DİL GELİŞİMİ Uzm.Psk.Dan. Erol UĞUR

DİL GELİŞİMİ Dil; Çok geniş anlamıyla dil, düşünce, duygu ve güdüleri, doğrudan ya da dolaylı olarak bildirmeye yarayan herhangi bir anlatım aracıdır. Dil gelişimi; seslerin, kelimelerin, sayıların, sembollerin kazanılması, saklanması ve dilin kurallarına uygun olarak kullanılmasını içeren bir süreçtir.

Dilin bir başka özelliği de dil ile kritik yaş ilişkisidir. Dil gelişiminde ilk dönemler evrensel özellik gösterir.

DİLİN İŞLEVLERİ Dil, arzu ve isteklerimizi ifade etmek için kullanılır. Dil, heyecan ve duyguları ifade eder. Dil; olayları, nesnelerin durumunu açıklar. Dil, kendi materyalini kendi geliştirirken en önemli aracı konuşmadır.

DİLİN ÖĞELERİ 1. Ses Bilgisi (Fonem): Bir dildeki en küçük ses birimidir. Harflerdir. 2. Biçim Bilgisi (Morfem): Bir dildeki en küçük ve anlamlı birimdir. Fonemler bir araya gelerek morfemi oluşturur. At, kuş, ot, yaş gibi 3. Söz Dizimi (Sentaks): Cümlenin yapısını oluşturan ögelerin anlamlı bir biçimde birleştirilmesi ile ilgili kuralları içerir. 4. Anlam Bilgisi (Semantik): Biraya getirilen seslerin dış dünyada ya da o dili konuşanların zihnindeki karşılığıdır 5. Kullanım Bilgisi (Pragmatik): Kelimelerin yerleri önemlidir. Kelime ve cümleler yanındaki kelime ve cümleye göre anlam değiştirir. yaz okulu- tahtaya yaz- sıcak yaz-

0 -12 Yaş Çocuklarında Dilin Kazanılması Konuşma Öncesi Dönem Konuşma Dönemi Yeni doğan dönemi(Ağlama/ 0-2 Ay) 2. Gığıldama dönemi (2-4 Ay) 3. Mırıldanma Dönemi (4-6 Ay) 4. Mırıldanmanın tekrarı dönemi (7-9 Ay) 5. Başkalarının seslerini taklit etme dönemi (9-11 Ay) 6. Ses sözcük dönemi (11-13 Ay) 7. Tek sözcük dönemi, (14-18 Ay) 8. İki Sözcüklü İfadeler Dönemi (18- 24 Ay) 9. Üç ve daha fazla sözcüklü ifadeler (2-3 Yaş) 10. Gramer Kurallarına Uygun Konuşma Dönemi (3-6 Yaş)

Konuşma Öncesi Dönem 1. Yeni doğan dönemi(Ağlama/0-2 Ay) Çocuk ağlama yoluyla dil, dudak ve damak gibi organları kullanmayı öğrenir Bu dönemdeki davranışlarının çoğu istem dışıdır. Konuşmanın gelişimi için arama, emme, yutma refleksleri önemlidir. İkinci 3 haftalık dönemde çıkarılan sesler uyarıcı ile ilişkili olup genellikle açlık ve rahatsızlık ağlamalarıdır.

2. Gığıldama dönemi (2-4 Ay) 2 ve 3 aylık dönem, gülme ve gığıldama dönemidir. Çıkardığı seslerden mutlu olur, ses oyunları oynar ve kendiliğinden ses üretimi başlar. Rastgele olarak a,u,o ünlü seslerini uzatır daha sonra bu seslerin sonuna h ekleyerek ah,uh şeklinde sesler üretirken s,k,g gibi yumuşak damak ve gırtlak seslerini çıkarır.

3. Mırıldanma Dönemi (4-6 Ay) Bu dönemde bebek, ünlü ve ünsüz seslerin çeşitlerini üreterek bunları tekrar eder. Buna vokal jimnastik denir.(ba- ba-ba ; ma-ma-ma) Bu dönemde b,m,p gibi dudak sesleri de çıkarır. Uzun oyun sesleri,çığlıkları ve seslenmeler görülür. Bebeğin kendi kendine konuşmaya başladığı dönemdir.

4. Mırıldanmanın tekrarı dönemi (7-9 Ay) Seçilmiş işitilen sesleri tekrarlar. Mırıldanmanın tekrarının görülmemesi, bu dönemde dil problemlerinin, işitme kaybı, zihinsel gerilik gibi durumların ortaya çıktığının göstergesi olabilir. Bebeğin, insan konuşmasına gülümseyerek veya ses çıkararak cevap verdiği ayrıca kızgınlık ve hoşnutluk seslerini ayırt ettiği görülür.

