REPRODÜKTİF SÜRÜ SAĞLIĞI Prof.Dr. Şükrü Küplülü

İNEKLERDE KURU – GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME FİZYOLOJİSİ VE MEME SAĞLIĞI

İNEKLERİN HAYATIMIZDAKİ YERİ (Anonim, 2016)

SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİNİN AMACI Avrupa ve Amerika: Süt üretimi Türkiye: Süt ve et üretimi Buda ülkemiz açısından sığır yetiştiriciliğinin önemini artırmaktadır. Kırmızı Et Üretiminin Ana Kaynağı Süt Üretiminin Dünya geneli Domuz Sığır Türkiye (Anonim; Sansoucy R., 2016)

SIĞIR YETİŞTİRİCİLİĞİNİN AMACI Dünya nüfusunun 2050 yılında 9 milyara ulaşacağı ve şuan ki üretilen besinlerden daha fazlasına ihtiyaç duyulacağı tahmin edilmektedir (Zadoks ve Fitzpatrick, 2009). Maliyet artışları ve sera gazı gibi çevre sorunlar Genetik seleksiyon ve gereklilikleri ön plana çıkarılmıştır (Cockroft, 2015)

(Hansen, 2000; Anonim 5)

(Cockroft, 2015)

SÜT VERİMİ VE MEME SAĞLIĞI Islah çalışmaları; mastitisleri artmasında önemli bir etkiye sahiptir. Süt verimi Meme sağlığı Meme içi enfeksiyonların çoğunun kuru dönem, geçiş dönemi ve bu dönemlerin yönetimi ile ilgili olduğu ortaya konulmuştur. (Duffield, 2006; Grimard ve ark., 2006; Oltenacu ve Broom, 2010)

SÜTÇÜ İNEKLERDE MASTİTİS SORUNU VE DAĞILIMI

SÜTÇÜ İNEKLERDE MASTİTİS SORUNU VE DAĞILIMI Meme enfeksiyonları süt kalitesini ve miktarını azalttığından üreticilere ağır yük olmaktadır (Mihklepp ve ark., 2017) (Oltenacu ve Broom, 2010)

SÜTÇÜ İNEKLERDE MASTİTİS SORUNU VE DAĞILIMI Meme içi enfeksiyonlarının insidensi, kuru dönemin ilk 15 günü ve geçiş döneminde en üst seviyedir (Leelahapongsathon ve ark., 2016).

SÜTÇÜ İNEKLERDE MASTİTİS SORUNU VE DAĞILIMI Kuru dönemde oluşan meme içi enfeksiyonları çoğunlukla çevresel patojenler kaynaklıdır (Arnold, 2016). (Salfer, 2008)

MASTİTİS KAYNAKLI EKONOMİK KAYIPLAR Mastitis, süt kalitesinin bozulmasına ve ekonomik kayıplara neden olan en önemli problemlerden biridir. Üretim problemleri kaynaklı ekonomik kayıplar Mastitis %40 Mastitis kaynaklı yıllık kayıplar tahmini olarak; UK: 68 milyon € ABD: 800 milyon $ (Henderson ve ark., 2016).

MASTİTİS KAYNAKLI EKONOMİK KAYIPLAR (Holland ve ark., 2015)

