CANLI KİMYASI LABORATUVARI/LABORATUVAR ÇALIŞMASI 1 Laboratuvar Çalışmalarında Uyulması Gereken Kurallar ve Tehlike Kaynakları CANLI KİMYASI LABORATUVARI/LABORATUVAR ÇALIŞMASI 1

Laboratuvar; Genel anlamı ile bünyesinde deneysel çalışmalar, testler, analiz ve araştırmalar yürütme ve gözlemleme olanağı sağlayan yerdir. Laboratuvarlarda yapılan deneylerde, hazırlanan çalışmalarda; • Araç ve gereçlere, • Makine ve donanımlara, • Çalışanın kendisine yönelik olarak meydana gelebilecek tehlikelere karşı, ⇒ Önlemler alma, ⇒ Aksayan durumları belirleme, ⇒ İyiye yönelik düzenlemeler adına sorunlara bilimsel yöntemlerle yaklaşma sürecine laboratuvar güvenliği denir.

Laboratuvarda çalışma prensiplerinin başında güvenlik gelmektedir. Laboratuvarda alınacak güvenlik tedbirlerinin en önemlileri, tehlike kaynakları hakkında yeterli bilgiye sahip olunması ve herhangi bir nedenle bir tehlike ile karşı karşıya gelindiğinde yapılacak işlemlerin hatasız ve eksiksiz uygulanmasıdır. Çalışmaya başlamadan önce, kullanılacak madde ve cihazlardan kaynaklanacak tehlikeler hakkında yeterli bilgi edinilmelidir. Kimyasal maddelerin ve cihazların dikkatli kullanımları da önemli bir faktördür. Bir diğer önemli konu da kazalardan kaçınmak kadar, kaza sırasında yardımların hızlı ve usulüne uygun şekilde yapılmasıdır.

Laboratuvar Kuralları ve Güvenliği Önlüğünüzü giyin (Önlüksüz laboratuvara giremezsiniz) Önlüğün önünün kapalı olmasına dikkat edin. Laboratuvara girerken giydiğiniz kıyafetleri için kuralları ve dikkat etmeniz gereken durumları öğrenin Koruma amaçlı donanım varsa mutlaka kullanın (eldiven, gözlük, maske). Eşyalarınızı bench üstüne bırakmayın (Çalışma alanı azaltmamak için)

Kisisel koruyucu kıyafet ve malzeme tüm laboratuar çalışmalarında kullanılmalıdır. Laboratuvardan çıkarken bu kıyafetler bulastırma risklerini azaltmak için çıkarılmalıdır. Saçılma ve sıçramalara karşı vücudu kapatan giysiler (kısa kollu, şort veya etek değil) giyilmelidir Parmak, topuk ve ayağın üstünü örten kapalı ayakkabı giyilmelidir. Yaralanma riskinin olduğu yerlerde güvenlik gözlüğü ve eldivenleri kullanılmalıdır. Kimyasallarla çalışmalarda emniyet gözlüğü takılmalıdır.

Riskler ve Güvenlik Gaz ocakları, sıcak su banyoları Elektrikli cihazlar Kimyasal spreyler Toksik maddelere maruz kalma Küçük yangınlar Asit buharı Asit ve tehlikeli sıvıların bulaşması Deney Tüpü patlaması Kimyasal madde dökülmesi, bulaşması Sıcak cam, sıcak sıvılar

Muhtemel tehlikelere karşı daima uyanık ve hazırlıklı olunmalıdır Laboratuar içinde düşüncesiz davranışlarda bulunulmamalı ve başkalarının da yapmasına müsaade edilmemelidir Kapıları açıp kaparken, bir laboratuara girip çıkarken özel dikkat gösterilmelidir Yangın çıkışları, boy ve göz duşları daima açık tutulmalı ve engellenmemelidir Laboratuarlarda sigara içmek, birşeyler yemek veya içmek yasaktır

Çalışmalar bitince çalışma ortamı ve kullanılan malzemeler temizlenmeli, tüm cihazlar ve tesisat kapatılmalı, kullanılan cihaz ve malzemeler esas yerlerine konmalıdır Laboratuardan çıkarken eller iyice yıkanmalıdır Göz kazaları halinde, tıbbi yardım beklenirken göz yirmi dakika akan suyla yıkanmalıdır Yaralanma halinde ilk yardım istenmeli veya yapılmalı, amirlere haber verilmeli ve olay dökümante edilmelidir.

Laboratuvardaki başlıca tehlike kaynakları Bu tip tehlike kaynaklarının başında ıslak ve kirli zemin ile zemine uygun olmayan ayakkabılar gelmektedir. Bunların dikkate alınmaması çalışanı kayma tehlikesi ile karşı karşıya getirebilir. Ayrıca düzensiz bir ortam ve eşikler de tökezleme nedeni olabilmektedir. Tabure ve döner sandalyelerin merdiven gibi kullanılması, bozuk cihazlarla çalışma, cam malzemeler ile çalışırken zor kullanarak bu malzemelerin kırılması da önemli kaza kaynaklarındandır.

Laboratuar kazalarının önemli bir kısmını oluşturan yangınlara karşı da gereken tedbir alınmalıdır. Yangın için gerekli şartlar olan yanıcı(yanabilen maddeler, gazlar ve buharlar) ve yakıcı (oksijen ve hava) maddeler ile bunların tutuşmasını sağlayan ısı ve alev gibi kaynakların dikkatli olarak kullanılması yangınları önlenmesinde önemli birer faktördür. Yine elektrik kontakları, çalışma yerinde sigara içilmesi de yangın sebeplerinden sayılabilirler.

