncü davranış üstünde çalışmak gereğini de vurgulamıştır.
Bütüncü davranış Tolman’a göre davranışı küçük parçalara ayırarak çalışmak davranışın anlamını kaybettirir. Bu yüzden anlamlı bütünlüğü olan amaca yönelik davranışlar üstünde çalışmak gerekmektedir.
ZİHİNSEL DENEME YANILMA (VICARIOUS TRIAL AND ERROR) Tolman hayvanın seçim noktasında bir uyarıcıyı diğerine tercih etmeden önce durup, alternatif uyarıcılarla karşılaştırdığını; karar vermeden önce durup çözüme götürecek uyarıcıları gözden geçirdiğini gözlemiştir. Gözlenebilir deneme yanılma yerine bilişsel olarak önce birinci çözümü sonra diğerlerini denemektedir.
PERFORMANS ve ÖĞRENME Beklentiler organizmanın öğrendiği küçük birimlerdir. Organizma çevreden çok şey öğrenir; ancak öğrendiklerini etkinlik (performans) olarak göstermez. İhtiyacı olana kadar saklar. Birçok şeyi biliriz fakat kullanmayız.
Tolman öğrenme ve performans arasında kesin bir ayrım yapar Tolman öğrenme ve performans arasında kesin bir ayrım yapar. Performans öğrenilenlerin gerektiğinde gözlenebilir davranışa dönüşmesidir. Organizma ihtiyaç duyduğunda bilişsel haritasındaki bilgilerden yaralanarak ihtiyacını giderir.
TEPKİ ÖĞRENMEYE KARŞI AMAÇ ÖĞRENME KANITLARI TOLMAN’a göre organizma sonuçta elde edeceği ödülü ya da pekiştirme koşullarını bilerek hareket eder ve ona ulaşma yollarını öğrenir. Tolman ÖDÜL BEKLENTİSİ; YER ÖĞRENME ve ÖRTÜK ÖĞRENME ile ilgili yaptığı deneylerle öğrenme kuramına güçlü kanıtlar sağlamaktadır.
ÖDÜL BEKLENTİSİ TOLMAN’a göre amaca ulaşmak için en kısa yolu seçeriz. Organizma belli yerlere gidince belli pekiştireçleri alacağını öğrenir. TOLMAN organizmanın beklediği pekiştireç değiştirilirse performansın düşeceğine inanmaktadır. Organizma elde edeceği ödülü bilerek tepkide bulunur.
YER ÖĞRENME Bu deneyde belli uyarıcılara karşı belli davranışın öğrenilmediğini; koşullara uygun olarak uygun davranışı seçerek amacına ulaşmayı öğrendiğini göstermek için yapılmıştır. Deneylerden biri TOLMAN, Ritchie ve Kalish tarafından yapılmıştır.
ÖRTÜK ÖĞRENME TOLMAN ve Honzik’in 1930 yılında yaptıkları bir deneyde, farelerden oluşan bir gruba, bir labirent içerisinde her bir başarılı koşuyu takiben yiyecek ödülü verilmiştir. On gün boyunca devam eden bu işlemde, koşunun hızı çabucak artmış ve hataların sayısı azalmıştır. İkinci bir grup fare için ilerleyecekleri labirente herhangi bir yiyecek yerleştirilmemiştir. Labirentte her gün zaman harcadıktan sonra, bu gruptaki fareler labirenti dolaşmışlar ve daha sonra da kafeslerine geri dönmüşlerdir. Bu grubun koşu hızında ve hata sayısında herhangi bir gelişme görülmemiştir.
Bu noktada, ödüllendirilen grupta öğrenmenin gerçekleştiği ve ödüllendirilmeyen grupta ise öğrenmenin gerçekleşmediği sonucuna varılabilir. Fakat yiyecek koyulmayan gruptaki fareler de labirenti öğrenmiştir, sadece bunu bildiklerini göstermek için bir nedenleri yoktur. TOLMAN ve Honzik, daha önce ödüllendirilmeyen bu ikinci gruptaki fareler için labirentteki ödül kutusuna yiyecek bırakmışlardır. Bu gruptaki farelerin hızlarında ve hata sayılarında hızlı bir değişme gözlenmiştir. Çünkü ödüllendirilmemiş denemeler / tekrarlar esnasında gizil öğrenme (latent learning) gerçekleşmiştir
Tolman, farelerin mekansal ilişkileri öğrendiklerini ve hatta labirentin bilişsel haritasını (cognitive map) geliştirdiklerini belirtmiştir. Pekiştireç motivasyonu etkiler ve bu nedenle performansı da. Ancak öğrenme kendi başına bağımsız bir süreçtir. Pratik amaçlar için pekiştireç kullanırız çünkü motivasyon üzerinde önemli bir rolü vardır. Sonuç olarak örtük öğrenme, eyleme (performansa) dönüşmeyen öğrenmedir.