MASTİTİS KAYNAKLI EKONOMİK KAYIPLAR Ekonomik bir süt inekçiliği için, meme içi enfeksiyonları yönünden artan problemlerle mücadele edilmelidir. Süt veriminin en fazla olduğu döneminde, meydana gelen mastitislerin %60’nın kuru dönemden Kaynaklandığı tespit edilmiştir (Hogan ve Smith, 2012). (Arnold, 2016)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİ Kuru dönem; prepartum dönemde sağımın ve süt üretimin durması ile doğum arasında geçen süreyi ifade eder. Geçiş dönemi; prepartum 3 hafta ile pospartum ilk 3 hafta. Laktasyon Kuru dönem Geçiş dönemi Bu dönemin sonunda karlılık ve sürdürülebilir üretim için, bir yavru ve sağlıklı bir anne şarttır. (Leblanc, 2010)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİ Metabolik ve fizyolojik olarak karmaşık değişimlerin yaşandığı bu evrelerde: Memenin rejenerasyonu ve laktasyona hazırlık Mastitislerin eliminasyonu Olası mastitislere karşı aşılama Kolostrum üretilmesi Doğum Süt salgı ve sentezinin yeniden başlaması (Nickerson, 2010; Simenew ve Wondu, 2013)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİ İdeal süre 60 gün Enerji dengesi (+) yağ mobilizasyonunda azalma 30 günden kısa olanlarda mastitis İnsidensini (-) Süt kaybı (%30), ikinci laktasyonda (%50) Aşırı yağlanma Ölüm riski Süt kaybı İşçilik giderleri Meme bezinin invole olması Salgı hücrelerinin poliferasyonu Süt üretimindeki karlılık Kuru dönem (Nickerson, 2010; Shahid ve ark., 2015)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ Aktif İnvolüsyon Durağan İnvolüsyon Laktagenezis Kolostrogenezis Fresh Periyod -60 -30 -21 -15 +21 !!MASTİTİS RİSKİ!! DOĞUM !!MASTİTİS RİSKİ!! Far-off Dönem Close- up Dönem Geçiş Dönemi (Biggs, 2009) 18

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ Aktif İnvolüsyon Evresi Alveol içi basınç ACTH-Adrenalin Salgı epitel hücrelerinde lizozomların oluşması Sekrotorik hücrelerin otofagositozu (Nickerson 2010; Pezeshki ve ark, 2010)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ Aktif İnvolüsyon Evresi İlk iki hafta süt bileşenleri Serum albumin konsantrasyonu Laktoferrin konsantrasyonu İmmunoglobulin konsantrasyonu (Nickerson, 2010; Sordillo, 2016)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ İnvolüsyon esnasında meme bezi salgısında başlıca hücre tipleri; makrofaj, lenfosit ve (PMN) dir. (Smith ve Hogan, 2016)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ Laktoz ve sitrat düşer Sitrat-LF hacimsel oranı 100 kat düşüktür. Dominant hücre lenfositlerdir Durağan involüsyon evresi Kuru dönem uzunluğu 40 günden az olursa; Aktif involüsyon Durağan involüsyon kolostrogenezis evresi Laktasyon döneminde süt veriminde düşüş yaşanır. (Smith ve Hogan, 2016)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ Laktogenezis- kolostrogenezis evresi Memenin süt üretme fonksiyonuna sahip olmadığı kuru dönemden, süt yapım ve sentezinin yeniden başladığı laktasyon evresine geçiş dönemidir (Sordillo, 2016). Sitrat : Laktoferrin oranı 100 kat artar. Ig: Oranı artmaya başlar. (Nickerson,2010; Smith ve Hogan, 2016)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEMENİN FONKSİYONEL DEĞİŞİMİ Laktogenezis- kolostrogenezis evresi (Nickerson, 2010)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ İneklerde meme savunma mekanizmasını baskılayan ve meme enfeksiyonlarını artıran genetik, fizyolojik ve çevresel birçok etmen mevcuttur. Meme enfeksiyonlara karşı; Anatomik Hücresel Humoral savunma sistemlerine sahiptir.. (Sandholm ve ark, 1995)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ Anatomik Savunma Sistemi Meme başı, patojenlere karşı memenin ilk savunma sistemidir. Keratinize epitel Lipit yapısında Bakterisit Bakteriyostatik Meme başı sfinkteri Kas yapısında Fürsternberg rozeti (Anonim 4, Sandholm ve ark, 1995)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ Hücresel Savunma Sistemi Memenin anatomik savunmasından kurtulup memeye giren bakteriler hücresel savunma sistemi ile karşılaşırlar. İlk aktive edilen hücre nötrofiller (yangı başlangıcında total lökositlerin % 90) Enfeksiyon Enfeksiyon (-): dominant hücre tipi makrofajlardır. 100.000 adet/ml dir. (Sordillo ve ark., 1997)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ Hücresel Savunma Sistemi Makrofaj artışına rağmen Doğumun son iki haftası meme salgısında fagositik kapasiteleri düşüktür Opsonizasyon aktivitesinde yetersizlik IgM düzeyindeki azalma reseptör antikor antijen bakteri (Sordillo ve ark.,1997; Smith ve Hogan 2016)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ Humoral Savunma Sistemi Süt ve meme bezinde hücresel savunma ile ilişkili faktörlerdir. dominant Sağlıklı memede: IgG1 Mastitis sırasında: IgG2 Ig’ler ve meme bezini korumaya yönelik diğer hücresel faktörler uyum içinde çalışır. Bakteriostatik tabiatındaki bu faktörler; laktoferrin komplement lizozim sitokinler (Kehrli ve Harp, 2001)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ Humoral Savunma Sistemi Laktoferrin: Epitel hücreleri ve lökositler tarafından üretilirler. Meme salgısındaki demiri bağlarlar Bakteriostatik: Stafilokok ve koliform (E.coli) Komplementler: Bakterilerin lizisine yol açan süt ve serumda bulunan proteinlerin bütünüdür (Ana kaynağı makrofaj ve monositlerdir). E. coli gibi gram negatif bakterilere öldürücü etki gösterirler. (Sordillo ve ark., 1997)

