FİNANSAL ARAÇLAR Tanım ve Kavramlar

Finansal Araçlar Tanım Finansal araçlar, gelecekteki nakit giriş ve çıkışlarını etkileyen ve nakit hareketleri üzerinde sahipliği ifade eden araçlardır. Bu araçlar vasıtasıyla fon ihtiyacı olanlar ile fon fazlası olanlar arasında fon transferi gerçekleşir. Bu transfer sırasında ortaya çıkabilecek risk unsurları da taraflar arasında paylaşılır ve finansal aracın fiyatı bu risk unsurlarını da içerecek şekilde belirlenir.

Finansal Araçlar Tanım Finansal araçlar, vadelerine, riske, işlem gördükleri piyasalara veya fonksiyonlarına göre farklı başlıklarda sınıflandırmak mümkündür. Fon temini amaçlı finansal araçlar ve Riskten korunma amaçlı finansal araçlar Stok, Maddi Duran Varlık, Maddi Olm. Duran Varlık ve Özel Tük.Tabi varlık gibi finansal olmayan araçları konu alan sözleşmeler de finansal araç sayılır.

Finansal Araçlar Sınıflama Bu yaklaşımla; fon temin ve kullandırma amaçlı finansal araçlar nakit piyasada (spot piyasada) işlem gören; Nakit, Alacaklar ve Borçlar, Krediler (banka kredileri ve finansal kiralama) ve Menkul kıymetlerdir.

Finansal Araçlar Menkul Kıymetler ve Sermaye Piyasası Araçları ortaklık ve alacak hakkı sağlayan, belli bir tutarda ve dönemsel getirileri olan, yatırım aracı olarak kullanılan ve sermaye piyasalarında işlem gören kıymetli evraklardır.

Finansal Araçlar Menkul Kıymetlerin Temel Özellikleri Kıymetli evrak olması, Ortaklık ve alacak hakkı vermesi, Belli şekil şartları taşıması, Belli bir tutarda olması, Dönemsel getiri sağlaması, Yatırım aracı olarak kullanılması, Misli nitelikte olması, Nama ve hamiline yazılı olarak düzenlenmesi ve Sermaye piyasalarında işlem görmesidir.

Finansal Araçlar Menkul Kıymetler   Ortaklık Hakkı Veren Menkul Kıymetler Alacak Hakkı Veren Menkul Kıymetler Karma Yapıdaki Menkul Kıymetler Diğer Hisse Senetleri Tahvil Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahvil Depo Sertifikası Finansman Bonoları Kar/Zarar ortaklığı Belgesi Yatırım Fonu Katılma Belgeleri Banka Garantili Bonolar Katılma ve İntifa Senetleri Vadeli İşlem Sözleşmeleri Altın Gümüş Platin Bonoları Oydan Yoksun Hisse Senetleri VDMK Gayrimenkul Sertifikaları

Finansal Araçlar Hisse Senetleri Hisse senetleri, ortaklık sermaye payını temsil eden kıymetli evraktır. Pay ise sermayenin eşit ve belli bir sayıda itibari değerlere bölünmüş parçalarıdır. Pay senede bağlanmadan da kazanılabilir, devredilebilir ve rehnedilebilir. Payın senede bağlanması devir şeklini değiştirir ve senedin türüne göre devir hızını arttırır.

Finansal Araçlar Hisse Senetleri Hisse senedini satın alan yatırımcılar, ortaklık hakkını elde eder. Bu nedenle yatırımcılar, sermayeye ortak olmanın her türlü hak ve yükümlülükleri taşırlar. Hisse Senedi Sahiplerinin Hakları Kar Payı; Yeni Pay Hakkı Alma (Rüçhan Hakkı), Tasfiye bakiyesine katılma hakkı, Şirket yönetimine katılma hakkı, oy hakkı ve Bilgi alma hakkıdır.

Finansal Araçlar Hisse Senedi Türleri Hamiline ve Nama Yazılı Hisse Senetleri, Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri Bedelli ve Bedelsiz Hisse Senetleri Primli ve Primsiz Hisse Senetleri Kurucu ve İntifa Senetleri Oydan Yoksun Hisse Senetleri (OYHS)

Finansal Araçlar Hisse Senedi Türleri Adi ve İmtiyazlı Hisse Senetleri Adi Hisse senetleri, pay sahiplerine eşit paylar nedeniyle eşit haklar sağlar. İmtiyazlı Hisse Senetleri, pay sahiplerine, kardan belli oranda özel temettü alma, rüçhan hakkı kullanımında avantaj sağlama, oy hakkında avantaj sağlama, yönetim ve denetim kurullarına aday gösterebilme gibi avantajlar sağlar.