Elektrik ve Kazalar Elektrik çarpması sonucu oluşan kazalar iki grupta incelenebilir; Şiddetli elektrik akımının doğrudan organizmaya verdiği zararlar bunun sonucu sinir sistemi, kardiyovasküler sistem ve kaslar üzerinde tahrip edici etkiler gözlenebilmektedir. Bu etkiler genellikle ileri derecede yanıklar ve fonksiyonel kayıplar olarak kendini göstermektedir. Vücut için fizyolojik bir etkiye sahip olmayan zayıf akımlar ise reflekslere ve kontrol dışı vücut hareketlerine yol açarlar. Buna bağlı olarak merdivenden düşme, el kayması ve hareketli makine aksamına dokunma gibi ikincil kazalar görülebilir.

Zehirlenmeler Az veya çok bütün kimyasal maddeler bir zehir olarak düşünülmeli ve ona göre önlem alınmalıdır. Zehirli maddeler organizma tarafından solunum yolu, sindirim yolu veya deri yoluyla alınabilirler. Kimyasal maddeler toksik değerlerine göre beş gruba ayrılırlar. Bu sınıflandırmada esas olarak LD50 (letal doz) değerleri göz önüne alınmıştır. LD50 değeri deney hayvanlarına 24 gün verildiğinde 15 gün içinde onların yarısının ölümüne yol açan doz miktarıdır.

LD50 Örnekler I <5 mg/kg As2O3, AsH3, HCN, Cl2 II 5-50 mg/kg NH3, Br2, I2, HCl, H2S III 50-500 mg/kg HCOOH, CH3COOH, Br IV 500-5000 mg/kg Aseton V 5000-15000 mg/kg Etanol, izopropil alkol LD50 değerleri 15 g/kg dan fazla olan maddeler zehir olarak kabul edilmemekle birlikte kronik olarak bir toksikasyona yol açıyorsa bu durumda zehir olarak kabul edilirler.

Mid değerleri: Mid değeri, laboratuvar veya iş yerinde gaz buhar veya toz şeklinde bulunan bir maddenin mevcut bilgilerine göre günlük 8 saat veya haftada 45 saat olmak üzere sürekli çalışılması halinde insan sağlığına zarar vermeyen en üst derişim değeridir. Mid değeri bir karışımın veya teknik bir ürünün bir bileşeni olmaktan çok saf maddeler için belirlenmiştir. Mid değeri farklı maddelerin tehlike ölçümlerinin karşılaştırılmasında uygun bir kriter değildir. Çünkü bir maddenin organizma üzerindeki toksik etkisi sadece solunum sistemi üzerinden olmayabilir. Bunun yanında cilt içine sızma, tahriş etme gibi faktörler de etkilidir.

İnsan sağlığına zararlı kimyasal maddeler Laboratuvarda yapılan çalışmalarda kullanılan kimyasal maddelerin çoğu sağlığa zararlıdır hatta bir kısmı kanser oluşturan veya kanser oluşturma tehlikesi bulunan maddelerdir. Bu kimyasalların özelliklerinin tanınması sağlık açısından önemli olduğu kadar çalışma esnasında yapılan herhangi bir kaza sonrasında yapılacak ilkyardımın saptanması açısından da önemlidir.

İnsan sağlığına zararlı başlıca kimyasallar şunlardır: Hidrojen peroksit Hidrojen sülfit Hidrojen syanid İnorganik amidler Karbon disülfür Karbon tetraklorür Klorlu hidrokarbonlar Ksilen Metil alkol Nitrat ve nitritler Nitrik asit Okzalik asit Perkloratlar Toluen Ağır metaller Aromatik nitro bileşikleri Aldehitler Alkali metaller Alkali tuzları (NaOH, KOH) Amonyak Benzen Cıva Fenoller Florlu hidrokarbonlar Formaldehit Fosfor Halojenler

Kimyasalların güvenli kullanımı Yeni bir kimyasal alındığında beraberinde muhakkak Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) temin edilmelidir. Tehlike işaretlerine ve Malzeme Güvenlik Bilgi Formlarında verilen bilgi ve ikazlara muhakkak uyulmalıdır. Kırılabilecek şişelerdeki kimyasalları taşırken muhakkak uygun bir taşıma sistemi, örneğin tasıma sepeti, kullanılmalıdır. Birbiriyle reaksiyona girebilecek kimyasallar beraber taşınmamalıdır Toksik, uçucu ve kokulu maddelerle çalışırken muhakkak çeker ocak kullanılmalıdır

Kimyasallarla temas eden deri bölgesi ve göz, kimyasalın konsantrasyonu ne olursa olsun yıkanmalıdır

Açık alevli veya kıvılcım çıkarıcı cihazlar, yanıcı sıvı ve buharlardan uzak tutulmalıdır Tüm kimyasal kap ve şişeleri kullanım haricinde kapalı tutulmalıdır. Bu buharların ortama karışmasını sınırlar, saçılma riskini azaltır Şişmiş, akıtan veya şüpheli kimyasal kapları, şişeleri kullanılmamalı veya açılmamalı, güvenlik sorumlusuna danışılmalıdır