Aurora (kuzey-güney ışıkları) Nedir?

Öncelikle şimdilik bilmediğimiz bu garip olayla ilgili birkaç resim görüp bu olayın büyüsüne kapılalım…

Genel Özellikleri Auroralar bilinen adlarıyla kuzey ve güney ışıkları özellikle geceleri kutup bölgelerinde görülen doğal ışımalardır. Auroralar Dünya'nın manyetik kuzey ve güney kutup dairelerinde gözlenebilen bir gök olayıdır. Bu ışımalar genellikle İyonosfer tabakasında meydana gelir.

Genel Özellikleri Bu ışımalara eski dönemlerde değişik açıklamalar yapılmıştır. Bunlardan bazıları ; Koşturan tilkilerin kuyruklarından saçılan ateşler, Dünya’yı çevreleyen ateş çemberi, Hakkında konuşulursa gökten inip konuşan kişiyi yakacağına inanılan alevler, Ve savaşan ölüler dır.

Auro Borealis Kuzey enlemlerinde yani kuzey kutup bölgelerinde Auro Borealis olarak adlandırılır. Aurora kelimesi Roma Şafak Tanrıçası’nın isminden geliyor. Boreas’da Yunanca ’da kuzey rüzgarına verilen isimdir. Bu isimleri 1621 yılında Pierre Gassendi kullandı. Bu ışımalar sadece kuzey kutup bölgesinde görülür.

Auro Borealis Görünme ihtimali, Kanada’nın kuzeyindeki Arktik adalarında bulunan kuzey magnetik kutbuna doğru yaklaştıkca artar. Manyetik kutbun yakınlarında oluşan aura tam üstte ve çok yukarıdadır. Kuzey ufuğu, yeşilimsi parlak ya da bazen soluk kızıl renkte, sanki güneş beklenmedik bir şekilde yükseliyormuş gibi aydınlatır. Aura Borealis Eylül-Ekim ve Mart-Nisan aylarında nispeten artış gösterir. Cree halkı bu ilginç olaya Ruhların Dansı adını vermişler. Tarih boyunca kuzey ışıklarının bir çok ismi olmuştur.

Auro Avustralya Bu ışınların Güney bölgelerdeki ismi ise Aura Avustralya yada Güney ışıklardır. Bu ışınlarda kuzeydekilere benzer özellik gösterirken farkı buradaki ışınların daha yüksek enlemlerde görülmesidir. Bu ışınlar güney bölgelerde Antartika ‘da, Güney Amerikanın bazı bölgelerinde ve Avustralya ’da görünür.

Özellikler Neredeyse tüm ışımalar kuzey ve güney kutup bölgelerinde görülür. Genellikle yay, bulut ve çizgi şeklinde oluşurlar. Bazıları yanıp söner veya parlaklaşır. Bu ışınların en yaygın rengi yeşildir. Ancak yükseklerde olan kutup ışıkları kırmızı ya da pembe olabilirler. Çoğu Aurora atmosferin 100 ile 1000 km aralığında oluşur. Bazıları atmosfer boyunca binlerce kilometre yatay uzunluğa sahip olabilir.

Nasıl Oluşurlar ? Auroralar Güneş’ ten gelen solar rüzgarlardaki yüklü parçacıkların atmosferle etkileşmesi sonucu oluşur. Bu parçacıkların bazıları dünyanın manyetik alanına kapılır. Bu parçaların çoğu dünyanın manyetik kutuplarına çekilirler. Bu parçacıklar atmosferdeki moleküllerle çarpıştıklarında enerji açığa çıkar. Bu enerjinin bir kısmı da Auroralar şeklinde salınır.

Ne Zaman Oluşurlar ? Kutup ışıkları sıklıkla 11 yıllık güneş döngüsünün en yoğun zamanında görülür. Bu dönemde, güneş yüzeyindeki koyu lekeler sayıca artar. Güneşteki şiddetli patlamalar güneş lekeleriyle ilgilidir. Solar patlamalardan çıkan elektronlar ve protonlar, dünya atmosferiyle etkileşir.

Ne Zaman Oluşurlar ? Bu etkileşim oldukça parlak auroralar yaratır. Bu aynı zamanda dünyanın manyetik alanında güçlü dalgalanmalar meydana getirir.Bu olaya manyetik fırtına denir. Bu fırtınalar esnasında auroralar kutup bölgelerinden Ekvatora doğru kayar.