Finansal Araçlar Hisse Senedi Türleri-OYHS Oydan yoksun hisse senedi; ortakların sermaye artırımı ile ihraç edilecekleri, oy hakkı hariç, sahibine kar payından ve istediğinde ortaklık haklarını tasfiye bakiyesinden imtiyazlı olarak yararlanma hakkını ve diğer ortaklık haklarını sağlayan hisse senetleridir. Bu tür hisse senetleri nama ve hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. Hisse senedinin üzerinde oy hakkından yoksun olduğu beli edilir. OYHS toplam tutarı, ödenmiş veya çıkarılmış sermayenin %75’ini geçmemek üzere esas sözleşmede belirtilir. Limitin tespitinde önceki OYHS de dikkate alınır.

Finansal Araçlar Hisse Senedi Türleri-OYHS Oydan yoksun hisse senedi; kar payında veya tasfiye bakiyesinde imtiyaz oy hakkının doğması, rüçhan hakkı kullanımı bedelsiz pay alma hakkı, bilgi alma hakkı, genel kurula katılma hakkı gibi haklar sağlar. Oy Hakkı Alma: Ortaklık ardı ardına 3 yıl kar dağıtamazsa veya herhangi bir nedenle 1 yıl imtiyazlı kar dağıtılmazsa, OYHS sahipleri genel kurul toplantı tarihini izleyen yıl, esas sermayeye katılımları oranında oy hakkı elde ederler. Bu durumda imtiyazlı kar payı hakları, adi pay hakkı haline dönüşür.

Finansal Araçlar Hisse Senedi Türleri-OYHS Kar payında imtiyaz, esas sözleşmede gösterilen oranda olur ve kar payları nakden ödenir. Yasal yedekler ve yasal temettü ayrıldıktan sonra imtiyazlı kar payı dağıtılmadıkça olağanüstü yedek ayrılmasına ve ertesine yıla karın aktarılmasına veya diğer kar paylarına karar verilemez. Tasfiye bakiyesinde ise, ortaklara dağıtılacak olan tasfiye bakiyesinde öncelik oydan yoksun hisse senedi sahiplerine verilir.

Finansal Araçlar Hisse Senedi Türleri-OYHS Sermaye artırımında, OYHS sahipleri de sermaye paylarına orantılı olarak yeni pay alma hakları vardır. Yine iç kaynaklı sermaye artırımlarında OYHS’de payları oranında bedelsiz pay alma hakkına sahiptirler. OYHS sahipleri de diğer pay sahipleri gibi bilgi alma hakkına ve genel kurula katılma hakkına sahiptirler. Oylamadan önce görüşlerini söyleyebilir ancak, oylamada dikkate alınmazlar. OYHS sahipleri, doğrudan veya dolaylı olarak uğradıkları zararları tazmini için yönetim ve denetim kurullarına sorumluluk davası açma hakkına sahiptirler.

Finansal Araçlar Tahvil TTK’ ya göre, anonim ortaklıkların, ödünç para bulmak için eşit değerli ve aynı ibareli ihraç ettikleri borçlanma senetlerine tahvil denir. Tahviller bir borçlanma senedi olduğu için, uzun yada kısa vadeli olarak ihraç edilebilirler, ihraç eden için bir sermaye değil, borç niteliği taşır, ihraç eden için, faiz ve ana para yükümlülüğü içerir, satın alan için faiz getirisi vardır, satın alanlar, sermaye payı edinmediklerinden, yönetim söz hakkı ve genel kurulda temsil edilme ve kardan pay alma gibi hakları yoktur, ihraç eden ile satın alan arasındaki ilişki tahvilin süresi dolduğunda sona erer.

