NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ Türk BankaCILIK SİSTEMİ DERSİN KONUSU NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © İktisadi, İdari ve Sosyal Bilimler Fakültesi iisbf.nisantasi.edu.tr
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © BAŞLIK Haftalık Konu NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Reel Pİyasalar - Fİnansal Pİyasalar Piyasa, genel anlamda arz ve talebin karşılaştığı ortamlardır. Piyasalar reel ve finansal piyasalar olarak iki temel grupta toplanabilir. Reel piyasaları; tüketicinin herhangi bir ihtiyacını giderecek mal ve hizmetlerin alım satımının yapıldığı mal ve hizmet piyasaları ile mal ve hizmetlerin üretiminde kullanılan doğal kaynaklar, emek, sermaye ve girişimcilik gibi üretim faktörlerinin oluşturduğu üretim faktörleri piyasaları oluşturur. Finansal piyasalar ise reel piyasaların parasal yönünü oluşturmaktadır. Finansal piyasalar, ellerindeki fonları etkin kullanma olanağına sahip olmayan birimlerden, bu fonları etkin kullanacak birimlere aktarılmasına olanak sağlayan ortamlardır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Malİ Sİstem NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal Pİyasa UnsurlarI NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal Sİstem UnsurlarI Fon arz edenler, Fon talep edenler, Yatırım ve finansman araçları, Yardımcı kuruluşlar, Hukuki ve idari düzenlemeler şeklinde sayılabilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal AracIlarIn Rolü (1/4) Vade aracılığı: Genelde yatırımcılar uzun vadeli borç verme ya da mevduat yatırma konusunda isteksizdirler. Finansal aracılar uzun vadeli alacakları kısa vadeli borca çevirerek bu problemi çözerler. Böylece örneğin ticari bankalarda yatırımcıların yatırdığı kısa vadeli mevduatlar uzun vadeli kredilere dönüşebilmektedir. Vade aracılığı sayesinde yatırımcılar çeşitli vadelerden fon alıp fon verebilirler. Ayrıca uzun vadeli borç veren kişilere daha yüksek faiz kazancı sağlanılarak uzun vadeli yatırımların da önü açılmış olur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal AracIlarIn Rolü (2/4) Çeşitlendirme yoluyla riskin azaltılması: Yatırım şirketleri çeşitli araçlara yatırım yaparak bireysel ve küçük yatırımcıların sınırlı olarak yapabilecekleri yatırım alternatiflerini genişletirler ve daha iyi kazançlar elde ederler. Finansal aracılar, riskli varlıkların yanında risksiz varlıklar da tutarak yatırımcıların risk alma iştahına göre çeşitlendirme derecesi farklı portföyler kurarlar. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal AracILarIn Rolü (3/4) Kontrat maliyetlerinin ve bilgi alma sürecinin azaltılması: Aracı kurumlar bünyesinde uzman kişiler çalıştırdıkları için standart kontratları rahatlıkla hazırlayabilmekte ve karmaşık işlemleri ise daha çabuk şekilde tamamlayabilmektedirler. Bazı yatırımcıların bu işlemleri yapabilmek için boş vakti olsa da, profesyonel ve kurumsal yatırımcılar açısından kontrat maliyetlerinin azaltılması çok önemlidir. Ayrıca finansal varlıklar konusunda bilgi alma süreci de bu aracılar sayesinde çok kolaylaşmaktadır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal AracIlarIn Rolü (4/4) Ödeme mekanizmalarının oluşması: Kredi kartları, çek, EFT pek çok işlem bankalar ve diğer aracılar tarafından sisteme sunulur. