KALİTE KONTROLÜ

Kalite Nedir?  Kalite, üretim yönetiminde en önemli ve anlamı bireyden bireye değişkenlik gösteren bir kavramdır. Kimine göre kalite, ürünün fiyatını yükselten bir öğe iken, kimine göre sağlamlığı ifade etmektedir. Ancak kalite, pek çok kişinin tanımlamaya çalıştığı gibi en iyiyi ifade etmez çünkü kalite; ancak ürünün hizmet ettiği amaca yönelik bir anlam taşımaktadır. Daha basit bir ifadeyle kalite, “amaca uygunluk derecesi” olarak tanımlanabilir.

Kalite Nedir?  Geleneksel anlamda kalite kavramı, standartlara uyum; tatmin edici bir üretimin en düşük maliyetle ve tüketicilerin ihtiyaçlarını hemen giderebilme yeteneği olarak tanımlanabilir. Avrupa Kalite Kontrol Birliği’ne (EOQC) göre kalite; bir mal ya da hizmetin belirli bir ihtiyacı karşılayabilme yeterliliklerini ortaya koyan özelliklerin tümüdür.

Bununla birlikte, düşünülenin aksine “kalite, maliyettir!” anlayışı, günümüzde artık geçerliliğini kaybetmiştir. Çünkü kalite;  Müşteri tatminidir. (Ürün ve hizmetin ne kadar iyi olduğu konusundaki son kararın getirdiği mutluluktur).  Verimliliktir (İşlerini yapabilmek için gerekli eğitimden geçen, ihtiyaç duyduğu araç-gereç ve talimatlarla desteklenen personelle elde edilir).  Tedbirdir (Sorunlar ortaya çıkmadan önce çözümleri oluşturmak, ürün ve hizmetlerin yapısına tasarım yoluyla üstünlük ve kusursuzluk katmaktır).

 Esnekliktir (Talepleri karşılamak için değişmeyi göze almak ve bu konuda istekli olmaktır).  Etkili olmaktır (İşleri çabuk ve doğru olarak yapmaktır).  Bir programa uymaktır (İşleri zamanında yapmaktır).  İnsana yapılan yatırımdır (Uzun dönemde, bir işi ilk seferinde doğru olarak yapmak, hatayı sonradan düzeltmekten daha ucuzdur).  Bitmeyen bir süreçtir (Süregelen bir gelişmeyi kapsar ve son bulduğu bir nokta yoktur).  Gelecektir (Daha iyiyi bulmak için sürekli ve düzenli bir yolculuk yapmaktır). Kısacası kalite, kusursuzluk arayışına sistemli bir yaklaşımdır.

Kaliteyi Oluşturan Temel Unsurlar Bir malın kalitesi iki unsurun bileşimi olarak ortaya çıkar:  Dizayn Kalitesi: Ürünün fiziksel yapısı ve özellikleri (boyut, ağırlık, hacim vs.) ile tasarlanır. Dizayn kalitesinin saptanmasında biri kalitenin tüketici açısından değerini, öbürü üretici açısından maliyetini oluşturan iki parasal faktör arasında en uygun noktanın bulunmasına çalışılır.

Kaliteyi Oluşturan Temel Unsurlar  Uygunluk Kalitesi: Dizayn kalitesi ile belirlenen spesifikasyonlara üretim sürecinde uyma derecesidir. Belli bir düzeyde uygunluk kalitesini gerçekleştirmek için gereken değişimler ile maliyetler arasında belli bir denge kurulmasına çalışılır. Kalite kontrolünün etkinliği arttıkça yani kalite spesifikasyonlarına uygunluk derecesi yükseldikçe bozuk ürün sayısı azalır. Dolayısıyla, bozuk ürünlerin ortaya çıkardığı malzeme ve işçilik kayıpları ve tamir masrafları ile müşteri şikayetleri hızla azalır.

Güvenilirlik  Güvenilirlik kaliteyi etkileyen en önemli faktörlerden biridir. Kavram; bir ürünün kendisinden beklenen işi, önceden belirlenmiş bir süre içinde aksatmadan yapma olasılığı şeklinde tanımlanmaktadır. Bir ürünün güvenilirlik derecesini azaltan faktörler;  Yetersiz ve hatalı ürün dizaynı  Yanlış kalite spesifikasyonları  Yanlış üretim yöntemleri  Yetersiz işçilik  Eksik üretim ve kalite kontrolü

Muayene  Bir mamulün, yarı mamulün, parçanın veya hammaddenin ölçü nitelik veya performansının önceden belirlenmiş spesifikasyonlara uyup uymadığının tespitidir. Muayene kalite kontrol faaliyetlerinden sadece biri olmakla birlikte, sadece iyi parçaları kötülerinden ayırmak olarak düşünmek yanlıştır. Günümüzde kötü parçaların ortaya çıkışını engelleyici biçimde muayene yapılması prensibi gittikçe benimsenmektedir.