Finansal Araçlar Tahvil Türleri Özel Sektör- Devlet Tahvili Primli-Başa baş Tahviller Nama ve Hamiline Yazılı Tahviller Garantili-Garantisiz Tahviller Sabit-Değişken Faizli Tahviller İkramiyeli Tahviller Paraya Çevrilme Kolaylığı Olan Tahviller Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahvil

Finansal Araçlar Tahvil Türleri - Hisse Senedi ile Değiştirilebilir Tahvil Hisse senedi ile değiştirilebilir tahviller ihraç sırasında belirlenen esaslar çerçevesinde, HDT ile değiştirilmek üzere arttırılan sermayeyi temsil eden hisse senetleriyle değiştirme hakkı veren menkul kıymetlerdir. HDT çıkarma yetkisi ana sözleşmelerinde hüküm olan A.Ş.’ler ile özelleştirme kapsamındaki kamu iktisadi teşebbüslerine verilmiştir. HDT’in vadesi en az 2 en çok 7 yıl olur. HDT’lerin hisse senetleriyle değiştirilmesi en erken 2 yıl sonra yapılır. Değiştirme fiyatı, tahvillerin hisse senetleriyle değiştirme tarihinde hisse senetlerine uygulanacak fiyattır. Değiştirme oranı ise, HDT’in nominal değeri karşılığında verilecek pay sayısını ifade eder. HDT’in işlemiş faizleri ve değiştirme giderlerinin tamamı, ihraç eden kuruluş tarafından tasarruf sahibine ödenir.

Finansal Araçlar Banka Bonoları Yatırım ve kalkınma bankalarının sermaye piyasasından kaynak sağlamak amacıyla çıkardıkları bonolara banka bonoları ve banka garantili bonolar denilmektedir. Banka bonoları, bankanın borçlu sıfatıyla düzenlediği kurul kaydına alınmasıyla ihraç edilen emre veya hamiline yazılı kıymetli evraktır. Banka Garantili Bonolar ise, bankadan kredi kullanan şirketlerin, bu kredilerin teminatı olarak borçlu sıfatı ile düzenleyip, alacaklı bankaya verdikleri emre yazılı senetlerden, bu krediyi kullandırmış olan bankaca kendi garantisi altında ihraç edilen kıymetli evraktır.

Finansal Araçlar Banka Bonoları Banka Bonolarında Vade: Banka bonolarının vadesi en az 60, en çok 720 gün olmak üzere satış sırasında belirlenerek bono üzerine yazılır. Banka Garantili Bonolarda Vade: Banka garantili bonolarında satışın yapıldığı tarih itibariyle vadelerine en az 60 en çok 720 gün kalmış olması gerekir. Banka garantili bonoların satılmış ve/veya satılacak tutarı, bankadan kullanılan kredinin vadesine en çok 720 gün kalmış borç taksitlerinin toplamını geçemez.

Finansal Araçlar Altın/Gümüş Bonoları Belli miktarda kıymetli maden cinsinden borçlu sıfatıyla düzenlenip, ihraç edilerek satılan emre veya hamiline yazılı menkul kıymet niteliğindeki kıymetli evraktır. Halka arz yoluyla satılan bonolar, emre veya hamiline yazılı olabilir. Ancak halka arz etmeksizin satılan bonolar emre yazılı olmak zorundadır. Altın, Gümüş, Platin Bonoları, İstanbul Altın Borsası üyesi bankaları tarafından ihraç edilebilir. Altın, Gümüş, Platin Bonolarının vadesi 60 günden az, 720 günden çok olmamak kaydıyla 30 gün ve katları olarak ihraç edilir. Vadenin başlangıcı bononun satışa sunulduğu ilk gündür.

Finansal Araçlar Varlığa Dayalı Menkul Kıymetler VDMK, ihraç eden kuruluşun kendi ticari işlemlerinden doğmuş alacakları ile temellük edecekleri alacaklar karşılığında Kurul kaydına alınarak ihraç edilen kıymetli evraktır. VDMK doğrudan veya alacakların temellükü suretiyle dolaylı olarak ihraç edilebilir. Alacağın temellükü, alacak hakkının bir başkasına devredilmesidir. Bu işlem Borçlar Kanununun alacağın temliki hükümlerine uygun olarak yapılır. Kambiyo senedine bağlı alacaklar ise TTK’da düzenlenen alacağın devri hükümlerine tabidir.

Finansal Araçlar Gayrimenkul Sertifikaları Belirli bir gayrimenkul projesini gerçekleştirmeyi üstlenen ve gayrimenkul sertifikasının içerdiği edimleri yerine getirmekle yükümlü olan anonim ortaklık tarafından, bedeli, inşa edilecek veya edilmekte olan gayrimenkul projesinin finansmanında kullanılmak üzere ihraç edilen nominal değeri eşit, hamiline yazılı menkul kıymettir. İhraç eden kuruluşun, edimlerinin ve projenin gerçekleştirilememesi durumunda ortaya çıkacak cezai şartların bir banka tarafından garanti edilmesi gerekmektedir.