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Fİnansal PİyasalarIn Gelİşmİşlİk Göstergelerİ Finansal araç çeşitliliği Finansal aracılık maliyetlerinin düşüklüğü Tasarrufların finansal araçlara dönüşme oranının yüksekliği Finansal piyasalardaki işlem hacminin milli gelire oranının yükselmesi Finansal piyasalara katılımcı sayılarının artması NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Finansal Piyasalar Finansal varlığın niteliğine göre; Borç piyasaları Öz sermaye piyasaları Finansal varlığın süresine göre; Para piyasaları Sermaye piyasaları Örgütlenme durumuna göre; Organize piyasalar Organize olmamış piyasalar (tezgah üstü piyasalar) Finansal varlığın ilk kez alınıp satılmasına göre; Birincil piyasalar İkincil piyasalar Ödemelerin hemen ya da gelecekte yapılmasına göre; Nakit ya da spot piyasalar Vadeli piyasalar NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Para PİyasalarI - Sermaye PİyasalarI Para piyasasının örgütlenmiş temel kurumu bankalar sistemidir. İşletmelerin nakit ihtiyacı çoğunlukla ticari bankalar tarafından karşılanmaktadır. Örgütlenmemiş para piyasası banka sisteminin dışında kalan piyasadır. Bankalar dışındaki kişi ve kuruluşlar da bazen işletmelere kısa vadeli fon sağlarlar. Sermaye piyasalarının örgütlenmiş temel kurumu ise borsalardır. Örgütlenmiş piyasalarda borsaya kote olmuş şirketlerin menkul kıymetleri, belirli kurallar çerçevesinde alınıp satılırlar. Örgütlenmemiş piyasalarda pek çok finansal kurum telefon, teleks, faks ve bilgisayarlarla birbirleriyle iletişime geçerek fonların transferi gerçekleşir. Örgütlenmemiş piyasalarda borsaya kote olmuş ve kote olmamış, genellikle küçük ve yeni kurulan işletmelerin menkul değerleri alınıp satılmaktadır. Borsa İstanbul (BİST), New York, Londra ve Tokyo borsaları örgütlenmiş piyasaya, Kapalıçarşı piyasası da tezgâh üstü piyasaya örnek verilebilir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Para PİyasalarI Para piyasaları (money markets), kısa vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Bu piyasalarda vade genellikle bir yıldan azdır. Para piyasasında, likiditesi yüksek ve riski az olan araçlar işlem görmektedir. Bu araçlar aşağıdaki gibi listelenebilir: Hazine Tahvilleri Mevduat Sertifikası Finansman Bonosu Repo Çek ve Senetler NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sermaye PİyasalarI Sermaye piyasaları (capital markets) ise, orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. İşletmeler para piyasası araçlarını döner varlıklarını finanse etmek için kullanırken, sermaye piyasası araçlarını orta ve uzun vadeli yatırım projelerini finanse etmek veya yatırımlarını artırmak için kullanırlar. Sermaye piyasasının en önemli araçları hisse senedi ve tahvillerdir. Hisse senetleri, şirket hisselerinin karşılığı olarak katılma payını gösteren, kanuni şekillere uygun olarak düzenlenmiş evraktır. Örneğin; 1 milyon hisseli bir şirketin 1 hissesine sahipseniz, şirketin net gelirinin milyonda biri size ait demektir. Tahvil ise devlet, kamu kuruluşları ve anonim şirketlerin çıkardıkları, 1 yıl veya 1 yıldan daha uzun vadeli borç senedidir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Sermaye Piyasaları İşlem hacmi en yüksek olan menkul kıymet borsaları Kuzey Amerika, Batı Avrupa ve Japon borsalarıdır. Dünyanın en büyük menkul kıymet borsası Amerika’daki New York Borsası (NYSE)’dır. Bunu, Japonya’daki Tokyo Borsası takip eder. Gerek işlem hacmi olarak, gerekse toplam piyasa değeri olarak bu iki borsa dünya toplamının üçte ikisini meydana getirirler. Batı Avrupa’daki en büyük borsa ise Londra Borsası’dır. Sanayileşmiş ülke borsalarının en belirgin özellikleri yüksek işlem hacmi, çok sayıda firmanın kote edilmiş olması, yoğun ticaret, aracı komisyonlarının ve alış satış fiyat farklarının düşük olmasıdır. Bu borsalarda alım satım işlemlerini düzenleyen kurallar ve şeffaflık şartları oldukça sıkıdır. Bütün bunların sonucu olarak ortaya oldukça güvenilir ve büyük sürprizlerin pek görülmediği bir piyasa yapısı ortaya çıkmıştır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Bİrİncİl Pİyasalar (Primary Markets) Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp "ihraç"tan alındığı piyasa da denilebilir. Arada şirketin bizzat bulunmayıp bir bankaya da aracı kurumun bulunması bu alımın birincil piyasadan olmasına engel değildir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