Muayene Muayene iki farklı yoldan biri izlenerek yapılır:  %100 muayene: Söz konusu varlıkların tümü tek tek ölçülür veya test edilir, iyiler ve kötüler bu şekilde ayrılır. Bu iki amaca yönelik yapılabilir: a) işlemsel ayıklamada üretim yöntemlerinin veya makinelerin yetersizliğiyle ortaya çıkan bozuk parçalar tespit edilerek ayrılır; b) düzeltici ayıklamada ise işçilik ve kontrol sıklığı gibi kaçınılabilir hatalar nedeniyle ortaya çıkan bozuk parçalar tespit edilir.

Muayene  Örnekleme muayenesi: Ölçme ve testler bir grup varlığı istatistik olarak temsil edebilecek yeterli sayıda örnek üzerinde yapılır. Örnekler için bulunan sonuçlar grubun tümü için geçerli sayılarak bir karar verilir. Örnekleme muayenesi de iki amaca yönelik yapılır: a) Hammadde girişinde, üretim aşamalarında veya ürün ambarına girişte yapılan kabul örneklemesinde bulunan sonuçlar belli kriterlere göre olumlu ise grubun tamamı kabul edilir, aksi halde reddedilir.

Muayene b)Daha çok üretim aşamalarında yapılan kontrol örneklemesinde ise olumsuz sonuç elde edilmesi halinde makine veya işçiden gelen hatanın düzeltilmesi amacı ile derhal önlem alınır. Gerekli önlemleri alma sorumluluğu üretimle ilgili kişilere bırakılır. Bununla birlikte, üretim sistemindeki muayene faaliyetlerinin yerlerini ve sıklığını ayarlamak maliyet açısından büyük önem taşır. Gereğinden fazla muayene faydadan çok zarar getireceği gibi maliyetleri de olumsuz yönde etkiler.

Standart ve Spesifikasyonlar Standart belli bir konuda tespit edilmiş kurallardır. Her ülkede bu konudaki araştırmaları yapan, yeni standartları tespit edip yayınlayan ve koordinasyonu sağlayan kuruluşlar olduğu gibi, konuyu dünya çapında ele alan kuruluş “Uluslararası Standartlar Enstitüsü (ISO)” dür. Spesifikasyon ise bir işin nasıl yapılacağını belirten ayrıntılı bir talimat şeklinde tanımlanabilir. Spesifikasyon standartlaştırmada kullanılan bir araçtır.

Standartlaştırmanın başlıca amaçları (dolayısıyla yararları) şunlardır:  Çeşidi azaltarak üretim maliyetlerini düşürmek  Makine ve işçilik verimini arttırmak  Tedarik olanaklarını geliştirmek  Stok düzeyini düşük tutmak  Tamir-bakım, yedek parça masraflarını düşürmek  Kontrol ve muayene işlemlerini kolaylaştırmak

Toplam Kalite Kontrolü  Kalite kontrolünü sadece muayene veya fabrikanın bir bölümünde sürdürülen faaliyetler olarak düşünmemek gerekir. Bu nedenle kalite kontrolü daha bütüncül ve kapsamlı bir kavram olan “Toplam Kalite Kontrolü” ile ifade edilmektedir.  TKK; tüketici isteklerini en ekonomik düzeyde karşılamak amacı ile işletme içindeki çeşitli ünitelerin kalitenin yaratılması, yaşatılması ve geliştirilmesi yolundaki çabalarını birleştirip koordine eden etkili bir sistemdir.

Bu sistemin işe yarayacak biçimde dizaynı ve etkin kullanılabilmesi için;  Tüketici isteklerinin titizlikle incelenerek değerlendirilmesi,  Gerekli teknolojik olanakların sağlanması,  İşletme organizasyonu içinde olumlu beşeri ilişkilerin sürdürülmesi ve  Kalite ve onunla ilgili kavramların tüm personel tarafından eksiksiz ve doğru anlaşılması gerekmektedir.

Toplam Kalite Kontrolünün Aşamaları TKK üretim sisteminin her yerinde rastlanan faaliyetlerden oluşan ve üç aşamada gerçekleşen bir süreçtir:  Yeni Dizayn Kontrolü: Tüketici istekleri, satın alma gücü ve Pazar özellikleri ile teknolojik olanaklar göz önüne alınarak ürünün kalitesini belirleyen teknik spesifikasyonlar ve prosesler tespit edilir.

Toplam Kalite Kontrolünün Aşamaları  Gelen Malzeme Kontrolü: Üründe kullanılan hammadde, yarı mamul, parça ve yardımcı malzemelerin istenilen niteliklerde olup olmadığının tespitidir.  Mamul Kontrolü: Önceden belirlenmiş bulunan üretim aşamalarında yarı mamul ve mamullerin kalite spesifikasyonlarına uygunluğunun kontrolü ve gerekli hallerde ilgili ünitelerin zamanında düzeltici karar almalarını sağlayacak şekilde uyarılmasıdır.