5. Başkalarının seslerini taklit etme dönemi (9-11 Ay) Bebekler, insan sesini bilinçli bir şekilde taklit ederler.

Konuşma Dönemi 1. Ses sözcük dönemi (11-13 Ay) Bu dönem, “tekrarlama” ya da “çeşitlenmiş mırıldanma” dönemi olarak da ifade edilir. Mırıldanmalar, çocuk için sözcük yerini tutar. Basit soruları bakarak ya da göstererek yanıtlar. “Cee” oyununu başlatır.

2.Tek sözcük dönemi (14-18 Ay) Çocuğun ilk anlamlı konuşmaları “mama”, “baba” gibi tek sözcüklerden meydana gelir.

3. İki Sözcüklü İfadeler Dönemi (18-24 Ay) “Anne sever.”, “Araba gider.” gibi oluşan iki sözcüklü cümleler, isim ve fiillerden oluşan, dil bilgisi çekim ekleri olmayan, içerisinde edat, zarf, sıfat bulunmayan cümlelerdir. Sadece anlam taşıyan sözcüklerden oluşan bu cümleler, telgraf konuşması olarak ifade edilir.

4. Üç ve daha fazla sözcüklü ifadeler (2-3 Yaş) Çocuk soru sormak, istek ve emirlerini bildirmek için ses tonunu değiştirmektedir. “Anne ceket” ifadesinde ses tonu değişikliği ile çocuk “Anne bu ceket mi?” sorusunu sorabilir.

5. Gramer Kurallarına Uygun Konuşma Dönemi (3-6 Yaş) Çocuk geçmiş, şimdiki ve geniş zaman eklerini kullanır. Daha önce “Kedi içer.” derken şimdi “Kedi süt içiyor.” şeklinde ifade edebilir.

Dil Gelişimini Etkileyen Faktörler Genetik Fizyoloji Fiziksel ve Ruhsal Durum Anne-Bebek Etkileşimi ve Sosyal Çevre Algısal, Bilişsel ve Nörolojik Gelişim Sosyokültürel ve Sosyoekonomik Etkenler Cinsiyet Aile Yapısı ve İki Dillilik

Konuşma ve Dil Gelişimi Bozuklukları Dil ve Konuşma Bozukluklarının Nedenleri Organik Bozukluklar Fonksiyonel Bozukluklar Ağızda yapı bozuklukları (kurtağzı…) Merkezi sinir sistemi bozuklukları Duyu organlarındaki bozukluklar (görme ve işitme kaybı) Bilişsel bozukluklar (zekâ gerilikleri) Motor bozukluklar Çocuğun yaşadığı çevre Ailede yöresel dilin konuşulması Ailede birden fazla dilin konuşulması Ciddi sosyal ve duygusal bozukluklar Aile içi problemler Ciddi duygusal sorunu olan çocuklar

Dil ve Konuşma Bozuklukları Türleri Ses bozuklukları Eklemleme (söyleyiş) bozuklukları Ritim bozuklukları (kekemelik) Gecikmiş dil ve afazi (söz yitimi)

1.Ses bozuklukları Sesin şiddetindeki bozukluklar. Sesin perdesindeki bozukluklar. Sesin tonundaki bozukluklar. Sesin esnekliğindeki bozukluklar

2.Eklemleme (söyleyiş) bozuklukları O Sesleri doğru çıkarmada ya da kelimeleri doğru söylemede sorun yaşanıyorsa, bu artikülasyon problemidir. Örneğin çocuk‘araba’ yerine ‘ayaba’ ya da ‘ekmek’ yerine ‘epmek’ diyorsa artikülasyon sorunu vardır.

3.Ritim bozuklukları (kekemelik) Çocuk sesleri tekrar ediyorsa; kelimeyi tamamlamayı güçlükle yapıyorsa; akıcılık sorunu/ kekemelik olabilir. Örneğin; ‘sosis’ kelimesini söylerken ‘so-so-sososis’ ya da ‘sssssssosis’ diyebilir.

4.Gecikmiş dil ve afazi (söz yitimi) Gecikmiş dil, çocuğun beklenen zamanda dilini geliştirememesi yaşıtlarına göre anlama ve anlatmada güçlük yaşaması olarak tanımlanır. Afazi, beyinin sol yarı küresindeki dil merkezlerinde beyin travması veya dejeneretif hastalıklar gibi sebeplerle oluşan hasar sonucunda, meydana gelen dil bozukluğudur.

Diğer Gelişim Alanları ile İlişkisi Nedir? Dil gelişmi diğer gelişim alanlarıyla yakından ilişki gösterir. Bir gelişim alanındaki problem, diğer gelişim alanlarını etkiler. Bundan dolayı tüm gelişim alanlarının birbiri üzerinde etkisi vardır

KAYNAK 1.Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki Ve Teknik Eğitim Bireysel Öğrenme Materyali – Ankara 2013 Resimler: Google görsellerden alınmıştır.