İkİncİl Pİyasalar (Secondary Markets) Menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları nakde çevirmek için ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. İkincil piyasalar, bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasalardır. İkincil piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak birincil piyasaya talep yaratır ve gelişmesini sağlar. İkincil piyasanın en iyi teşkilatlanmış bölümü menkul kıymet borsalarıdır. Birincil piyasa daha çok sermaye piyasası bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kıymetler piyasası bilinciyle çalışır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Organİze Pİyasalar (Organized Markets) Organize piyasalar, alıcı ve satıcıların belli fiziksel alanlarda karşılaştığı, denetim ve gözetimi belli kurumlar tarafından yapılan piyasalardır. Organize piyasalara en iyi örnek “borsa” dır. Borsa, hisse senedi ve tahvil gibi menkul kıymetlerin, kıymetli madenlerin, çeşitli zirai ürünlerin ve yabancı paraların ticaretini yapanların toplandığı yerlerdir. Borsalar iş konularına göre menkul kıymetler borsası, ticaret borsası (zirai ürün ve madenler için), döviz borsası, opsiyon borsası, altın borsası gibi çeşitli kategorilere ayrılır. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Organize Olmayan Piyasalar (Tezgahüstü Piyasalar) (Over the Counter Markets) Organize olmayan piyasalar, yasal kuralları belirlenmiş olmayan, fiziki bir mekanı bulunmayan, belirli kurum ve kuruluşlarca denetlenmeyen piyasalardır. Örnek: Serbest döviz piyasası, serbest altın piyasası gibi. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Düzenleyİcİ ve Denetleyİcİ Kurumlar Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Hazine Müsteşarlığı Sermaye Piyasası Kurulu Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu Türkiye Bankalar Birliği Borsa İstanbul Takasbank Bağımsız Denetleme Şirketleri Derecelendirme Şirketleri NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Doğrudan Fİnansman Doğrudan finansmanda fon arz edenler ile fon talep edenler arasında doğrudan bir ilişki olup, fon arz edenlerle fon talep edenler arasında doğrudan fon transferi olmaktadır. Doğrudan finansmanda fon talep eden yükümlülüğünü yerine getirmezse, fon arz eden doğrudan zarar görecektir. Menkul kıymetler borsasındaki işlemler doğrudan finansman özelliği göstermektedir. Bu piyasada yatırımcılar uygun gördükleri finansal varlıklara fonlarını yatırırlar. Yatırımcı yaptığı yatırımın riskini kendi üstlenmektedir. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © DolaylI Fİnansman Dolaylı finansmanda ise fon aktarımında aracı kurumlar yer alır. Aracı kurumlar tasarruf sahiplerinden sağladıkları fonları, kendileri tarafından belirlenen fon talep edenlere vererek aracılık hizmeti sunarlar. Örneğin, bankalara yatırılan mevduatın kredi talebinde bulunan kişi ya da kurumlara aktarılmasında olduğu gibi. Mevduat sahibinin yatırdığı mevduatın nasıl kullanılacağı konusunda bir müdahalesi yoktur. Fon talep edenlerin yükümlülüklerini yerine getirememesi durumunda fon arz edenler bu durumdan doğrudan zarar görmeyeceklerdir; riski aracı kurumlar üstlenmektedirler. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Para Yaratan Fİnansal Kurumlar Merkez Bankaları Ticari Bankalar Katılım Bankaları NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