Kalite Kontrolünün ABD’deki Gelişimi  19. yy’da Sanayi Devrimi ile birlikte kalite, bir kavram olarak ortaya çıkmıştır.  Hata miktarı ve cinslerinin tespiti ile ilgili olan kontrol, 1940’lı yıllarda istatistiksel yöntemlerin kullanılması şekline dönüşmüştür.  1924 yılında Shewhard tarafından geliştirilen ve kalitenin ekonomik olarak kontrol edilmesini amaçlayan İstatistiki Kalite Kontrol kavramı ile kalitenin bilimsel temelleri ortaya konmuştur.

Kalite Kontrolünün Japonya’daki Gelişimi  Amerikalılar Japon telekomünikasyon sektörünü düzeltme çalışmalarına başlarlar. Bunun için de Japonlara modern kalite kontrol yöntemlerini öğretip kullanma talimatı verirler. Böylece 1946 yılında istatistiki kalite kontrol başlamış olur.  Bunun ardından birçok kalite örgütü ve kuruluşu kurulmaya başlar. Bu süreçte Deming sürekli seminerler düzenleyerek bu felsefeye inanmalarını sağlamıştır.  Japonya’da kalite çalışmaları diğer ülkelere göre oldukça ilerlemiştir. Müşteri odaklılık, rekabetçilik, sürekli gelişme (Kaizen) anlayışları, Japon tarzı toplam kalite kontrolünün ürünleridir.

Kalite Kontrolünün Avrupa’daki Gelişimi  Avrupa’da da kalite ilgili gelişmeler ABD ve Japonya’dakine paralellik göstermiştir.  Kalite olgusu ilk kez 1922’de General Elecric’e marka lisansının vermesiyle başlamıştır.  İhracatın arttırılabilmesi için de üretilen mal ve hizmetlerin uluslar arası kabul görmesinin gerekliliği ortaya çıkmış; Bunu sağlamanın yolu olarak da standartların oluşturulması ve kabul edilmesi fikri ortaya çıkmıştır.  1947 yılında ISO (International Standards Organization) Cenevre’de kurulmuştur.

Kalite Kontrolünün Türkiye’de Gelişimi  Türkiye’de kaliteye duyulan ilgi, serbest ekonomiye geçilmesi ile artmaya başlamıştır.  Gümrük birliği kavramı ise uluslar arası rekabeti gündeme getirmiş ve kalitenin bir hayat tarzı olmasına neden olmuştur yılında KALDER kurulmuştur.

Kalite Kontrolünün Amaçları  Ürün kalite düzeyinin yükseltilmesi  Ürün dizaynının geliştirilmesi  İşletme maliyetinde azalma  Iskarta, işçilik ve malzeme kayıplarında azalma  Üretim hattındaki dar boğazların giderilmesi

Kalite Kontrolünün Amaçları  Personel moralinin yükseltilmesi  Tüketicinin parasının karşılığını aldığını görerek memnun edilmesi  Ülke ekonomisine olumlu katkılar  İşletmenin prestijinin artması  İşçi-işveren ilişkilerinin düzelmesi

Kalite Kontrolünü Etkileyen Faktörler  Pazar ve tüketici özellikleri  Parasal olanaklar  İnsan gücü  Malzeme  Tesis, makine ve üretim yöntemleri  Eğitim  Ülkenin yasaları

Toplam Kalite Yönetimi  Kalite konusundaki en modern anlayışlardan biri TKY’dir. TKY; basit bir ifadeyle ‘doğru şeyi doğru zamanda yapmak ve tüm zamanı doğru kullanmaktır’.  TKY tanımlarının ortak özellikleri: – Müşteri odaklılığı esas alan, – Sürekli gelişme ve yenilik düşüncesine dayanan, – Ekip çalışması ve çalışanların katılımını öngören, – İnsana saygı, güven ve onurlandırmayı esas alan, – İşin görüldüğü yere ve kişilere yetki ve sorumluluk veren sürekli öğrenme sürecidir.

TKY’nin Başlıca Özellikleri  Bir yönetim felsefesidir ve örgüt yapısı ve yöntemleri ile bir bütün olup, insan faktörünü ön plana çıkarır.  Sistem uygulanabilecek kadar basittir.  Yeni bir örgüt kültürü oluşur.  Örgüt yapısını basitleştirip yalın hale getirir.  Örgütteki tüm çalışanları sisteme dahil eder.  Eğitime büyük önem verir.  Çalışanların kişisel gelişimini ve mesleki ilerlemesini destekler.  Çalışanların fikirlerine saygı duyar.  Sıfır hata ile üretim temel ilkesidir.  Takım çalışması üzerine odaklanır.  İç ve dış müşteri tatminini en üst seviyede tutmaya çalışır.