NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ Türk BankaCILIK SİSTEMİ MERKEZ BANKALARI NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr

Merkez BankalarInIn İşlevlerİ Banknot ihracı Paranın satın alma gücünün korunması Banknotların fiziki kalitesinin korunması Kaydi para yaratımında anahtar rol oynama Devletin hesabını tutması Devlete ödünç para vermesi NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Temel Görevlerİ (1/2) Açık piyasa işlemleri yapmak, Hükümetle birlikte Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karsısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek, Türk Lirasının yabancı paralar karsısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak, Bankaların ve Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve umumi disponibilite* ile ilgili usul ve esasları belirlemek, Reeskont ve avans işlemleri yapmak, Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek, NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Temel Görevlerİ (2/2) Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek, Finansal sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak, Mali piyasaları izlemek, Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Temel Yetkİlerİ (1/2) Türkiye'de banknot ihracı imtiyazı tek elden Bankaya aittir. Banka, Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit eder, buna uyumlu olarak para politikasını belirler. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur. Banka, fiyat istikrarını sağlamak amacıyla bu Kanunda belirtilen para politikası araçlarını kullanmaya, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirlemeye ve uygulamaya yetkilidir. Banka, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans vermeye yetkilidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Temel Yetkİlerİ (2/2) Banka, nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme islerini yürütür. Banka, bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan istemeye yetkilidir. Banka, mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri istemeye ve istatistiki bilgi toplamaya yetkilidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Merkez BankalarInIn Tarİhsel Gelİşİmİ (1/2) 1668 - İsveç Bankası (Riksbank): Dünya’nın ilk merkez bankasıdır. Kar amacı gütmekten ziyade, özel ticari bir banka olarak ortaya çıkmıştır. Hollandalı bir işadamının yardımıyla İsveç’te kurulduğu bilinmektedir. 1694 - İngiltere Bankası (The Bank of England): Fransa ile Dokuz Yıl Savaşları’nın finansmanını sağlamak üzere kurulmuştur. Ayrıca İskoç işadamı Willeam Peterson tarafından Londra’da kurulduğu bilinmektedir. 1791 - First Bank of United States: Özel statüde kurulmuş; para basımı ve sirkülasyonu konusunda faaliyet göstermiştir. 25 yıl sonra bu bankanın yerine 1812 Savaşı’nın borçlarını fonlamak amacıyla 1816 yılında “The Second Bank of United States” kurulmuştur. 1800 - Fransa Merkez Bankası (Banque de France): 19. yy ortalarına kadar özel ticari banka statüsünde faaliyet göstermiş, 1945 yılında kamulaştırılmıştır. 1816 - The Second Bank of United States: 1812 Savaşı’nın borçlarını fonlamak amacıyla 1816 yılında kurulup 1840’ların sonlarında kapatılmıştır. 1847- Bank-ı Dersaadet: Galata bankerleri tarafından kurulmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk defa dış ödemeleri düzenleme işlevini üstlenen bir banka oluşturulmuştur. 1856 - Osmanlı Bankası (Ottoman Bank): 1856 yılında İngiltere kralının bir fermanı ile İngiliz sermayeli Osmanlı Bankası kurulmuştur. Merkezi Londra’daydı. Küçük miktarlarda kredi vermek, hükümete avans vermek ve bazı hazine bonolarını iskonto etmek gibi sınırlı görevleri bulunmaktaydı. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Merkez BankalarInIn Tarİhsel Gelİşİmİ (2/2) 1863 - Bank-ı Osmanii Şahane: 1863 yılında Osmanlı Bankası kendini feshederek, İngiliz ve Fransız ortaklığı şeklinde yeniden örgütlenmiştir. Böylece devlet bankası niteliği kazanmıştır. 1875 - Reichsbank: Almanya’nın siyasi birliğinin tamamlanmasıyla birlikte ülke sınırları içerisindeki 33 bankanın banknot ihraç etme yetkisi vardı. 1875’te çıkartılan yasayla yetki devri gerçekleştirilerek Reichsbank’a merkez bankası rolü verildi. 1913 - Amerikan Merkez Bankası (Federal Reserve Bank System/FED): FED, Washington’da bulunan bir merkezi hükümet dairesi olan Yönetim Kurulu ve on iki tane Bölge Merkez Bankasından (Federal Reserve District Banks) oluşan bir merkez bankasıdır. 1930 - TC Merkez Bankası: 3 Ekim 1931 de 1715 sayılı kanunla faaliyete geçmiştir. 1970 de 1211 sayılı kanunla 1715 sayılı kanun değiştirilmiştir. 2001 de 1211 sayılı kanunun yerine 4651 sayılı kanun getirilmiştir. En son 2008’de 4651 sayılı kanunun yerine 5787 sayılı kanun getirilmiştir. 1957 - Alman Merkez Bankası (Bundesbank): Sermayesi bütünüyle kamuya ait olan Bundesbank, bağımsız merkez bankalarının kuruluşuna öncülük etmiştir. Bazı temel konularda hükümete karşı sorumlulukları bulunmasına rağmen, birçok yönden oldukça geniş yetkilere sahiptir (para politikasının formülasyonu ve hedeflerinin seçimi, para arzının düzenlenmesi gibi). 1994 - Avrupa Merkez Bankası/AMB (The European Central Bank/ECB): AMB 1994 tarihinde Frankfurt’ta kurulmuştur. 1998 Avrupa Para Enstitüsü’nün görevlerini AMB’ye devretmesiyle AMB 1 Temmuz 1998 tarihinden itibaren resmi olarak göreve başlamıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Merkez BankasI BağImsIzlIğI (1/2) Amaç Bağımsızlığı: Amaç bağımsızlığı, merkez bankasının uygulayacağı politikalarda esas aldığı temel amaçları veya hedefleri seçmekte bağımsız olmasını ifade etmektedir. Günümüzde modern merkez bankalarının büyük bir çoğunluğuna yasayla fiyat istikrarını sağlama görevi verilmiştir. Bu nedenle amaçları yasaları ile tanımlanmış olan merkez bankaları için amaç bağımsızlığı bulunmamaktadır. Araç Bağımsızlığı: Fonksiyonel bağımsızlık olarak da anılan araç bağımsızlığı, merkez bankasının yasayla belirlenmiş olan nihai hedefine ulaşmak için kullanacağı para politikası araçlarını ve yöntemlerini, hükûmetin veya bir başka otoritenin onayına gerek duymadan serbestçe seçebilmesi ve bu araçları serbestçe kullanabilmesi anlamına gelmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Merkez BankasI BağImsIzlIğI (2/2) Finansal Bağımsızlık: Merkez bankasının bağımsız bir şekilde faaliyetlerini sürdürerek hedeflerini yerine getirebilmesi için yeterli mali kaynağa ve kendi bütçesini belirleme yetkisine sahip olması gerekmektedir. Tüm bunların yanı sıra merkez bankasının bütçesinin onaylanması sürecinde kurum dışı müdahalelerden uzak olması ve işlevsel harcamalarını serbestçe belirleyebilmesi gibi unsurlar da finansal bağımsızlık kavramına dâhildir. Kurumsal Bağımsızlık: Merkez bankası bağımsızlığı kavramının bir diğer boyutunu ise kurumsal bağımsızlık oluşturmaktadır. Kurumsal bağımsızlık, merkez bankasının üst düzey yöneticilerinin görev sürelerinin, atanma, çalışma ve görevden ayrılma kurallarının yasalarla net bir şekilde ve siyasi baskıdan bağımsız olarak belirlenmesi anlamına gelmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Türkİye Cumhurİyet Merkez BankasI Örgüt YapIsI Anonim şirket statüsünde kurulan Bankanın en üst organı Genel Kurul’dur. Merkez Bankası Başkanı (Guvernör) Bakanlar Kurulu kararı ile beş yıllık bir dönem için atanmakta olup, bu dönem bitiminde yeniden