ÖRTÜK SÖNME Organizma belli bir tepkinin kendisini yiyeceğe götürdüğünü öğrenmektedir. Organizma verdiği tepkinin kendisini ödüle götürmediğini gözlerse bu gözlemler sönmeyi meydana getirir. Bu koşullarda meydana gelen sönmeye ÖRTÜK SÖNME denir.
Çevresel değişkenler: Beslenme programı amaç nesnenin uygunluğu, verilen uyarıcıların tür ve biçimleri, öğrenme durumunda gerekli olan motor tepkilerin türü labirentte ilerleme ve başarılı olma biçimi, deneme sayısı ve bu denemelerin birikik doğası.
Bireysel farklılık değişkenleri: Bireysel farklılıklar çevresel etkenler ve ara değişkenlerle birleşerek davranışı meydana getirir. Bunlar: Kalıtım( Heredity) Yaş (Age) Önceki eğitim (Previous Training) Organizmanın hormon, ilaç ve vitamin koşulları (Endoctrin, drug or vitamin conditions)
Ara değişkenler: TOLMAN ara değişken olarak bilişi görmektedir. Biliş, hem uyarıcıya hem de tepkiye müdahale eden bir öğedir.Karmaşık davranış çeşitliliğinin nedenlerini açıklarken ara değişkenleri kullanmıştır. Ara değişken örnekleri:bilişleri,beklentileri, amaçları, varsayımları ve istekleri kapsar. Örneğin beklentiler:TOLMAN'a göre bir beklenti,her bir başarılı tepkiyi bir ödül takip ettiğinde ortaya çıkar.Bir beklenti bir kere ortaya çıktığı zaman, davranışın yön bulmasında ve kontrolünde rol oynar
ÖĞRENME TÜRLERİ EŞDEĞER İNANÇLAR KATEKSİS ALAN BEKLENTİLERİ (CATHEXES) ALAN BİLİŞ YOLLARI DÜRTÜ AYRIMLARI HAREKET BİÇİMLERİ
Kateksis: Belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesine işaret etmektir. Örneğin belli bir ülkedeki bireyler açlık dürtüsünü belli yiyeceklerle giderebilirler. Bu ilişkilendirme tekrar ederse organizma uyarıcıyı arama eğilimine girer. Eşdeğer inançlar: Alt amaç, esas amaçla aynı etkiye sahip olduğunda, alt amaç eşdeğer inanç oluşturmaktadır. Örneğin yüksek not alma algısı, öğrencinin bir müddet sevgi ve kabul edilme ihtiyacını tatmin edecektir.
Alan Beklentileri: Burada organizma neyin neye götüreceğini öğrenir. Yani bir işareti gördüğünde bir sonrakinin onu izleyeceğini öğrenir. Buna Uyarıcı- uyarıcı öğrenme denmiştir. Alan biliş yolları: Bir problem çözme stratejisi ya da yaklaşımdır. Belli durumlarda algısal alanı düzenleme eğilimidir. Önemli olan problemi çözmede etkili olan bir stratejinin gelecekte benzer durumlarda da kullanılmasıdır.
Dürtü ayrımları: Organizmanın kendi dürtü durumunu belirlemesini ve buna uygun tepkide bulunmasını kapsamaktadır. Ör: Sevgiye ihtiyaç duyan birisinin davranışı, yiyeceğe ihtiyaç duyan birisinin davranışından farklı olacaktır. Hareket biçimleri: TOLMAN kuramlarında esas olarak fikirlerin ilişkilendirilmesiyle ilgilenmiştir. Bu nedenle hareket biçimini öğrenme, bir eksiği gidermeye dönüktür.
TOLMAN’IN KURAMININ EĞİTİM AÇISINDAN DOĞURGULARI Eğitimle kazanılacak amaçlar, öğrencinin amaçlarıyla tutarlı olduğu, öğrencinin gereksinimlerini karşıladığı ölçüde öğrencinin öğrenme çabasını sürdürmesini sağlayacaktır. Okuldaki dersler öğrenciye öğrenmeye karşı istek ve ihtiyaç yaratmalıdır.
Konular mantıksal ve aşamalı bir sıra izleyecek şekilde yapılandırılmalıdır. Öğrencilere denence kurma ve denenceleri test etme, zihinsel olarak deneme-yanılma fırsatı verilmeli.Öğretme-öğrenme ortamı öğrencinin beklentilerini karşılamaya yönelik olmalıdır.
Öğrencilere yapacakları davranış sonucu performansının artması için ödül verilmelidir. Çevresel bireysel ve ara değişkenler öğrencilerin beklentilerine uygun olmalıdır.