Neden Sadece Kutuplarda? Dünyanın manyetik alanı, (tahmin edildiği kadarıyla) Dünya'nın iç çekirdeğinin dev ve hareketli bir sıvı demir topu olması dolayısıyla oluşan çok büyük elektrik akımının yarattığı bir etkidir. Manyetik alan çizgileri, her mıknatısın güney kutbundan çıkıp kuzey kutbuna giren ince teller olarak hayal edilebilir yada güneş rüzgarları olmasa, böyle olacaktı. Ortaokulda yaptığımız beyaz kağıdın üstüne demir tozu döküp daha sonra mıknatısı beyaz kağıdın altına koyduğumuzda oluşan manzaranın çok benzeri, Dünya için de geçerlidir.

Neden Sadece Kutuplarda? Dünya'nın çekirdeğinin hareketi dolayısıyla tam yeri sürekli değişen manyetik kutupların yakınlarında, manyetik alan çizgileri farklı yönlerden gelip tek bir noktaya giren bir ters koni oluşturduklarından, yerden yükseldikçe manyetik alan zayıflar, hatta yerden birkaç kilometre yukarıda Dünya'nın manyetik alanının etkisi sıfırlanır. Dünya'nın manyetik alanı, Güneş'ten gelen güneş rüzgarlarını manyetik alan çizgileri üzerinden yönlendiren ve Dünya'yı bu rüzgarların yıkıcı etkisine karşı koruyan bir kalkan işlevi görür. Ancak manyetik alanın sıfırlandığı alanlarda elbette bu koruma çok azalır ve güneş rüzgarlarının içindeki yüksek enerjili parçacıklar Dünya'ya ulaşabilirler. Kuzey ışıkları da yalnızca bu parçacıkların Dünya'ya ulaşabildikleri bölgelerde, yani kutup dairelerinde görülür.

Neden Sadece Kutuplarda? Dünya'nın manyetik alanı, Güneş'ten gelen güneş rüzgarlarını manyetik alan çizgileri üzerinden yönlendiren ve Dünya'yı bu rüzgarların yıkıcı etkisine karşı koruyan bir kalkan işlevi görür. Ancak manyetik alanın sıfırlandığı alanlarda elbette bu koruma çok azalır ve güneş rüzgarlarının içindeki yüksek enerjili parçacıklar Dünya'ya ulaşabilirler. Kuzey ışıkları da yalnızca bu parçacıkların Dünya'ya ulaşabildikleri bölgelerde, yani kutup dairelerinde görülür.

Neden Sadece Kutuplarda ? Normal zamandaki manyetik alan çizgileri Manyetik kutuplar yer değiştirirken ki manyetik alan çizgileri Dünya'nın kuzey ve güney manyetik kutupları birbirinin tam karşısında değildir. Manyetik güney kutbunun coğrafi güney kutbuna uzaklığı, manyetik kuzey kutbunun coğrafi kuzey kutbuna uzaklığından daha fazladır. Her iki kutup da birbirlerinden bağımsız olarak sürekli yer değiştirmektedir. Tam olarak neden, ne zaman ve nasıl olduğu bilinmeyen şekilde, ortalama 200.000 yılda bir Dünya’nın manyetik kutupları yer değiştirmekte, güney kutbu coğrafi kuzey kutbuna, kuzey kutbu da coğrafi güney kutbuna gitmekte, bu yer değiştirme esnasında ise dünya tamamen kutupsuzlaşmaktadır.

Yani tüm bu anlattıklarımızı kısa bir şekilde özetlersek ; Kuzey ışıkları, güneş'ten fırlatılan yüksek enerjili parçacıklar, Dünya'nın manyetik alanının en zayıf olduğu bölgelerde atmosferin üst tabakalarındaki seyrek atomlara çarparlar. Bu çarpma sonucunda haddinden fazla enerjiyle yüklenen atomlar kazandıkları fazla enerjiyi ışıma yaparak atarlar. Sunumumuzu son birkaç resim ile bitirelim…

Hazırlayanlar Ozan Ege ERDAL Tunç Yiğit DÖNMEZ Muammer HİZARCI Onur ALTUNÖZ