atanabilmektedir. Başkana yardımcı olmak üzere dört Başkan Yardımcısı atanmaktadır. Bankanın en yüksek karar organı Banka Meclisi’dir. Banka Meclisi, Genel Kurul tarafından seçilen altı üye ile Başkandan oluşur. Başkan, Banka Meclisinin başkanıdır. Banka Meclisi üyelerinin görev süresi üç yıldır. Denetleme Kurulu, Bankanın bütün işlem ve hesaplarını denetlemektedir. Para Politikası Kurulu, Başkanın başkanlığında, Başkan Yardımcıları, Banka Meclisince üyeleri arasından seçilen bir üye ve Başkanın önerisi üzerine müşterek kararla atanan bir üyeden oluşmaktadır. Yönetim Komitesi, Başkanın başkanlığı altında Başkan Yardımcılarından oluşmaktadır. Başkanın başkanlık edemediği hallerde, belirleyeceği Başkan Yardımcısı Yönetim Komitesine başkanlık etmektedir. Yönetim Komitesi, temel olarak Bankanın idare, teşkilat ve hizmetlerine ilişkin yönetmelikleri hazırlamak ve Banka işlemlerinde eşgüdümü sağlamak gibi görevlerden sorumludur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Senyoraj Nedİr? Paranın üretim maliyetiyle üzerinde yazılı değer arasındaki farktır. Devletler bu farkı kasalarına gelir olarak yazarak, herhangi bir borçlanmaya veya vergi toplamaya ihtiyaç duymadan harcamalarının bir kısmını finanse edebilirler. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Emisyon Nedİr? Bir ülkede kağıt para, tahvil, bono ve hisse senetleri gibi değerlerin ilk kez piyasaya sürülmesidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Reeskont OranI Nedİr? Reeskontun kelime anlamı tekrar iskontodur. Reeskont, ticari bankaların iskonto ettikleri bir senedi, likidite sağlamak amacıyla merkez bankasında yeniden iskonto etmeleri anlamına gelmektedir. Bu işlemler için merkez bankası tarafından uygulanan faize ise reeskont oranı denilmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

AçIk Pİyasa İşlemlerİ Nedİr? Açık piyasa işlemleri (APİ), para politikası uygulaması çerçevesinde, merkez bankalarının kısa vadeli faiz oranlarının belirlenen düzeylerde oluşmasını sağlamak ve finansal piyasalardaki likiditeyi etkin bir şekilde düzenlemek amacıyla, menkul kıymet alım ve satımı ile para piyasası işlemleri yapmasıdır. Banka, piyasadaki likidite açığı veya fazlasının geçici olduğu koşullarda repo ve ters repo işlemlerine başvurmakta, ayrıca likidite senetleri ihraç edebilmektedir. Merkez Bankası açısından repo işlemi, menkul kıymetlerin belirli bir süre sonunda geri satım vaadiyle alınarak piyasaya geçici olarak para verilmesini; ters repo işlemi ise menkul kıymetlerin belirli bir süre sonunda geri alım vaadiyle satılarak piyasadan geçici olarak para çekilmesini ifade eder. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Konvertİbİlİte Nedİr? Bir ülke parasının, döviz piyasalarında başka bir ülke parası ile serbestçe değiştirilebilmesi ve uluslar arası ticari işlemlerde değişim aracı olarak kullanılabilmesidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Para PolİtİkasI AraçlarI Para politikası araçlarını, doğrudan ve dolaylı para politikası araçları olarak iki grupta sınıflandırmak mümkündür. Doğrudan ve dolaylı araçların uygulamasında iki temel ayırım vardır: Doğrudan araçlar yapılan düzenlemelerle ya fiyatları (faiz oranlarını) ya da miktarları (kredi - mevduat) belirler veya sınırlandırırken, dolaylı para politikası araçları ise piyasadaki arz - talep koşulları etkilenerek yürütülmektedir. Kredi tavanları biçimindeki dolaysız para politikası araçları temelde finansal sistemde yer alan kurumların (ticari bankalar) bilançolarını etkilemeyi amaçlarken, dolaylı para politikası araçları ise merkez bankası bilançosunu veya merkez bankası imkanlarının fiyatlarını (faizlerini) etkilemeyi