Okuma-Yazmaya Hazırlık Arş. Gör. Gökçe Karaman Benli Ankara Üniversitesi Temel Eğitim Bölümü Okul Öncesi Eğitimi Anabilim Dalı gokce_karaman@yahoo.com

Okuma-Yazma gelişimi ne zaman başlar?

Yeşeren / Gelişen /Filizlenen Okuryazarlık Okuma-Yazma doğumdan itibaren başlar, birbirinden ayrılamaz, bir bütündür, gelişimsel bir olaydır, çocuğun çevresiyle etkileşimi sayesinde gelişir, her kültür grubuna has özellikler taşır. 3

Okulöncesinde Okula Hazırlığa Temel Olan Alanlar Algı Görsel Algı İşitsel Algı Dokunsal Algı Sosyal ve duygusal etkenler El-göz koordinasyonu Dikkat kontrolü ve süresi

1.Tanıma ve farkında olma dönemi: Çocuk okuma-yazma araç-gereçlerini fark etmeye ve onlara farklı bir değer vermeye başlamıştır. 2- Yalancı Okuma Dönemi: Bu dönem çocuğun taklit dönemidir. Çocuk yetişkinleri taklit etmeye başlar. Çocuklar,çevrelerinde bulunan gazete,kitap vb. yazılı dökümanları yetişkinleri taklit ederek okuyormuş gibi yaparlar ve kendilerinin içinden geçtiği gibi seslendirirler.

3- Okuma Kurallarını Keşfetme: Çocuklar bu süreçte,okuma eyleminde,okurken gözün sağdan sola ve yukarıdan aşağıya doğru ilerlediğini,kitap ve gazete sayfalarının sol baştan sağa doğru çevrildiğini,doğal gözlem süreci içerisinde keşfederek yalancı okumayı bu yönde geliştirmeye başlarlar.

4-Yazılanlardan Anlam Arama: Çocukların bu aşamaya gelmiş olmaları,okuma-yazma öğrenme sürecinde çok önemli bir aşamayı vurgular. Bundan böyle,karşılarına çıkan yazılı ve basılı dökümanlarda anlam aramaya başlamışlardır. Artık çocuk,ilkokuma-yazma öğretimi sürecinde ‘’Bu ne demektir?’’ düzeyine gelmiştir. Bu durumdaki çocuklar ,okuma-yazma öğrenmeye çok güçlü bir istek duyarak okula başlarlar.

5-Tahmini Okuma: Bu tür okuma anne ve babanın çocuğu bilinçli olarak desteklemesi sonucunda oluşur. Bu tür okumada büyük resimli,az yazılı çocuk kitaplarından yararlanılmaktadır. Yetişkinler çocuklarına bu resimli kitapları,resimlerini de yorumlayarak birlikte okurlar. Çocuklar daha sonra aynı kitapları resimlerine bakarak,altındaki yazıyı tahmin etmek suretiyle defalarca okurlar.

Erken Okuryazarlık Bileşenleri Sözlü Dil Farkındalığı Yazılı Dil Farkındalığı 9

Yazılı dil farkındalığı çocukların yazılı dilin niteliğine ilişkin bilgileridir. Bu bilgiler neler olabilir?

Sesbilgisel farkındalık (fonolojik duyarlılık) çocuğun,kendisine verilen bir sözcüğü oluşturan sesbirimlerinin farkına varması şeklinde tanımlamaktadırlar.

Sesbilgisel farkındalığın içinde şu bilgi ve beceriler yer almaktadır.  ·              Benzer sesleri olan sözcükleri eşleştirmek. Ör: zil-zar(başta),taş-yaz(ortada),diz-tuz(sonda). ·              Sesbirimler ve heceler gibi sözel dil birimlerini birleştirerek daha büyük birimler oluşturmak. Ör; /ü/ /z/ /ü/ /m/. ·              Sözcük içinde sesbirim tanımak. Ör.,kat /k/ ile mi başlıyor?