Para Yaratmayan Fİnansal Kurumlar Yatırım ve Kalkınma Bankaları Sigorta Kurumları Aracı Kurumlar Menkul Kıymet Borsaları Faktoring Şirketleri Finansal Kiralama Şirketleri Finansman Şirketleri Varlık Yönetim Şirketleri Yatırım Ortaklıkları Risk Sermayesi Şirketleri NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © Banka nedİr? Tasarruf sahiplerinden mevduat adı altında topladıkları fonları ihtiyaç duyan kişi ya da kuruluşlara kredi olarak kullandıran yani fon fazlası bulunan kişi ya da kuruluşlar ile fon ihtiyacı olan kişi ya da kuruluşlar arasında finansal aracılık işlevi gören kuruluşlar banka olarak tanımlanmaktadır NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
BankalarIn Ekonomİk Sİstemde İşlevlerİ Finansal Aracılık Yapmak Likidite Yaratmak Kredi Taleplerini Değerlendirmek Simetrik Bilgilendirmeyi Sağlamak Para Politikalarının Etkinliğini Arttırmak Ekonomik İstikrarı Etkilemek Ölçek ve Kapsam Ekonomilerinden Faydalanmak Ödeme Sistemlerinin Etkinliğini Arttırmak Dış Ticareti Fonlama İhracatı Teşvik Etmek NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
BankalarIn Faalİyetlerİ (1/3) Bankalar, diğer kanunlarda öngörülen hükümler saklı kalmak kaydıyla aşağıda belirtilen faaliyetleri gerçekleştirebilirler: a) Mevduat kabulü. b) Katılım fonu kabulü. c) Nakdî, gayrinakdî her cins ve surette kredi verme işlemleri. d) Nakdî ve kaydî ödeme ve fon transferi işlemleri, muhabir bankacılık veya çek hesaplarının kullanılması dahil her türlü ödeme ve tahsilat işlemleri. e) Çek ve diğer kambiyo senetlerinin iştirası işlemleri. f) Saklama hizmetleri. g) Kredi kartları, banka kartları ve seyahat çekleri gibi ödeme vasıtalarının ihracı ve bunlarla ilgili faaliyetlerin yürütülmesi işlemleri. h) Efektif dahil kambiyo işlemleri; para piyasası araçlarının alım ve satımı; kıymetli maden ve taşların alımı, satımı veya bunların emanete alınması işlemleri. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
BankalarIn Faalİyetlerİ (2/3) i) Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere ve dövize dayalı; vadeli işlem sözleşmelerinin, opsiyon sözleşmelerinin, birden fazla türev aracı içeren basit veya karmaşık yapıdaki finansal araçların alımı, satımı ve aracılık işlemleri. j) Sermaye piyasası araçlarının alım ve satımı ile geri alım veya tekrar satım taahhüdü işlemleri. k) Sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık işlemleri. l) Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık maksadıyla alım satımının yürütülmesi işlemleri. m) Başkaları lehine teminat, garanti ve sair yükümlülüklerin üstlenilmesi işlemleri gibi garanti işleri. n) Yatırım danışmanlığı işlemleri. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
BankalarIn Faalİyetlerİ (3/3) o) Portföy işletmeciliği ve yönetimi. p) Hazine Müsteşarlığı ve/veya Merkez Bankası ve kuruluş birlikleri nezdinde oluşturulan bir sözleşme kapsamında üstlenilen yükümlülükler çerçevesinde alım satım işlemlerine ilişkin piyasa yapıcılığı. r) Faktöring ve forfaiting işlemleri. s) Bankalararası piyasada para alım satımı işlemlerine aracılık. t) Finansal kiralama işlemleri. u) Sigorta acenteliği ve bireysel emeklilik aracılık hizmetleri. v) Kurulca belirlenecek diğer faaliyetler. NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©
NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ © kaynaklar İlker Parasız, Finansal Kurumlar ve Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2007 İlker Parasız, Para Banka ve Finansal Piyasalar, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2009 İlker Parasız, Türkiye’de ve Dünya’da Bankacılık, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2011 İlker Parasız, Modern Bankacılık Teori ve Uygulama, Ezgi Kitabevi, Bursa, 2014 Ferudun Kayanansal. Bankacılık: Giriş ve İlkeleri, Beta Basım, İstanbul, 2015 Aydın Karapinar. Bankaların Yönetimi ve Denetimi. Anadolu Üniversitesi Yayını No: 2746, Eskişehir, 2013 5411 Sayılı Bankacılık Kanunu 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu 6502 Sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun https://www.tbb.org.tr/tr (Son Erişim: Ocak 2018) NİŞANTAŞI ÜNİVERSİTESİ ©