hedeflemektedir. Dolayısıyla, doğrudan araçlar müdahale içerirken, dolaylı araçlar piyasa bazlı araçlardır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Doğrudan Araçlar Faiz Oranı Kontrolleri Kredi Tavanı Kontrolleri Farklılaştırılmış Reeskont Kotaları Disponibilite Uygulaması Finansal Aracıların Portföylerinin Yeniden Düzenlenmesi Senedi ve Tahvil Alımına Yönelik Kredilerin Kontrolü Tüketici Kredilerinin Kontrolü Özel Mevduatlar Bankaların topladıkları mevduat karşılığında kasalarında bulundurmaları gereken varlığı ifade eder NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Doğrudan Araçlar Doğrudan araçların kamuoyuna ve politikacılara açıklanabilmesi ve yürütülmesi göreceli olarak kolaydır. Bu araçların doğrudan mali yükü (fiscal costs) göreceli olarak düşüktür. Bu araçlar parasal bir program biçimine kolayca dönüştürülebilirler. Belli hedeflere kredi aktarmak istenirse doğrudan araçlar hükümetlere çok çekici gelmektedir. Gelişmemiş ve rekabetçi olmayan bir finansal sisteme sahip ülkelerde dolaylı araçların kurumsal çerçevesi geliştirilirken, uygulanabilecek yegane para politikası enstrümanı doğrudan araçlardır. Dolaylı para politikası araçlarına geçiş esnasında birçok hükümetin korkusu, finansal piyasaların çok sığ olabileceğinden dolayı, faiz oranı etkilerinin ve hareketliliğinin yatırımları olumsuz olarak etkileyebileceğidir. Bu nedenle merkez bankaları, finansal piyasaları belli bir olgunluğa erişinceye kadar, belli bir süre için bazı doğrudan araçları kullanmayı sürdürebilirler. Eğer yurtiçi kredi imkanının başka bir kaynağı yoksa, döviz kuru rejimine bakılmadan banka kredi tavanları uygulaması çalışır. En azından geçici bir süre için doğrudan araçlar en iyi ikinci olarak veya finansal sektördeki ciddi bir kriz gibi spesifik ya da genel piyasa olumsuzluklarının yaşandığı durumlarda destekleyici bir araç olarak kullanılabilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © DolaylI Araçlar Açık Piyasa İşlemleri (Repo, Ters Repo, Doğrudan Alım, Doğrudan Satım) Döviz - Efektif İşlemleri (Döviz müdahaleleri, Döviz alım – satımları) Reeskont Penceresi İşlemleri Zorunlu Karşılık Oranları NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Bİlanço YapIsI NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Analİtİk Bİlanço YapIsI NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

Özel Çekme HaklarI (SDR) nedir? SDR, IMF’nin üye ülkelerin mevcut resmi rezervlerine katkıda bulunmak amacıyla 1969 yılında oluşturduğu uluslararası bir rezerv varlığıdır. Özel Çekme Hakları üye ülkelere IMF kotalarıyla orantılı olarak tahsis edilir. SDR aynı zamanda IMF’nin ve diğer bazı uluslar arası kuruluşların hesap birimi olarak kullanılmaktadır. SDR’nin değeri, başlıca uluslararası para birimlerinden oluşan bir sepet esas alınarak belirlenmektedir NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©

NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar İlker Parasız, Finansal Kurumlar ve Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2007 İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2009 İlker Parasız, Türkiye’de ve Dünya’da Bankacılık, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2011 İlker Parasız, Modern Bankacılık Teori ve Uygulama, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2014 Ferudun Kayanansal. Bankacılık: Giriş ve İlkeleri, Beta Basım, İstanbul, 2015 Aydın Karapinar. Bankaların Yönetimi ve Denetimi. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2746, Eskişehir, 2013 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun https://www.tbb.org.tr/tr (Son Erişim: Ocak 2018) NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©