·          Başlangıç,orta ve son seslerini ayırmak. ·      Sözcükteki sesbirimlerini saymak Ör.,’’çay’’ sözcüğünde kaç ses duyuyorsun? ·      Sesbirim atmak.Ör., ‘’kitap’’ de,şimdi /k/ olmadan söyle. ·      Atılan sesbirimini belirlemek. Ör., ‘’dil’’ de. Şimdi ‘’il’’ de. İkinci sözcükte hangisi atıldı?

·              Sözel dilde hece sınırlarını tanımak. Ör; şemsiye üç hecelidir. ·              Sözel dilde sözcük sınırlarını tanımak. Ör; ‘’O çok küçük’’ üç sözcüklüdür. 

Sesbilgisel farkındalık erken dönemdeki okuma başarısının en kritik yordayıcılarından biridir.

Ülkemizde formal okuma-yazma öğrenme sürecinde; Ses Temelli Cümle Yöntemi kullanılır.

Vygotsky’ ye göre çizmek, yazmaktır. Çocukların gün içerisinde yapacaklarını çizerek planlamaları onların ne yapacaklarını hatırlamalarını kolaylaştırır.

Öğretmen çocukların öğrenmesini desteklemek için ipuçlarını verir, Yapı İskelesi Kurma Öğretmen çocukların öğrenmesini desteklemek için ipuçlarını verir, Ardından Bu desteğini yavaş yavaş geri çeker. Amaç; çocukların bağımsız bir şekilde performans gösterebilmesini sağlamaktır.

Jennifer okul döneminin başında kendi resmini çizip o gün nerede oynamak istediğini öğretmenine anlatıyor. Jennifer’ın sözel mesajı iki kelimelik. Öğretmen sayfada bırakılan boşluğa bu iki kelimeyi yazıyor. “Dramatik Play”

Jennifer’ın diğer bir resminde daha fazla ayrıntı bulunuyor Jennifer’ın diğer bir resminde daha fazla ayrıntı bulunuyor. Resmindeki mesajı da diğer resmindekine göre daha olgunlaşmış. “ I am going to play with the farm.”

Brandon 3 yaşında ve planında nerede oynamak istediği yer alıyor. Kendisini çizmeye çalışmış. Öğretmen çizgiler oluşturarak ne söylediyse yazıyor. “I am going art”

“I am going to play with housekeeping.” Brandon 4 yaşında. Kendini temsil eden bir resim çizmiş ve “scaffolded writing” (yazma için yapı iskelesi oluşturmayı) kullanmış. Her gün yazdığı sözcükleri hatırlamaya başladığı görülüyor. Bunlar; “I” , “to” Her bir sözcük için bir çizgi kullanmış. Brandon, başlangıç, son ve orta sesleri kullanmaya başlamış. “I am going to play with housekeeping.”

Brandon 4,5 yaşında. Küçük kas motor becerileri gelişmiş. Her bir kelime için bir çizgi kullanıyor ve kısa kelimeler için kısa çizgileri kullanıyor. “I am going to be a King”

Türkiye’de yazı yazmayı öğrenme sürecinde ise bitişik eğik el yazısı kullanılır.

Biz Neler Yapabiliriz?

Vygotsky’nin yaklaşımına göre; “Küçük çocuklar çevrelerinin esiridir.”

Öz düzenleme Öğretmenin düzenlemeleri çok önemlidir; fakat öz düzenleme kadar önemli olamaz. Oyun oynamak öz düzenleme yapmak için çocuğa fırsat yaratır.

O Y U N oynatabiliriz; çünkü Sembolik ifadeyi geliştirir, Sözel dilin kullanımını destekler, Çocukların öz düzenleme yapabilmesini kolaylaştırır. Okuma-yazmayı öğrenmede otantik yani doğal bir içerik oluşturur.