Finansal Araçlar Gelir Ortaklığı Senedi Gelir ortaklığı senedi, alt yapı tesislerinin gelirlerine gerçek ve tüzel kişilerin ortak olmasına imkan veren hamiline yazılı iç borçlanma senetleridir. Gelir ortaklığı senedi; birden fazla altyapı tesisinin birleştirilmiş gelirlerine ortak olmayı sağlamak üzere “Grup senetleri” veya her bir alt yapı tesisinin gelirine ortaklığı sağlamak üzere “Münferit” olarak çıkarılabilir. Devlet bütçesi dışında, kaynak sağlamak üzere ihraç edilir ve soyut nitelikteki devlet tahvil ve hazine bonosu yerine somut nitelikli köprü ve baraj için çıkarılır.

Finansal Araçlar Yatırım Fonu Katılma Belgesi Yatırım Fonu, halktan katılma belgeleri karşılığında toplanan paralarla, belge sahipleri hesabına, riskin dağıtılması ilkesi ve inançlı mülkiyet esaslarına göre, menkul kıymetlerden oluşan portföyü işletmek amacıyla kurulan mal varlığıdır. Yatırım fonu portföyünde yer alacak menkul kıymetler: Hisse Senetleri (Özelleştirme kapsamına alınan anonim ortaklıklar dahil) Özel sektör ve devlet borçlanma senetleri, Yabancı özel sektör ve kamu borçlanma senetleri, Ulusal ve uluslararası piyasalarda işlem gören altın ve diğer kıymetli madenler ile bu madenlere dayalı ihraç edilen borsada işlem gören sermaye piyasası araçları, Repo, ters repo, future, option ve forward sözleşmeleri, Nakit değerlendirmek üzere İMKB Takas ve Saklama Bankası nezdindeki borsa para piyasası işlemleri araçlarıdır.

Finansal Araçlar Katılma ve İntifa Senetleri Ortaklıklar nakit karşılığı satılmak üzere, ortaklık haklarına sahip olmaksızın, kardan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve bilgi alma haklarının bir bölümü veya tamamından yararlanmayı sağlayacak Katılma ve İntifa Senetleri düzenleyebilir. Katılma ve İntifa senetleri, nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. Ana sözleşmede hüküm bulunmak koşuluyla ve genel kurul kararıyla KIS’ler süresiz olarak çıkarılabilir.

Finansal Araçlar Kurucu ve İntifa Senetleri Kurucu senetleri kuruluş hizmeti karşılığında ana sözleşme hükümlerine göre, karın belli bir kısmına iştirak hakkı veren ve daimi kurucular namına düzenlenen senetlerdir. Bu senetler, belli bir sermaye payını temsil etmez ve şirket yönetimine katılma hakkı da vermez. İntifa senetleri ise, genel kurulun alacağı kararla, kuruluştan sonra bazı kişilere hizmet ve alacak karşılığı verilen ve sermaye payını temsil etmeyen senetlerdir. Yasal I. Temettü ve İmtiyazlı hisse sahiplerine ait temettü ödenmeden, kurucu ve intifa senedi sahiplerine temettü ödenmez.

Finansal Araçlar Kar/Zarar Ortaklığı Belgesi Kar zarara ortak olmak üzere, tüm faaliyetlerinin gerektirdiği finansman ihtiyacını karşılamak için yurt içinde satılmak üzere TL cinsinden yurt dışında satılmak üzere YP cinsinden veya YP’ya endeksli Kar/Zarar Ortaklığı Belgesi (KZOB) ihraç edebilirler. Nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. Kurul kaydına alınmayan KZOB’leri ihraç edilemez. Menkul kıymet alım ve satımı ile uğraşan işletmeler, KZOB ihraç edemezler. KZOB’sinde vade en az 1 ay en çok 7 yıldır. Vadeler, ortaklık faaliyetinin özelliğine göre, aylık ve katları olarak düzenlenir. Vade sonunda KZOB bedelleri defaten ödenir.

Finansal Araçlar Sınıflama Riskten Korunma Amaçlı Finansal Araçlar ise vadeli işlem sözleşmeler ile risk devrini içeren sözleşmelerdir. Vadeli İşlem Sözleşmeleri (Forward, Future, Opsiyon) Takas sözleşmeleri (Swap) Faktoring & Forfaiting Vadeli işlem sözleşmeleri nakit piyasada değil vadeli işlem piyasasında işlem görür. Bunlar spekülatif amaçlı da olabilir.