MEME BEZİNİN İMMÜNOLOJİSİ Humoral Savunma Sistemi Lizozim: Meme epitelinden salgılanan antimikrobiyal enzimdir. Bakteriyostatik: Gr (-) ve Gr (+) Sitokinler:Önemli hücresel sinyallere sahip olan küçük proteinler. En önemlileri: IL CSF TNF IFN B ve T lenfositlerini aktive ederler. Meme bezinde bulunan IL2 patojenlerine karşı öldürücü etkiye sahip olan doğal öldürücü hücrelerin bakterisidal etkisini artırır. Sandholm ve ark., 1995; Gomes ve Henriques, 2016).

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNİN MEME İÇİ ENFEKSİYONLARI Kuru dönem ve geçiş döneminde mastitise neden olan etkenlerin, türlerinin ve insidenslerinin değişebildiği belirtilmiştir. E. coli Streptococci Klebsiella Enterobakter (Hogan ve Smith, 2012; Biggs, 2009)

KURU DÖNEM VE GEÇİŞ DÖNEMİNİN MEME İÇİ ENFEKSİYONLARI Aktif involüsyon Durağan involüsyon Laktogenezis- kolostrogenezis Koliform (-) (Sandholm ve ark., 1995; Sordillo, 2016) Koliform (+) (Smith ve Hogan, 2003) Streptococcus uberis (+) (Biggs, 2009) çevresel streptekok (Smith ve Hogan, 1999) Str. uberis ve Str. agalactiae (Smith ve Hogan; Nickerson, 2010)

PERİPARTURİENT MASTİTİSLERİN EPİDEMİYOLOJİSİ Çevresel Patojenler Kontagiyöz Patojenler Koagulaz Negatif Stafilokoklar Koliformlar ve çevresel streptekoklar S. aureus, S. agalactia Klinik mastitislerin oranı %1,7 çoğunluğu; S. Epidermidis Somatik hücre sayısında kısa süreli artış İnekler arasında bulaşma, çoğunlukla subklinik Minör nedenler olarak değerlendirilirler 5 kat daha fazla risk SHS > Memede 1.000.000 hücre/ml Çoğunlukla kendiliğinden iyileşir Shs; 300.000 hücre/Ml (Sandholm ve ark., 1995;Biggs, 2009; Hogan ve Smith, 2012; Henriques, 2016)

KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kuru Dönem Uzunluğunun Meme Sağlığı Ve Süt Üretimine Etkisi Kuru dönem Epitel hücrelerin poliferasyonu ve rejenerasyonu >35 gün (Van Hoeij ve ark., 2016) Optimum süt verimi 60 gün (Sawa ve ark.,2012) DNA içeriği iki katına çıktığı görülmüştür Gebeliğin son 60 gününde (Collier ve ark., 2012) Kalitesiz kolostrum Laktoferrin oranı (-) Laktoferrin-sitrat oranı (-)

KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kuru Dönem Uzunluğunun Meme Sağlığı Ve Süt Üretimine Etkisi (Heinrichs ve ark., 1996; Steeneveld ve ark., 2014 )

KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kuru Dönemde Isı Stresinin Etkileri Süt kaybı Çevre ısısı <5°C >25°C %30 lara kadar süt kaybı (Vermunt ve Tanter, 2011) SNI > 65 SNI’de 1 birimlik artış; 0,41kg süt kaybı (Wheelock ve ark., 2010) Kuru dönemde ısı stresi %13,6 daha az süt (Adin ve ark., 2009) Stres; memeye kan akımını ve oksitosin salınımını engelleyerek miyoepitel hücrelere oksitosin bağlanmasını sekteye uğratır (Rhoads ve ark., 2011).

KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kuru Dönemde Isı Stresinin Etkileri Laktasyon haftaları

KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kuru Dönemde Fotoperiyodun Sonraki Laktasyonda Süt Üretimine Etkisi (Lacasse ve ark., 2014)

KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİNDE MEME SAĞLIĞINA ETKİ EDEN FAKTÖRLER Kuru Dönemde Beslemenin Meme Sağlığına Etkisi Kuru madde tüketimi NED, bağışıklık hücrelerinde fonksiyonel bozukluğa yol açar. %%30 düşer Prenatal 3.hafta %87 düşer Doğumdan hemen önce Yağ mobilizasyonuna ve mononükleer hücrelerin proliferasyonunun azalmasına bağlı mastitis riski artar. (Moyes ve ark.2009)

MEME SAĞLIĞI YÖNÜNDEN KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİ YÖNETİMİ Sütçü İneklerin Kuruya Çıkarılması Sütün aralıklı sağımı ile: Sağımın birden durdurulması ile: 25 kg süt üretimi Süt üretimi az olanlarda Yüksek süt veriminde mastitis (+) Kuru Dönem Başlangıcında Anti-Prolaktin: Dopamin agonisti olan kinagolidler ve kabergolin (Zobel ve ark., 2013; Boutinaud ve ark., 2016)

MEME SAĞLIĞI YÖNÜNDEN KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİ YÖNETİMİ Kuru Dönem Başlangıcında Anti-Prolaktin: INRA 14 inek 5,6 mg kaberkolin (Boutinaud ve ark., 2016)

MEME SAĞLIĞI YÖNÜNDEN KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİ YÖNETİMİ Kuru Dönem Tedavisi Laktasyon sonunda meme içi antibiyotik uygulamaları (Sandholm ve ark., 1995) Olası klinik mastitis oranını %50 azalır (Golder ve ark., 2016; Johnson ve ark., 2016) Var olan enfeksiyonların %98 eliminasyonu (Eberhart, 1986) Seçici Kuru Dönem Tedavisi Meme içi enfeksiyonların riskinin düşük olduğu işletmelerde (Robert ve ark., 2006) Antibiyotiklerin olumsuz etkilerinden kaçmak (Sandholm ve ark., 1995) SHS, mastitis geçmişi , laktasyon süresince staph.aureus geçmişi (Cockcroft, 2015)

MEME SAĞLIĞI YÖNÜNDEN KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİ YÖNETİMİ Teat Dipping ve Teat Sealing Uygulaması Klorheksidin %0,55 ile iyot %1 preparatları kombine olarakta kullanılabilmektedir. Özellikle E. coli enfeksiyonlarının insidensini azaltmakta (Foret ve ark., 2006). Kuru dönem başlarken meme başının kaplanması mastitis kontrolünde etkindir (Golder ve ark., 2016)

MEME SAĞLIĞI YÖNÜNDEN KURU VE GEÇİŞ DÖNEMİ YÖNETİMİ Kuru Dönem Aşılaması Mastitis ile mücadelede en önemli stratejilerdendir (Gomes ve Henriques, 2016). E.coli J5 %80 başarı (Gomes ve Henriques, 2016). Streptococci başta olmak üzere çevresel patojenlerin tamamına karşı etkili aşı yoktur (Smith ve Hogan, 1999; Gomes ve Henriques, 2016) S.Aureus’a karşı DNA ve rekombinant protein aşıları Başarı değişken (Hogan ve Smith, 2003).