8. Renkli Sözcükler Renkli Zarflar Kutusu Önceden öğretmen tarafından içine renkli kağıtların olduğu bir kutu hazırlanır. Çocuklardan biri bu kutudan bir kağıt seçer.

muz bardak kalem Seçilen kağıt hangi renkse önceden hazırlanıp sınıf duvarlarına asılmış aynı renkli zarfı açar. Zarfların içinde çeşitli nesne resimleri bulunmaktadır. Örneğin; kalem, bardak, vb…Bu resimlerin arkasına da zarfların renklerinden herhangi birinin rengiyle boyanır ya da renkli kağıt yapıştırılır. Çocuk zarftaki resim hangi sesle başlıyorsa aynı sesle başlayan başka bir sözcük bulur. Sonra resmi istediği bir arkadaşına verir. İkinci çocuk resmin arkasındaki renk neyse o zarfı açar. Oyun bu şekilde devam eder. Öğretmen çocuk sayısı kadar farklı renkte zarf kullanırsa oyunu oynamak kolaylaşır. eldiven

9. Arkadaşına Okuma Materyaller: Kitaplar, Dudak ve Kulak Nasıl?

Her çocuk bir kitap seçer. Öğretmen çocukları eşleştirir Her çocuk bir kitap seçer. Öğretmen çocukları eşleştirir. Birine bir kulak resmi, diğerine de bir dudak resmi verir. Dudak resmi alanlar okur. Kulak resmi alanlar dinler. Sonra roller değişir. Etkinlik çocukların her birinin birbirine seçtikleri kitapları anlatmalarıyla sona erer.

Bu etkinlik 2006 mezunlarımızdan Gülin Çelik’e aittir. 10. Farklı Yollar Çeşitli harflerin şekilleriyle bir platform hazırlanır. Örneğin; ‘’Z’’ harfi için zikzak yürüme, ‘’B’’ harfinden çift ayakla geçme, ‘’O’’ harfinin içinden geçme, vb… Her platformun başına da ne olduğu isimlendirilerek yazılabilir. Çocuklar gösterilen hareketlerle platformları geçerler. Her platformun yanında içinde çeşitli nesnelerin olduğu bir sepet bulunur. Bu nesnelerden örneğin her üç platformda farklı bir yönerge verilerek sepetteki nesneleri toplamaları istenir. Örneğin ‘’B’’ platformundan geçen çocuk sepetten sadece meyve resimlerinden bulup alır, ‘’Z’’ platformunda ise sadece kıyafet resimleri toplanır, ‘’O’’ platformunda sadece taşıt resimleri toplanır ve platformun sonundaki meyve-kıyafet-taşıt panolarına yapıştırılarak gruplandırılır. Bu etkinlik 2006 mezunlarımızdan Gülin Çelik’e aittir.

Paylaşımlı/Birlikte Kitap Okuma   Paylaşımlı/birlikte kitap okumanın sözel ve yazılı dil gelişimine katkıları şu şekilde özetlenebilir:

·  Görsel dikkati geliştirir,nesne tanımaya yardımcı olur ve imgelemi uyarır. ·  Etkileşimli bir bağlam sağlar ve bu yolla çocuğun ilgisini çeker. Okumaya motive eder. · Yazı bilincini destekler.

·  Okunan metin hakkında nasıl soru sorulabileceğini öğretir ve sorulara alınan cevaplarla kavramsal bilgi ve akıl yürütme becerilerinin gelişimine katkıda bulunur. ·  Çocukların etkileşim sırasında daha sık konuşmalarını ve sözdizimsel olarak daha karmaşık ifadeler kullanmalarını sağlar. ·  Çocuğun sözel dil becerilerini,sözcük dağarcığını geliştirir ve ortalama sözce uzunluğunu artırır.

·  Harfleri tanımayı ve sesbilgisel farkındalık kazanımını destekler;harf isimlerini,şekillerini,seslerinin öğretimini ve yazılı materyaldeki sözcüklerin harfleri temsil ettiği ayrı seslerden oluştuğu bilgisinin kazanımını ve yazıbirim-sesbirim ilişkisi kurulmasını kolaylaştırır. ·  Dinlemeyi öğretir. ·  Okuryazarlık kavramlarının (okumanın yönü,vb.) kazanımını destekler.

Okuma-yazmanın hiç eksik olmadığı yarınlar dilerim.