LATİN KARELER

Latin Kare Nedir ? Deney tasarımında, alıştırma etkilerini dengelemek için, sınanacak n tane koşul için nxn boyutunda bir matris yaratıp, her koşulun her sırada ve her sütunda bir kez yer aldığı araştırma düzeneğidir.

Latin Kare’nin Tarihçesi 1779’ da Euler, Latin karelerin kuramını inceler. 1900’ da Tarry, 6. dereceden köşegen Latin kare olmadığını gösterir. 1925’ te Fisher, istatistiksel deneyler tasarlamak için Latin karelerin kullanılmasını önerir. 1960’ da Euler'in belirli Latin karelerin olmadığına dair sanısı, Bose, Parker ve Shrikhande tarafından çürütülür. 1979’ da Sudoku benzeri oyunlar New York'ta icat edilir.

Sudoku Nedir ? Sudoku, başta bazı kutularda sayılar yazılı olan 9x9'luk bir matristir. Amaç boş olan kutuları ipuçlarına göre doldurmaktır. Her satır, sütun ve küçük 3x3 'lük karelerde l'den 9'a kadar olan rakamların hepsi yer almak zorundadır. "Tek basamak" anlamına gelen sudokunun l 970'lerde icat edildiği düşünülüyor. Japonya'da l 980'lerde popüler olduktan sonra 2005'te tüm dünyaya yayıldı. Kare bulmacadan farklı olarak, sudokuda bilgili olmanız gerekmez, ama bağımlılık yaratma derecesi ona denktir.

Latin Kare Ne İşe Yarar ? Ünlü istatistikçi R.A. Fisher, Latin karelerinin faydalı bir uygulamasını keşfetti. lngiltere, Hertfordshire'daki Rothamsted Araştırma istasyonunda çalışırken tarım yöntemlerini geliştirmek için Latin Kareyi kullanmıştır. Fisher'in amacı gübrelerin mahsul üzerindeki etkilerini incelemekti. İdeal olanı, ürünü aynı toprağa ekmek, böylece toprak kalitesindeki farkların mahsul üzerindeki etkilerini ortadan kaldırmaktır. Böylece mahsuldeki farkların gübreden kaynaklandığını biliriz.

Ama tamamen aynı toprak koşullarını sağlamanın tek yolu aynı toprağa ekmektir ki tekrar tekrar aynı yere dikmek de bir çözüm olamaz. Her şey aynı olsa bile bu sefer de hava koşulları farklı olacaktır. Bunun üstesinden gelmenin bir yolu Latin kareleri kullanmaktır . Diyelim ki dört farklı gübre deniyoruz. Eğer kare tarlamızı 16 parçaya ayırırsak bunu toprak kalitesinin "dikey" ve "yatay" olarak değiştiği bir Latin karesi olarak düşünebiliriz.

Ardından a, b, c, d ile gösterdiğimiz dört gübreyi her birinden her satır ve her sütunda bir kez olacak şekilde uygulayalım. Böylece toprak kalitesinin değişkenliğini ortadan kaldırmış oluruz. Eğer mahsule etki eden başka bir faktör daha olduğunu düşünüyorsak bunu da halledebiliriz. Sözgelimi gübreyi günün hangi saatinde uyguladığımız da önemli olsun. Günün dört farklı zamanını A, B, C ve D ile gösterelim. Şimdi ortogonal bir Latin kare kullanarak her toprak türünün ve zaman diliminin olduğu bir tarla elde edebiliriz.

Latin Kare İle İlgili Sorular Latin kare nedir? Deney tasarımında, alıştırma etkilerini dengelemek için, sınanacak n tane koşul için nxn boyutunda bir matris yaratıp, her koşulun her sırada ve her sütunda bir kez yer aldığı araştırma düzeneğidir. Latin kare kim tarafından ve ne amaçla bulunmuştur? R.A.Fisher tarafından gübrelerin mahsul üzerindeki etkilerini incelerken bulmuştur.

Bizi Dinlediğiniz İçin Teşekkür Ederiz… Zehra Pelin AYDIN 130410011 Türkan Aslı BÜTE 130410021